Aydın’ın kaybolan ÅŸifa kaynağı Meyan Köyü nasıl kayboldu?
1800’lü yıllarda aydın ve çevresinde, özelliklede Söke çevresinde İngiliz Forbes ailesince tespit edilen Meyan kökü hazinesini işlemeye başlamışlar. Kurtuluş savaşı yıllarına kadar devam etmişler. Bu ürünün sonunu getirmeye yakın bu alandan çekilmişler. Aşağıda sıraladığımız bilgiler çeşitli kaynaklardan derlenerek Meyan kökü ürününün önemi ve nasıl yok edildiğinin hikâyesini gösteriyor.
MC Andrews ve Forbes Şirketine bağlı meyan kökü alımını yapan kişilerin oluşturduğu ağ, en küçük meyan kökü çıkartılan toprağın olduğu yere kadar ulaşmıştır.
Toplu alım yapılan merkezlerin listesini uzatmamak kaydıyla önünüze koymakta yarar olduğunu sanıyorum.
Söke’de; Sazlıköy, Yenidoğan, Akçakonak, Güllübahçe, Akköy. Bağarası.
Koçarlı’da; Dedeköy, Şenköy, Cincin, Çakırbeyli.
Germencik’de; Ortaklar, Mursallı, Reisköy, Erbeyli. İncirliova.
Aydın Merkez’de; Kardeşköy, Osmanbükü, Acarlar, Ovaeymir, Çeştepe, İmamköy, Serçeköy, Umurlu.
Yenipazar’da: Baltaköy, Hamzabali, Dalama, Kozalaklı, Çulhan, Alhan, Donduran.
Bozdoğan’da; Direcik, Alamut, Hamidiye, Toygar, Yazırlı, Mescitli.
Nazilli’de; Atça’dan Kuyucak’a kadar olan bölgedeki Menderes Nehri havzasında kurulu bütün köylerde meyan kökü alım merkezi bulunuyordu.
Ä°ngilizler geliyor
İzmir- Aydın demir Yolu’nun yapımından sonra İngiliz girişimciler bölgede büyük miktarda toprak satın almaya başladılar.
Forbes’ler ilk Meyan kökü fabrikasını 1854’te Aydın’da kurdular. 1856 yılında ise İzmir-Aydın Demir yolu yapılarak, Meyan Kökünün taşınma işlemlerini kolaylaştırmış oldular. Ardında Nazilli, Kuşadası ve Söke fabrikaları geldi. Kurutulmuş ve işlenmiş Meyan kökü, onlar sayesinde İzmir Limanından Amerika’ya, İngiltere’ye ihraç edilmeye başlandı.
1875 yılında Abacı oğlu isimli bir vatandaş Aydın ve Söke’de iki Meyan kökü fabrikası daha kurdu. Abacı oğlu, köylülere daha fazla para vererek, Forbes’lerle Pazar kavgasına girdiler. Pazarda daha fazla etkin oldular.
Bu da bölge tarımının kapitalistleştirilmesinde önemli bir rol oynadı.
1838 de çıkarılan ve yabancılara mülk alımına izin veren yasadan sonra yabancıların toprak satın alıp, İzmir ve çevresinde büyük çiftlik plantasyonları meydana getirme süreci hızlandı. Yabancılara uygulanan ihracat yasağının kalktığı, yabancı tüccarların yerli tüccarlarla aynı hakka sahip olduğu yasaydı. (Bu yasa Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması diye tarihe geçer.)
12 Eylül sonrası hükümetlerinin de başvurduğu yöntem olan, yabancıların mülk edinmesi o yıllarda Osmanlı hükümdarları da bunu yaparak, ülke topraklarını yabancılara peşkeş çekmişlerdir. Yok birbirlerinden farkları.
Tarlalarda zararlı madde kabul edilen ve toplanıp atılan meyan kökünden Meyanbalı elde etmek için kurulan fabrikalar vardır.
David Forbes ve Mac Andrews Söke de meyan kökü fabrikasını, İskenderun’da Forbes Tesislerini kurdular. Meyan Kökünü işlediler, mamur haline getirip, ABD dahil ihraç etmedikleri Avrupa ülkesi kalmadı.
Åžirketlerden ilki Ä°ngilizlere ait Mac Andrews ve Forbes Åžirketiydi.
Bira, şekerleme ve tütün imalat sanayinde kullanılan meyan balının, Avrupa’da bilhassa İngiltere’de geniş bir pazarı vardı.
Eldeki belgelere göre 1879 yılında 12.000 kadar köylü şirket hesabına sürekli olarak meyan kökü toplamakta, balyalamakta ve Forbes fabrikalarına sevk etmekteydi.
1882’de Aydın, Nazilli, Sarayköy ve Söke’de birer tane olmak üzere beş adet meyan kökü işleme tesisi vardı.
Örneğin; Nazilli ve çevresinde senelik meyanbalı üretimi 1897’de 8.000 kantar, 1907’de 1,5 milyon kilo, 1924’de 3 milyon kilo, 1926’da 4 milyon kilo idi. 1927’de 2 milyon kilo idi.
1925-1926’da Aydın’da 9.000.000 kilo meyan kökü istihsal edilmekte, 900.000 kilosu ihraç edilmekteydi.
İlgisizlik öldürüyor
Bu kadar önemli kaynaklara sahip olan İl ve ilçelerimizin yetkililerinin ilgisizliği yüzünden kaybolup gitmektedir. Bunun önlenmesi ise gerçek bir çevre bilinci ve gelecek konusunda kaygılar taşıyan bir toplum dokusu yaratmakla olur. Gelecekte olacaklar konusunda, bugünkü veriler ışığında ortaya koyulacak öngörüler çevremizi ve geleceğimizi kurtarmaya yetebilir.
Bugün ise Jeotermal işletmeler ve Menderesin kirli suyu yüzünden ovamızın her tür ürünü ve özellikle İncir ve Zeytini Meyan Kökünün akıbetine uğrayacaktır.
- Zeytinyağlı Yerim, Ama Zeytinliklerden Vazgeçemem! - 10 Nisan 2022
- Yasadışı Yaşamımdan Geçen Sekiz Yıl - 2 Nisan 2022
- Maden Şirketleri ;Rehabilite Değil, Cehennem Çukurlarını Arkalarında Bırakıyorlar!!! - 18 Mart 2022
