Millet Partisi’nin Kapatılması

Millet Partisi 20 Temmuz 1948 tarihinde Demokrat Parti’nin Cumhuriyet Halk Partisi’ne yönelik muhalefetini eleştiren Kenan Öner, Hakkı Gedik, Hazım Bozca, Fikri Apaydın ve Osman Nuri Koni gibi isimlerden oluşan bir grup milletvekilinin partiden ayrılması sonrasında kuruldu. DP’den ayrılan, fakat ayrı bir parti kurmaktansa TBMM içerisin­de Müstakil Demokratlar Grubu adı altında faaliyet göstermeyi tercih eden grup da “DP Kurucuları Bu Davanın Adamı Değildirler” başlıklı bir bildiri yayınlayarak, 06.07.1949 tarihinde MP’ye katılacak; 28 Temmuz 1948’de Afyon’da kurulacak olan Öz Demokratlar Partiside ertesi yıl (09 Temmuz 1949) yılında MP ile birleşecektir.

Partinin Genel Başkanlığı’nda 1933-34 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı görevinde bulunan, Sadrazam Kıbrıslı Kamil Paşa’nın torunu Yusuf Hikmet Bayur oturmaktadır. Yaş haddinden emekliliğe sevk edildiği için İnönü’ye karşı siyasete sokulan Fevzi Çakmak da Fahri Genel Başkan’dır ve partinin Genel  İdare Heyeti içerisinde yer almaktadır.  Programının 1. Maddesinde partinin “Cumhuriyet, adalet, liberallik ve milliyetçi­lik esaslarına bağlı” olduğu vurgulanmaktadır.[1]

Parti, 64 yıl önce bugünlerde “…inkılap ve re­jim aleyhtarı bir eğilim ve hareket hattı takibine başlamış olduğu ve bu yolda faaliyette bulunduğuna dair ihbar ve delillere tesadüf edildiği göz önüne alınarak” kapatılmıştır. Bugünkü yazımız da partinin kapatılma süreci ile ilgilidir.

1950 yılı sonlarından itibaren cumhuriyetAtatürk ve inkılaplar etrafında dönüp duran tartışmalar, parti içerisindeki gruplaşmaları tetiklerken, partinin kapatılması sürecini de hızlandıracaktır. Parti ileri gelenlerinden Ahmet Tahtakılıç, yapılacak tüzük değişikliği ile, Yüzellilikler’in de partiye üye olabilmesinin yolunun açılmasını ister. Malum, Yüzellilikler olarak anılanlar, Milli Mücadele döneminde Ankara’ya destek olmadıkları için yurttaşlıktan çıkarılanlardan oluşmaktaydı.

Fuat Arna, bu fikre şiddetle karşı çıksa da Raif Ogan, hiç değilse sadece Yüzellilikler’den affedilmiş olanların partiye üye kabul edilebileceğinin tüzüğe yazılması gerektiğinde ısrar eder.  Aslında bu tartışmalar, parti içindeki Atatürk ve inkılâplar konusundaki bir kutuplaşmanın yansımasından başka bir şey değildir. Parti içindeki tartışmalar, Hikmet Bayur, Osman Bölükbaşı gibi üyelerin, Atatürk İnkılâplarına bağlılıklarını bir genelgeyle bütün parti teşkilatlarına bildirmeleriyle sonuçlanır. Parti içindeki gerilim 29 Haziran 1953’te Genel Başkan Yusuf Hikmet Bayur’un istifasına kadar varır. Bayur 27–29.06.1953 tarihinde toplanan Millet Partisi 4. Büyük Kongresi’nde  partiyi “Atatürk husumetini rehber edinenlerin tahakkümü altında kalmakla suçlayarak” istifa eder.

Kongre’de Genel Başkanlık görevine Mustafa Kentli seçilir. Yeni Genel Başkan Millet Gazetesi’nde 1 Temmuz 1953’te yayınlanan bir bildiri neşreder. Bu bildiride; “Millet Partisi temel inkılâp olan cumhuriyet rejimini ve millî hâkimiyet prensibini kadın-erkek hukukî müsavatını, Latin harflerinin kabulü, din ve devlet islerinin kat’i olarak birbirinden ayrılarak dinin siyasete alet edilmemesi, tekke ve zaviyelerin kapatılması, medenî kanun, çok kadınla memnuiyeti gibi Türk cemiyetinin muasır medeniyet seviyesine ulaştırılması gayesi ile yapılmıs olan Cumhuriyet inkılâpları’nı tamamen benimsedigini bir daha teyit ve tekit eder.” ifadeleri yer alır.

Olaylar, parti içinde Meşrutiyet taraftarlığı yapanların varlığına, İnönü’ye suikast girişimi iddialarına kadar varır. Bu olaylar partinin kapatılması sürecini iyiden iyiye hızlandırır. Ankara Cumhuriyet Savcılığı, bu hadiseler üzerine 04 Temmuz 1953’te soruşturma başlatır.

Adnan Feruh Pancaroğlu, Yakın Tarihimizde Millet Partisi Olgusu başlıklı Yüksek Lisans Tezi’nde Ankara Cumhuriyet Savcısı’nın, “…ilk önce Nazım Önen, Nihat Alpay, Hüseyin Orak, Saffet Olgaç, Fuat Arna hakkında soruşturma başlatarak kendilerinden bilgi ve belgeleri” istediğini,  “Soruşturma ilerledikçe… İstanbul il teşkilatında Hilafet taraftarları ve Mecelle taraftarları diye gruplaşma tespit edildi[ğini]. Daha sonra rapor hadisesinde de, raporun partide bölünme olmaması için yakıldığı[nın] ortaya çıktı[ğını]” belirtmektedir.

Füruzan Hüsrev Tökin, Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi kitabında, Ankara 5. Sulh Ceza Mahkemesi’nin “Millet Partisi’nin inkılâp ve re­jim aleyhtarı bir eğilim ve hareket hattı takibine başlamış olduğu ve bu yolda faaliyette bulunduğuna dair ihbar ve delillere tesadüf edildiği göz önüne alınarak, partinin bü­tün teşkilatının faaliyetten men edilmelerine ve mallarının muhafaza altına alınması­na” karar vermesi üzerine 08.07.1953 tarihinde sabaha karşı bütün merkezleri ve şu­beleri mühürlenerek Millet Partisi’nin kapatıldığını belirtmektedir. Tökin’in bahsettiği olay, Millet Partisi’nin geçici olarak kapatılmasıdır; yasal süreç bu tarihten sonra da devam edecektir.

Ankara 5. Sulh Ceza Mahkemesi’nin bu kararı üzerine Millet Partisi Genel Sekreterliği bir bildiri yayınlar. Pancaroğlu’nun da aktardığı ve dönemin gazetelerinde de geniş yer bulan açıklama şöyledir:

  1. Bugüne kadar bir taraftan Ankara diğer taraftan İstanbul ve İzmir gazetelerinin hükümeti tutan veya tamamen iktidarın malı olan ve resmi ilan ile beslenen gazetelerde, Millet Partisi’nin dağıldığı, çöktüğü ve partide yapılan aramada güya irticai mahiyette, Atatürk ve inkılâplar aleyhinde vesikalar bulunduğu gibi akla ve hayale gelmez uydurma haberler ve havadisler çıkmakta ve yapılmakta olan tahkikata tesir edilmek istenmekte ve her şeyden evvel bihaber samimi vatandaşlarda istifhamlar yaratılmak istenmektedir.

  2. 1.500.000 kadar üyesi olan Millet Partisi’nden Hikmet Bayurcu olarak tanınan azami 200 kisi istifa etmiş; il, ilçe, bucak ve ocakların yürütme kuralları yedek üyelerle tamamlanmıs olup Millet Partisi dimdik ayakta, siyasi faaliyetlerine devam etmektedir.

  3. Genel merkezde yapılan aramaya ait zabıt varakası sureti eklidir. Matbuat Kanununa göre keyfiyetin tekzip ve tavzihi zımnında Ulus, Zafer gazeteleri ile İstanbul’da müntesir olup aynı mahiyette neşriyatta bulunan gazetelere tebliğ edilmiştir.

Partinin faaliyetleri 08.07.1953 ta­rihinde durdurulmasına rağmen, dava resmi olarak 26.09.1953 tarihinde Ankara 4. Sulh Hukuk Mahkemesi’nde başlamış ve 27.01.1954 tarihinde mahkeme, Cemiyetler Kanunu’nun 4919 Sayılı Kanun’la değişen 9. ve TCK’nın 526. Maddelerine aykırı faali­yetleri nedeniyle, Esas: 1222, Karar: 30 Sayılı ve 27.01.1954 Tarihli karar ile partinin kapatılmasına karar verilmiştir. Millet Partisi’nin kapatılması üzerine parti yetkilileri temyize gitmiş, 07.05.1954 tarihinde Yargıtay 2. Dairesi’nin aldığı kararla Millet Partisi’nin itirazı kabul edilmiş ve dava esastan bozulmuştur. Yargıtay 2. Dairesi’nin bozma kararına Cumhuriyet Başsavcısı itiraz etmiş, nihai karar için dava dosyası Temyiz Ce­za Daireleri Genel Kurulu’na gitmiş, kurul, 21.05.1954 tarihinde Sulh Hukuk Mahkemesi’nin kararını yerinde bularak partinin kapatılmasına karar vermiştir.

Millet Partisi Üçüncü Sulh Ceza Mahkemesi tarafından 27 Ocak 1954’te kapatılmasına karar verir. Kapatılma kararı söyledir (Pancaroğlu, 2006:52-53):

Karar Hüküm fıkrası: Siyasi bir cemiyet olan cemiyetler kanunu hükümlerine tabi bulunan Millet Partisi’nin mucip sebepli kararımızda tahsil ve izah olunduğu şekilde kuruluş ve programının 7. 12. ve 13. maddelerinin taşıdığı mana ve maksat yönünden din, mezhep ve tarikat esaslarına dayanan ve gayesini saklayan dernekler durumunda bulunduğu anlaşılmış idareci maznunların bu yoldaki sözlü, yazılı ve müsamahalı hareketleri de durumu teyit etmis ve mahkemenin vicdani kanaati de bu yolda hâsıl olmustur.

Böyle bir cemiyetin idaresini bilerek deruhte eden maznunlardan Dr. Mustafa Kentli, Enis Akaygen, Fuat Arna, Ahmet Tahtakılıç, Ertugrul Akça, Lütfü Bornovalı, Suphi Batur, Dr. Yesari Bilgisev ve Nurettin Ardıçoglu’nun sabit görülen suçlarına 3512 sayılı Cemiyetler Kanunu’nun bazı maddelerini degistiren 4919 sayılı kanunun 9. maddesinin b ve d fıkraları ve aynı kanunun 5927 sayılı kanunla degisen madde 33/1 ve Türk Ceza kanununun 526/1 inci maddesi geregince birer gün hafif hapislerine ve Millet Partisi’nin Ankara’da bulunan merkez ve diger bucak, ocak, il ve ilçe dâhil bütün merkez ve sube teskilatının feshine ve 250’ser kurus yarım durusma harcının maznunlardan ayrı ayrı alınmasına ve devlet hazinesine pesin sarf edilen masrafların da keza maznunlardan alınmasına. Enis Akaygen ile Yesari Bilgisev 65 yasını doldurmus olduklarından Türk Ceza Kanunun 29. maddesi gereğince adli tevbihlerine ve diger maznunların mani bir halleri bulunmadığından madde 89 gereğince cezalarının teciline maznunların Galip Bilge, Mehmet Ali Derman, Cemal Islak ve Hasan Dinçer’in beraatlarına karar verildi.

27.01.1954 tarihinde temyiz yolu açık olarak verilen karar TC kanunu madde 94 gereğince hazır bulunan maznunlarla hükmü şahsiyet vekillerinin yüzlerine karsı tefhim edildi.

Mahkeme kararına karşı parti yetkilileri Yargıtay’a başvuracak ve Yargıtay Temyiz İkinci Ceza Dairesi, Üçüncü Sulh Ceza Mahkemesinin partiyi kapatma kararını bozacaktır. Ancak Yargıtay’daki temyiz başsavcısı, İkinci Ceza Dairesinin kararına itiraz eder ve dava Ceza Genel Kurulu’nda görüşülür. Ceza Genel Kurulu oy çokluğu ile Üçüncü Sulh Ceza Mahkemesinin kararını uygun bulunur ve Millet Partisi kapatılma kararını, 21 Haziran 1954’te onaylar.


 

[1] Ayrıca Bkz.: TUNAYA, T.Z., Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952) (Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1952). AKKERMAN, N.C., Demokrasi ve Türkiye’de Siyasi Partiler Hakkında Kısa Notlar (Ulus Basımevi, Ankara, 1950) ise, partinin mutedil liberal olduğunu belirtmektedir. Parti programı ve partinin siyasî görüşleri için bkz.: B.C.A. 01.01.1953, F.K.: 30.1.0.0. Y.N.: 46.274.2, B.C.A. 08.07.1953, F.K.: 30.1.0.0., Y.N.: 46.274.4 Sayılı belgeler. Millet Partisi’nin ku­ruluşu ve partinin kuruluşunu takiben Ulus gazetesinde çıkan yazılar için Bkz.: B.C.A. 11.10.1949, F.K.: 30.1.0.0., Y.N.: 46.274.1., B.C.A. 11.10.1949 Tarih, F.K.: 30.1.0.0. Y.N.: 19.110.10. ve B.C.A. 16.10.1949, F.K.: 30.1.0.0. Y.N.: 132.858.4 Sayılı belgeler. Adnan MENDERES’in Millet Partisi’nin dış politika konusundaki görüşlerini eleştirdi­ği bir konuşmasında da Millet Partisi’nin bu konudaki düşüncelerinin ana hatlarını bulmak mümkündür. Bkz.: B.C.A. 11.10.1949, F.N.: 30.1.0.0. Y.N: 35.216.28 No’lu bel­ge. Millet Partisi yöneticilerinin farklı mitinglerde yaptıkları konuşmalarla ilgili olarak ay­rıca bkz.: B.C.A. 11.11.1948, F.K.: 30.1.0.0. Y.N.: 66.410.5. B.C.A. 04.11.1948, F.K.: 30.1.0.0. Y.N.: 66.410.4 Sayılı belgeler.

 

Mete Kaan KAYNAR