Zaman, varlığın değişimini ölçen soyut bir kavramdır. Zamanın ne olduğu ve nasıl algılandığı, felsefe, bilim ve sanat gibi çeşitli alanlarda tartışılan bir konudur. Zaman kavramı ile ilgili düşünürlerin fikirleri de bu alanlardan etkilenmiştir.
Zaman kavramının kökeni Antik Yunan felsefesine kadar uzanır. Antik Yunan düşünürleri zamanı doğa ile ilişkilendirmiş ve zamanın doğrusal, döngüsel veya sonsuz olabileceği gibi farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Örneğin, Herakleitos zamanın sürekli akış halinde olduğunu ve her şeyin değiştiğini söylerken, Parmenides zamanın sabit ve değişmez olduğunu iddia etmiştir. Platon ise zamanın gökyüzündeki hareketlerle ilişkili olduğunu ve ruhun ölümsüz olduğunu savunmuştur. Aristoteles ise zamanın hareketin ölçüsü olduğunu ve sonsuz olduğunu belirtmiştir.
Ortaçağ felsefesinde zaman kavramı daha çok Tanrı ile ilişkilendirilmiştir. Ortaçağ düşünürleri zamanın Tanrı tarafından yaratıldığını ve Tanrı’nın zamandan bağımsız olduğunu ileri sürmüşlerdir. Örneğin, Augustinus zamanın Tanrı’nın yaratımından önce var olmadığını ve zamanın insan zihninin bir ürünü olduğunu söylemiştir. Aquinas ise zamanın Tanrı’nın yaratımından sonra başladığını ve Tanrı’nın zamansız olduğunu belirtmiştir. Boethius ise zamanın Tanrı’nın bakış açısından farklı olduğunu ve Tanrı’nın her şeyi eşzamanlı olarak gördüğünü ifade etmiştir.
Modern felsefede zaman kavramı daha çok bilim ile ilişkilendirilmiştir. Modern düşünürler zamanın doğa yasalarına bağlı olduğunu ve matematiksel olarak ifade edilebileceğini öne sürmüşlerdir. Örneğin, Descartes zamanın uzayla birlikte sonsuz bir madde olduğunu ve mekanik bir şekilde işlediğini iddia etmiştir. Kant ise zamanın insan aklının bir kategorisi olduğunu ve deneyimden bağımsız olduğunu savunmuştur. Leibniz ise zamanın monadların arasındaki ilişki olduğunu ve gerçek bir varlığı olmadığını söylemiştir.
20.yüzyıl felsefesinde zaman kavramı daha çok varoluşçuluk ve fenomenoloji gibi akımlar tarafından ele alınmıştır. 20. yüzyıl düşünürleri zamanın insan varlığı ile ilişkili olduğunu ve insanın zamana anlam verdiğini vurgulamışlardır. Örneğin, Heidegger zamanın insanın varoluşunun temel özelliği olduğunu ve insanın geçmişi, şimdiyi ve geleceği arasında bir bütünlük kurduğunu söylemiştir. Sartre ise zamanın insan özgürlüğünün bir koşulu olduğunu ve insanın zamana karşı sorumlu olduğunu belirtmiştir. Husserl ise zamanın bilincin yapısı olduğunu ve bilincin zamansal süreklilik içinde yaşadığını ifade etmiştir.
Zamanda yolculuk ise bilimkurgu edebiyatının en popüler konularından biridir. Zamanda yolculuk, geçmişe veya geleceğe seyahat etme olasılığıdır. Zamanda yolculuk fikri bilimsel teorilerden veya hayal gücünden kaynaklanabilir. Zamanda yolculuk ile ilgili bilimsel teoriler genellikle Einstein’ın izafiyet kuramına dayanır. Einstein’ın izafiyet kuramına göre zaman, uzayla birlikte bükülebilir ve esneyebilir bir boyuttur. Bu nedenle, ışık hızına yakın hareket eden veya çok güçlü bir yerçekimi alanına maruz kalan bir kişi için zaman yavaşlar veya hızlanır. Bu da zamanda yolculuk olasılığını ortaya çıkarır.
Zamanda yolculuk ile ilgili hayal gücü ise edebiyat, sinema ve oyun gibi sanat eserlerinde kendini gösterir. Zamanda yolculuk konulu sanat eserleri genellikle zamanda yolculuğun nedenleri, yöntemleri, sonuçları ve etik sorunları üzerine odaklanır. Zamanda yolculuk konulu sanat eserleri arasında H.G. Wells’in Zaman Makinesi, Ray Bradbury’nin Sesli Dinozorlar, Robert Zemeckis’in Geleceğe Dönüş, Stephen King’in 11/22/63, Netflix’in Dark, Christopher Nolan’ın Tenet, Audrey Niffenegger’in Zaman Yolcusunun Karısı ve J.K. Rowling’in Harry Potter serisi gibi örnekler sayılabilir.
Zaman kavramı ile ilgili düşünürlerin fikirleri nelerdir? Zamanda yolculuk konusuyla ilgili olarak bu yazıda kısaca değindik. Zaman kavramının felsefe, bilim ve sanat gibi çeşitli alanlarda nasıl ele alındığını gördük. Zaman kavramının hem soyut hem de somut bir yönü olduğunu anladık. Zaman kavramının insan hayatında önemli bir rol oynadığını fark ettik.
Kaynaklar:
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Zaman
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Zamanda_yolculuk
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56131101
- https://www.bilimma.com/zamanda-yolculuk-mumkun-mu/
- https://onedio.com/haber/zamanda-yolculuk-konusunda-en-iyi-10-film-ve-dizi-1011180
- DİSK 17. Olağan Genel Kurulu: Emeğin yüzyılı için örgütleneceğiz - 10 Şubat 2024
- ÇEDES’den okullarda yeni proje: “Şeytan taşlama dersi” - 10 Şubat 2024
- Gazeteci Alican Uludağ’dan, tehditler karşısında kararlı duruş - 11 Ekim 2023
