Psikopati ve sosyopati, antisosyal kişilik bozukluğunun altında yatan iki temel kavram olarak birçok tartışmanın merkezinde yer alıyor. Bu iki terim sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılsa da, tarihsel ve teorik olarak bazı farklılıklar içeriyorlar. Ancak genel toplumda, bu kavramlar çoğu zaman uyuşturucu bağımlılığı, evsizlik ve diğer kişilik bozukluklarıyla ilişkilendiriliyor. Google’da yapılan kısa bir aramayla bile “Psikopat patronunuzun 7 işareti” ya da “Yan komşunuza neden dikkat etmelisiniz: Sosyopat” başlıklı içeriklere rastlamak mümkün. Bu da kavramların günlük yaşamda yanlış anlaşıldığını gösteriyor.
Özellikle popüler kültürde psikopat ve sosyopat kavramları, kurgusal karakterlerle özdeşleştiriliyor. Hannibal Lecter, bu karakterler arasında belki de en ünlüsüdür. Lecter, ‘Kuzuların Sessizliği’ filminde saf bir psikopat olarak sunulsa da, kitabın yazarı onu “sosyopat” olarak tanımlar. Psikiyatristler ise ona daha farklı bir klinik tanı koyuyor. Bu kafa karışıklığı, psikopat ve sosyopat terimlerinin tarih boyunca farklı şekillerde kullanılması ve günümüzde de tam olarak oturmamış olmasıyla ilişkilidir.
Psikopati ve Sosyopati Arasındaki Farklar
Psikopati, 1800’lerin sonlarından itibaren psikiyatri literatüründe yer almaya başladı. Ancak günümüzde Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nda (DSM) tanınmış bir klinik bozukluk olarak listelenmiyor. Bunun yerine, 1950’lerden itibaren daha çok “antisosyal kişilik bozukluğu” terimi kullanılmaya başlandı. Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip bireyler, genellikle diğer insanların haklarına sürekli olarak saygısızlık gösteren, yasaları çiğneyen, dürtüsel ve sorumsuz davranışlar sergileyen kişiler olarak tanımlanır.
Psikopati ve sosyopati bu antisosyal kişilik bozukluğunun iki alt türü olarak görülse de, DSM her ikisini de ayrı birer tanı olarak sınıflandırmaz. Hervey Cleckley, 1941’de yayımladığı The Mask of Sanity (Akıl Sağlığının Maskesi) kitabında psikopati özelliklerini tanımlarken, Kanadalı psikolog Robert Hare ise bu tanımları geliştirip, kişisel ve duygusal özelliklere vurgu yaparak genişletti. Psikopati, bireylerin manipülatif, yüzeysel çekicilik sergileyen, empati yoksunu ve duygusuz olduğunu, başkalarının acılarına kayıtsız kaldığını ve sorumsuz davranışlar sergilediğini öne çıkaran bir kavramdır.
Sosyopati ise 1930’larda Amerikalı psikolog George Partridge tarafından tanımlandı ve toplumla uyumsuz davranışların toplumsal sonuçlarına vurgu yaptı. DSM’nin ilk baskısında sosyopati, sosyal çevrenin bir ürünü olarak görülmekteydi ve bu bozukluk, yasaları ihlal eden davranışlarla sınırlıydı. Ancak 1960’ların sonlarından itibaren sosyopati terimi gözden düştü ve yerine antisosyal kişilik bozukluğu kullanılmaya başlandı. Sosyopati, genellikle kişinin çevresel koşulları ve ailesel geçmişi ile ilişkilendirilir; bu bağlamda sosyopat bireyler, çocukluklarında istismar ve ebeveyn çatışmaları yaşamış olabilirler.
Psikopati ile Sosyopati Arasındaki Kesişimler
Psikopatinin biyolojik ve genetik kökenleri olduğuna inanılırken, sosyopati daha çok sosyal çevre kaynaklı olarak düşünülür. Her iki kişilik bozukluğu da geniş bir davranışsal, biyolojik ve psikolojik nedenler yelpazesiyle ilişkilendirilir. Örneğin, psikopatların beyinlerinde özellikle duygusal işlemleme, davranış kontrolü ve empati ile ilgili bölümlerde bazı farklılıklar olduğu bulunmuştur. Ayrıca, psikopatik kişilerin kalp atış hızları gibi sinir sistemleriyle ilgili belirgin farklılıkları da gösterilmektedir. Sosyopatlarda ise çevresel faktörler ve yetiştirilme tarzı, antisosyal davranışların temelini oluşturabilir.
Hem psikopatlar hem de sosyopatlar, başkalarına zarar verme potansiyeline sahip olsalar da, kurgusal temsillerinin aksine her iki grup da mutlaka şiddet eğilimli değildir. Örneğin; Hannibal Lecter veya Killing Eve dizisindeki Villanelle gibi karakterler her zaman gerçeği yansıtmaz. Psikopatlar genellikle manipülatif, soğukkanlı ve hesapçı davranırken, sosyopatlar daha dürtüsel ve öfke patlamalarına yatkın olabilir.
Toplumsal Algı ve Kafa Karışıklığı
Toplumun geneli, psikopatiyi uyuşturucu bağımlılığı, evsizlik ve diğer kişilik bozukluklarıyla ilişkilendirme eğilimindedir. Ancak psikopati, geniş bir zararlı davranışlar yelpazesi ile ilişkilidir ve suç işlemede güçlü bir risk faktörü olarak görülmektedir. Psikopatik bireylerin ceza adalet sistemine düşme olasılıkları daha yüksektir ve bu kişiler genellikle şiddet içeren suçlar işlemeye meyillidirler. Sosyopati ise bu risk faktörleri arasında daha az ön plandadır. Yine de, sosyopati ciddi bir toplumsal uyumsuzluk göstergesidir ve kişinin gelecekte antisoysal davranışlar sergileyebileceğine dair işaretler verebilir.
Sonuç olarak, psikopati ve sosyopati hala tartışmalı terimlerdir ve net bir ayrım yapılmamış olsa da, her iki bozukluk da toplum ve bireyler için önemli riskler taşımaktadır. Psikopati, bireyin başkalarına zarar verme olasılığını artıran genetik, biyolojik ve psikolojik temellere sahipken, sosyopati daha çok çevresel etkilere dayalı bir bozukluk olarak öne çıkar.
Bu iki terim, resmi psikiyatrik tanı kılavuzlarında bir hastalık olarak yer almasa da, zararlı davranışların temelini oluşturan ciddi kişilik bozukluklarıdır. Ne yazık ki, popüler medya ve günlük dilde bu kavramlar genellikle yanlış anlaşılır ve toplumsal korku ile önyargılarla beslenir.
