STOCKHOLM – 2025 Nobel Tıp Ödülü, bağışıklık sisteminin kendi bedenimize saldırmasını engelleyen mekanizmayı aydınlatan üç bilim insanına verildi. Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi, otoimmün hastalıkların, kanserin ve organ nakli komplikasyonlarının tedavisinde devrim niteliğinde sonuçlar doğuran “periferik immün tolerans” konusundaki öncü keşifleriyle ödüle layık görüldü.
Bağışıklığın “Dur” Dediği An: Regülatör T Hücrelerinin Keşfi
İnsan bağışıklık sistemi, her gün sayısız mikrop ve virüse karşı savaş açıyor. Ancak bu sistemin kendi hücrelerini düşman sanmaması için ince bir denge gerekiyor. Japon immünolog Shimon Sakaguchi, 1995 yılında bu dengeyi sağlayan özel bir hücre sınıfını — regülatör T hücrelerini — keşfetti. Bu hücreler, bağışıklığın aşırı tepkisini bastırarak otoimmün hastalıkları engelliyor.
Sakaguchi’nin keşfi, otoimmün hastalıkların mekanizmasını anlamada bir dönüm noktası oldu. Ancak bu hücrelerin nasıl çalıştığı, hangi genler tarafından kontrol edildiği henüz bilinmiyordu.
Genetik Kodun Anahtarı: FOXP3
2001 yılında Amerikalı araştırmacılar Mary Brunkow ve Fred Ramsdell, bağışıklık sisteminin “fren” mekanizmasının genetik temelini buldu. İkili, FOXP3 adlı genin mutasyona uğraması durumunda bağışıklık sisteminin kendi vücuduna saldırdığını ve ağır otoimmün hastalıkların ortaya çıktığını keşfetti.
İki yıl sonra Sakaguchi, bu genin regülatör T hücrelerinin gelişimini yönlendirdiğini kanıtladı. Böylece üç bilim insanının bulguları birleşerek “periferik immün tolerans” adı verilen yeni bir araştırma alanının temelini attı. Bu mekanizma, bağışıklığın yabancı ve kendi arasında ayrım yapma becerisini moleküler düzeyde açıklığa kavuşturdu.
Hastalıklara Karşı Yeni Umut
Bu buluşlar yalnızca bilimsel anlamda değil, tıbbi uygulamalar açısından da çığır açtı. Günümüzde otoimmün hastalıklar, kanser tedavileri ve organ nakli sonrası komplikasyonların önlenmesine yönelik birçok tedavi yaklaşımı, bu araştırmalara dayanıyor. Regülatör T hücrelerinin kontrolünü hedefleyen yeni ilaç adayları, şu anda klinik denemelerde test ediliyor.
Uzmanlara göre bu çalışmalar, bağışıklık sisteminin “denge” ilkesini anlamamızı sağlayarak tıbbın geleceğini şekillendirecek.
Nobel: Dünyayı Değiştiren Bilime Onur
Bilim dünyasında birçok prestijli ödül bulunsa da, Nobel Ödülü hâlâ en çok arzulanan unvanlardan biri. Yaklaşık 1 milyon avro tutarındaki ödül, yalnızca bilimsel başarıyı değil, insanlığın geleceğini etkileyen çalışmaları da simgeliyor.
Tıpkı geçen yıl olduğu gibi bu yıl da Nobel Komitesi, beklenmedik bir kararla bilim dünyasını şaşırttı. 2024 Nobel Tıp Ödülü, hücrelerin genetik bilgi okuma süreçlerini düzenleyen mikroRNA’lar üzerine çalışmalarıyla Victor Ambros ve Gary Ruvkun’a verilmişti.
Bu yılın kazananları ise, bağışıklığın “kendi kendine savaş açmasını” engelleyen mekanizmaları çözerek insan sağlığına yepyeni ufuklar açtı.
- NHY/ Nobelprize.org, Deutsche Welle (DW), Tagesschau, Nature Medicine
