TİP, kuruluşundan 2 yıl sonra 1963 yılından itibaren başta İstanbul olmak üzere büyük kentlerden başlayarak Anadolu’da ve bu arada Kürdistan’da örgütlenmeye başladı. Kürdistan’da ilk parti örgütü 1963 yılının Mart ayında Diyarbakır’da Kürt aydınlarının öncülüğünde bir kısım işçi ve esnaf tarafından gerçekleştirildi. İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Gaziantep gibi illerden sonra Diyarbakır il örgütü kuruldu. Kuruluşundan 4 ay sonra yapılan Diyarbakır İl Kongresi görkemli oldu ve kısa zamanda bölgede etkili bir örgüt haline geldi.
Kürt devrimci ve demokratların büyük çoğunluğu TİP içinde yer aldı. Diyarbakır grubu olarak da bilinen bu aydınlardan T. Ziya Ekinci, M. Ali Aslan, Kemal Burkay, Naci Kutlay, Ahmet Aras, Yaşar Kaya, gerek TİP’in bölgede örgütlenmesinde ve gerekse Kürtlük bilincinin gelişmesinde önemli roller üstlendi.
17 Kasım 1963 ‘de yapılan yerel seçimlere TİP örgütlenmesini tamamladığı 9 ilde katıldı ve 37 bin 898 oy aldı. 1961 Anayasası’nın kabulünden sonra yapılan bu ilk yerel seçimde TİP diğer partilerden farklı bir ses olarak ilgi odağı oldu. Belediye Meclisi ve İl Genel Meclisi seçimlerinde nispi temsil usulünün uygulandığı bu seçimde TİP Diyarbakır’da 2.389 oy alarak Belediye Meclisi’nde 4 üyelik kazandı. Diyarbakır’da Belediye başkan adayı olan Tarık Ziya Ekinci’nin TİP adına TRT’de yaptığı seçim konuşması, Kürt aydınların ve bazı mollaların partiye karşı bölgede ilgisini artırdı. Seçimden hemen sonra Silvan, Bismil ve Derik ilçe örgütleri kuruldu.
TİP’in 1.Kongresi’nde yapılan tüzük ve program değişiklikleri partinin politik hattını belirlerken, aynı zamanda M. Ali Aybar’ın önderliğini pekiştirdi. Kongrede değiştirilen siyasal programın “Toprak ve Tarım Reformu” ile “Doğu Kalkınması” başlıkları altında ifade edilen hedefler, Kürt demokratları ve devrimci gençliğinin partiye olan ilgisini daha da arttırdı. TİP başta Diyarbakır olmak üzere Kürt illerinde ciddi bir güç olurken, Kürt delegasyonu da parti içinde önemli bir siyasal akım haline geldi.
10 Ekim 1965’de yapılan Milletvekili Genel Seçim’inde TİP, Türkiye genelinde 54 ilde seçimlere katıldı. Amblemindeki “Köylüye Toprak Herkese İş” sloganı ile yaptığı propaganda faaliyetleri ile etkili oldu. Seçimler sonunda yüzde 3 oy alarak aralarında Kürt milletvekili Tarık Ziya Ekinci’nin de bulunduğu 15 milletvekili ile mecliste temsil edilen ilk sosyalist parti oldu.
TİP içinde milletvekili, Merkez Yönetim Kurulu(MYK) ve Genel Yönetim Kurulu (GYK9, il-ilçe başkan ve üyeliği görevleriyle aktif bir şekilde faaliyet gösteren Kürtler, 1966’da Ankara’da ideolojik ve politik yayın organı olarak Yeni Akış dergisini çıkardı. Aylık olarak çıkan ve azda olsa Kürtçe yazı ve şiirlere yer veren Yeni Akış’ın sahibi ve sorumlusu, aynı zamanda dergi yazılarının çoğunu yazan TİP MYK üyesi Mehmet Ali Aslan’dı. Dergi yazılarında Kürt sorunu bilimsel veriler ışığında irdeleniyor ve ayrıca Kürtlere yönelik ırkçı ve faşist yazılara yanıtlar veriyordu. Kasım 1966 sayısı çıktıktan sonra Mehmet Ali Aslan, Kemal Burkay ve 4.sayının Yazı İşleri sorumlusunun tutuklanmasından sonra dergi çıkamadı. TİP Genel Başkanı Mehmet Ali Aybar Yeni Akış yazarlarını Diyarbakır milletvekili Tarık Ziya Ekinci ile birlikte Ankara Cezaevi’nde ziyaret etmesi parti içindeki Kürtler tarafından memnuniyetle karşılandı.
20-24 Kasım 1966’da Malatya’da yapılan 2. Büyük Kongre’de Kürtler, (o zamanki tanımıyla “Doğulular”), Milli Demokratik Devrim (MDD) muhalefet gurubuna karşı Mehmet Ali Aybar, Behice Boran ve Sadun Aren’in başını çektiği Sosyalist Devrimcileri (SD) destekledi. Ancak Bu dönemde giderek parti içinde bağımsızlaşmaya başlayan Kürtler, Kürdistan’daki faaliyetlerini yoğunlaştırarak 1967 yılının yaz aylarından itibaren Doğu Uyanış Mitingleri düzenlemeye başladı.
Doğu mitingleri bölgede örgütlü olan TİP ile illegal bir örgüt olarak faaliyet gösteren Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi(TKDP)’nin desteği ile yapılmıştı. Kürtlük bilincinin gelişimine tekabül eden bu mitingler, Kürt sorununu gündeme getiren ve meydanlara taşıyan Kürdistan’ın ilk kitlesel eylemleriydi. Mitinglere batıda metropol kentlerde okuyan üniversite öğrencileri ile FKF’de yer alan devrimci Kürt gençleri de yöresel olarak katılmıştı. Mitingler için kurulan tertip heyetleri genellikle o yereldeki öncü unsurlar arasından seçiliyor, kürsüden birçok kişi konuşuyor ve Kürtçe şiirler okunuyordu. Bu bakımdan mitingler adeta birer konferans ve seminer havasına bürünüyordu. Hareketin zayıf olduğu yerellere çevre illerden insanlar taşınıyor ve emniyet güçlerine karşı militanca tavırlar alınıyordu.
İlk miting Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde 13 Ağustos 1967’de yapıldı. TİP’in Silvan ilçe başkanı Mehdi Zana ve parti yönetimi tarafından organize edilen bu mitinge parlamentodaki tüm Kürt kökenli milletvekilleri çağrıldı, ancak sadece TİP milletvekili Tarık Ziya Ekinci katıldı. 3 Eylül 1967’de Diyarbakır’da 20 bin kişinin katıldığı görkemli bir miting daha yapıldı. Mitingin çağrı metninde “Bugün Türkiye planlı bir şekilde kalkınırken sen yine planlı bir şekilde geri bırakılmaktasın. İkinci beş yıllık kalkınma planı Batı-Doğu uçurumunu daha da derinleştirmekte” deniliyordu. Toplam 20 kişinin konuştuğu bu mitingden sonra, sağcı ve iktidar yanlısı gazetelerin “isyan” şeklinde nitelediği yayınları üzerine mitingde konuşanlardan Edip Karahan, Cahit Ülgen, Hasan Akkuzu, Bahri Koçkaya ve Sait Elçi hakkında tutuklama kararı çıkarıldı. FKF İstanbul Sekreterliği bir bildiri yayınlayarak “Anayasal haklarını kullananların yaptığı bir mitingi isyan olarak niteleyenlerin demokrasi düşmanı olduğunu” ilan etti.
24 Eylül 1967’de Siverek’te, 8 Ekim 1967’de Batman’da, 15 Ekim 1967’de Dersim’de, 22 Ekim 1967’de Ağrı’da, 5 Kasım 1967’de Lice’de benzer mitingler yapıldı. Bu mitingler, “Doğu Uyanış Mitingleri” adına uygun olarak Kürdistan’da halkın uyanışının bir göstergesi oldu. 1967 yılının Ekim sonu ve Kasım başında TİP genel merkezinin organize ettiği bir “Doğu Gezisi” yapıldı. M.Ali Aybar başkanlığında Behice Boran, Tarık Ziya Ekinci ve Adil Kurtel’den oluşan bir heyetle Diyarbakır, Siirt, Van, Hakki, Ağrı, Kars illeri ile Iğdır, Ardahan, Başkale, Erçis, Patnos, Sarıkamış ve Tatvan ilçelerini kapsayan bu 10 günlük gezi, bölgede TİP’in tanıtımında ve örgütlenmesinde etkili oldu.
Bu mitinglerin düzenlenmesi yerel örgütlerin TİP merkezi ile diyalog ve izinle değil, tamamen bölgedeki TİP örgütlerinin ve kadroların inisiyatifiyle yapılmıştı. Mitinglerde “Batıya fabrika, yol, Doğuya komando karakol”,’Demirel bir temel de Doğu’ya at”, Türk basını biraz da Doğuya eğil’, “Beş yıllık plan, hepsi de yalan, Doğulu uyan” yazılı pankartları dikkat çekiyordu. Mitinglerin bazılarında M. Ali Aybar, Behice Boran, Nihat Sargın, çoğunda ise TİP’in bölge milletvekili olarak Tarık Ziya Ekinci ve bölgedeki Kürt yöneticilerden Kemal Burkay, M.Ali Aslan, Naci Kutlay, Mehdi Zana gibi isimler konuşmacı olarak katılıyordu.
1967’de Kürdistan illerinde yapılan 7 adet “Uyanış Mitingi”ne ırkçı, faşist, İslamcı ve derin devlet güçlerinin ortak bir tepkisi olarak 12 Kasım 1967’de Erzurum’da “Anadolu Şahlanış Mitingi” yapıldı. Milli Türk Talebe Birliği (MTTB)’nin öncülüğünde 60’a yakın kuruluşun katılımıyla yapılan bu miting, daha sonra İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük kentlerde de düzenlendi.
29-30 Ekim 1970’de toplanan 4.Kongre’ye TİP hiziplere bölünmüş ve dağınık bir şekilde gitti. Kongre öncesi başlayan özellikle İstanbul, Ankara, İzmir, Zonguldak, Karadeniz il ve ilçe kongreleri MDD’ciler ile Aybarcılar arasında hesaplaşma şeklinde geçti. Aybarcıların egemen olduğu birçok kongreyi MDD’ciler kazandı. Ancak MDD’ciler kongreye katılmama kararı alarak aynı gün Ankara’da alternatif ve TİP’den tamamen kopuş anlamına gelen Mihri Belli’nin öncülüğünde Devrmci Kurultay düzenledi. Bu nedenle 4.Kongre’de 70 kadar delegasyonla Kürtler, bir miktar PDA’cılar ve Sendikacılar her biri ayrı grup olarak katıldı. Bunlardan biri, Emek Dergisi çevresi olarak da bilinen Aren-Boran grubu, ikincisi sendikacılar grubu, üçüncüsü de Kürt delegelerden oluşan gruptu. 341 delegenin 212’si ile başlayan kongrede yapılan seçimlerde ise 124 oy kullanıldı. Yani yarıya yakın delege şu ya da bu şekilde kongreye katılmayarak ya kongreyi terk etti veya oy kullanmadı.
Kürt delegeler içinde 1969’da Dev-Genç’in bir versiyonu olarak Kürt devrimci gençliği tarafından kurulan Doğu Devrimci Kültür Ocakları (DDKO) üyeleri, bu kongrede aktif bir çaba göstererek Kürt sorunuyla ilgili olarak somut bir karar geçirmeye çalıştı. Hazırlanan karar tasarısı önergesi kongre komisyonunda yapılan bazı rötuşlardan sonra kongrede oylanarak kabul edildi. Tek bir muhalif oya karşılık ezici bir çoğunlukla kabul edilen Kürt sorununa ilişkin 6 Nolu karar, TİP’in Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılma gerekçesi haline geldiyse de, Türkiye ve Kürdistan’da Kürt sorununun gelişiminde yeni bir dönemin başlamasında etkili oldu.
Kongreden sonra yapılan Genel Yönetim Kurulu’nda Genel Başkanlık seçimi yapıldı. İki adaydan Behice Boran, diğer aday Şaban Erik’ten daha fazla oy alarak genel başkan seçildi. Genel sekreterliğe B. Boran’ın adayı yerine Emek Grubu’nun adayı Sait Çiltaş, ikinci genel sekreter olarak da işçi kesiminden Şaban Erik seçildi. 4. Büyük Kongre TİP’in son kongresi oldu. 12 Mart 1971’de askeri müdahale sürecinde TİP kapatıldı ve yöneticileri yargılandı.
Ana Sayfa 1 / 2 / 3
12 Mart’ta Dev-Genç ve 15-16 Haziran Olayları’ndan yargılandı. 1975’ten sonra Kurtuluş hareketinin kurucularındadı. 12 Eylül darbesinden sonra TKKKÖ kurucusu ve yöneticisi olmaktan yargılandı. 12 Mart ve 12 Eylül dönemlerinde iki kez idam cezası istemiyle İba, toplam 11 yıl cezaevinde yattı.
- Siyasal Önderlikler ve Sosyalizm Anlayışı – Şaban İba - 14 Haziran 2024
- Eğitimde müfredat sorunu! - 26 Mayıs 2024
- Solun Durumunu Yeniden Düşünmek! - 20 Mayıs 2023
