Forum

Ahlaki Kaygılar İnsanları Daha Uzlaşmaz Hale Getiriyor

10 Ağustos 2023

Psikoloji alanında yapılan yeni bir araştırmaya göre, insanlar kendi değerlerine aykırı davranışlar sergileyen kişilere karşı daha az affedici ve daha uzlaşmaz olabiliyor. Araştırmacılar, bu durumun, ahlaki etkileşimlerde güvenin önemli bir rol oynamasından kaynaklandığını düşünüyor.

Araştırma, ABD merkezli Pew Araştırma Merkezi tarafından 34 ülkede 38 bin 426 kişiyle yürütüldü. Araştırmada, katılımcılara ahlaki ikilemlerle karşı karşıya kalan insanlar hakkında bir dizi senaryo sunuldu. Her durumda, senaryodaki ana karakter, rakip bir ahlaki hedefi desteklemek için tipik bir ahlaki eğilimine karşı çıktı. Daha sonra katılımcılardan karakterin ahlaki eğilimini değerlendirmeleri istendi.

Araştırmanın sonuçları, Cognition dergisinde yayımlandı¹. Buna göre, katılımcıların kendi ahlaki değerleri hakkında da bilgi sahibi olunan araştırmada, çok çeşitli senaryolar arasında, katılımcılar, karakteri geçici bir hatadan sonra ‘azalan bir ahlaki öze sahip’ diye değerlendirdiler. Örneğin, sadakate adaletten daha fazla değer veren insanlar, sadakatin adalet için feda edildiği tek bir örnekten sonra, birini sadık bir kişi olarak sınıflandırmayı özellikle bıraktı. Katılımcıların gözünde, o kişilerin ahlaki karakterleri azaldı.

Araştırmanın baş yazarı Dr. Joshua Rotmann, bulgularını şöyle açıkladı: “Bulgularımız, üzgün olmaktansa güvende olma düsturuyla tutarlıdır. Ahlaki etkileşimler büyük ölçüde güven gerektirir, bu nedenle başkalarıyla işbirliği yapmaya aşırı eğilimli olmak, hızla talihsizliğe yol açabilir. Bir kişinin, kendi ahlaki değerlerini paylaşmadığına dair bir belirtiye ihtiyatla yaklaşması, muhtemelen uzun vadede meyvesini verecektir.”

Araştırma bulguları, bu kadar ciddi ahlaki beklentilere sahip olmanın, bizim için en iyisi olup olmadığını düşünmemize yol açabilir. Sırf beyaz bir yalanla birinin duygularını korumaya çalıştığı için birini sahtekar saymalı mıyız, yoksa istisnalara izin mi vermeliyiz? Yıllarca vejetaryen olarak bildiğimiz bir kişi, et yemeye başlarsa, ona güvenimiz devam etmeli mi?

Araştırma ekibi, derinlemesine düşünmenin faydalı olabileceğini ancak ahlaki durumların genellikle esneklik gerektirdiğini kabul etmenin de önemli olduğunu belirtiyor. Zaman zaman kendi ahlaki eğilimlerimize aykırı hareket eden ve bunun yerine ahlaki açıdan değerli başka hedeflerin peşinden koşan insanlara karşı daha bağışlayıcı olursak, ahlak hoşgörü ile daha uyumlu hale gelebilir.

Kaynak: Rotmann J., Foster-Hanson E., Bellersen S., Moral character judgments are harsh and stable across diverse moral dilemmas. Cognition 2023; 214: 104704.