İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Tebriz Cuma İmamı El Haşim ve Doğu Azerbaycan Valisi Dr. Melik Rahmeti’nin bulunduğu helikopter, dün Doğu Azerbaycan eyaletinde kaza yaptı. Kazada, dört kişi de yaşamını yitirdi. Reisi, 2021 yılında cumhurbaşkanı seçildiğinden bu yana ekonomik kriz, Jîna Emînî eylemleri, İsrail ile çatışmalar ve Kürt düşmanlığı ile anıldı.
“Ölüm Komitesi” Üyeliği
Reisi, 14 Aralık 1960’da Meşhed’de doğdu. 1979’daki İran İslam Devrimi’nden sonra 1981’de Kereç savcısı olarak kariyerine başladı. Tahran Başsavcı Vekilliği’ne yükselen Reisi, 1988’de İran devrim lideri Humeyni’nin talimatıyla, rejim muhaliflerinin idam kararını veren komitede yer aldı. “Ölüm komitesi” olarak bilinen bu heyette, yaklaşık 3 bin kişinin idam edildiği iddia ediliyor. Bu sebeple Reisi, “Katliam ayetullahı” olarak anılıyor. Siyasi tutukluların idamında ve 2009’daki sokak eylemlerinin bastırılmasında oynadığı rol nedeniyle ABD tarafından yaptırım listesine alındı.
Humeyni’nin ölümü sonrası Reisi, 1989-1994 yıllarında Tahran Başsavcısı, 1994-2004 arasında Devlet Denetleme Kurumu Başkanı olarak görev yaptı. 2004’te Yargı Erki Başkanı Birinci Yardımcısı olan Reisi, 2014’te İran Genel Başsavcısı, 2016’da ise Meşhed’deki İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı Başkanı oldu. Mart 2019’da Yargı Erki Başkanı olan Reisi, 18 Haziran 2021’de yapılan seçimleri kazanarak 8. İran Cumhurbaşkanı oldu.
İdamlardaki Artış
Reisi’nin cumhurbaşkanlığı döneminde idamlarda büyük bir artış yaşandı. Norveç merkezli İran İnsan Hakları (IHR) ve Paris merkezli İdam Cezasına Karşı Birlikte (ECPM) raporlarına göre, Reisi’nin göreve geldiği 2021’de en az 333 kişi idam edildi. Bu sayı 2022’de 582’ye, 2023’te ise 834’e çıktı. İdamların çoğu etnik ve dini azınlıklara yönelikti. Kürt siyasi aktivistlerin halka açık alanlarda idam edilmesi ve 2023’te Beluç halkının hedef alınması dikkat çekti.
Reisi, görev süresi boyunca iç ve dış siyasette sert bir tutum izledi. “Ekonomik krizle mücadele etme” vaadiyle seçimleri kazanmasına rağmen, 2022 Mayıs ayında ekmek ve makarna fiyatlarındaki artış nedeniyle ülke genelinde protestolar başladı. Rejim güçlerinin sert müdahalesiyle karşılaşan göstericiler, yaralandı, gözaltına alındı ve tutuklandı.
Jîna Emînî Protestoları
İranlı Kürt Jîna Emînî’nin 13 Eylül 2022’de “ahlak polisi” tarafından gözaltına alınması ve işkence sonucu ölmesi, geniş çaplı protestoları tetikledi. Kadınların başörtülerini yaktığı ve saçlarını kestiği eylemler, “Jin, jiyan, azadi” sloganıyla simgelenmişti. Reisi, bu protestoların bastırılması talimatını vererek, sert bir tutum sergiledi. BM verilerine göre, bu eylemlerde 551 protestocu hayatını kaybetti, 20 binden fazla kişi gözaltına alındı ve 9 kişi idam edildi.
Jîna Emînî’nin ölümünün birinci yıl dönümünde Reisi, İran Meclisi’ne “İffet ve Başörtüsü Kültürünün Desteklenmesi” yasa tasarısını sundu. 20 Eylül 2023’te kabul edilen bu yasa, başörtüsü ihlallerine karşı para cezası, bankacılık hizmetlerinin engellenmesi ve adli işlem öngörüyordu.
Ortadoğu Politikası
Reisi, görev süresi boyunca Ortadoğu’da da gerilimi artırdı. Suriye, Irak ve Yemen’de etkinliğini sürdüren Reisi döneminde, İran, İsrail’e doğrudan saldırdı. 1 Nisan 2024’te İsrail’in Suriye’deki İran büyükelçiliğine saldırması sonrası, 13 Nisan 2024’te İran, İsrail’e insansız hava araçları ve füzelerle saldırı düzenledi. Reisi, bu saldırılar sonrası Amerika ve İsrail’e karşı duruşlarının halktan destek gördüğünü iddia etti. Filistin meselesinde de İsrail’e karşı sert söylemleriyle bilinen Reisi, helikopter kazasından önce Filistinlilere verdiği desteği bir kez daha vurguladı.
Mart 2023’te Suudi Arabistan ile normalleşme adımları atan Reisi, 7 Ekim’de Hamas’ın İsrail’e saldırması ve İsrail’in Gazze’ye misillemesi sonrası yeni bir denklemin içine sürüklendi. Buna rağmen Suudi Arabistan ve Mısır ile normalleşme sürecine girdi. Türkiye ile de yakın ilişkiler kurarak 10 maddelik işbirliği anlaşmaları imzaladı.
Reisi’nin ölümünün ardından insan hakları savunucuları ve kadın örgütleri, İran’daki idamlar ve kadınlara yönelik baskıları hatırlatan paylaşımlarda bulundu. Reisi, binlerce kişinin idam edilmesi ve Jîna Emînî’nin ölümüne karşı başlayan direnişe yönelik sert tutumuyla akıllarda kaldı.
- LeMan Krizi: Özgür Özel’den Dergiye Destek – “Yapılmamış Bir Saygısızlık Üzerinden Linç Olmaz” - 2 Temmuz 2025
- Tunç Soyer’den Gözaltı Sonrası İlk Açıklama: “Alnım Ak, Başım Dik. İzmir Karanlığa Teslim Olmayacak” - 2 Temmuz 2025
- İzmir’de CHP’li Belediyeye Operasyon: 120 Gözaltı, Tunç Soyer Dahil - 1 Temmuz 2025
