Başkalarının ne düşündüğünü, ne yapmak niyetinde olduklarını ve gerçekten neye inandıklarını nasıl bilebiliriz? Başkalarının şaka yaptığını, bir ipucu bıraktığını, ironik veya alaycı olabileceğini nasıl anlarız?
Metaforlarla konuşan bir insandan ne anlıyoruz? Neden bazı insanlar kalın tenli ve diğerleri düşüncesiz? Başkalarının düşünceleri hakkındaki inançlarımız nasıl davranışa dönüşür? Davranışlarımız, başkalarının ne düşündüğünden asla emin olamayacağımızı nasıl yansıtır? Bir amacı, hedefi veya ortak bir bilgeliği paylaşmak ve ona doğru hareket etmek ne demektir?
Şimdi bu soruları bireylerin, grupların, toplulukların ve yerlerin başarılı olabileceği veya başarısız olabileceği büyük kültürel ve toplumsal önemi olan konular olarak kabul ediyorum.
2015’de yeni bir doktora sonrası araÅŸtırmacıyken, bu ‘zihin teorisi’ sorusuyla boÄŸuÅŸmaya baÅŸladığımda bunu bu ÅŸekilde görmedim. Åžizofreni adı verilen gizemli ve yanlış anlaşılmış durumun belirtilerini anlamakla görevlendirildim, kökten yıkıcı bir teÅŸhis ve dünyaları altüst eden bir zihin durumu…
GeliÅŸmekte olan yetiÅŸkini, ailelerini ve arkadaÅŸlarını, genellikle tam da bağımsız, parlak bir geleceÄŸe güvenle adım atmaları ‘gerektiÄŸi’ sırada, yabancılaÅŸtıran ve korkutan, kademeli veya dramatik bir benlik kaybı ile karakterizedir. Korktukları bir gelecek ÅŸimdi kaybolmuÅŸtur veya en iyi ihtimalle geçici olarak yanlış yerleÅŸtirilmiÅŸtir ve çeÅŸitli ÅŸekillerde zihin teorisi olarak adlandırılan bu temel sosyal-biliÅŸsel becerinin ne kadar zor olduÄŸunu araÅŸtıracaktım.
Bu soru beni okullara, iÅŸyerlerine, iÅŸ merkezlerine, akut psikiyatri servislerine, gündüz kliniklerine ve beyin görüntüleme laboratuvarlarına götürdü. Beni Edip Cansever’in ÅŸiirlerini ve rahmetli hocam Ulus Baker’in yazılarını okumaya itti.
Medial prefrontal korteksi (beynin bir numaralı Ceo’su: Sinirbilim) ve alaka düzeyi teorisini öğrendim. Günlük durumlarda iÅŸyerindeki zihinlerin keskin bir ÅŸekilde farkında olmamı saÄŸlayan deneysel görevler tasarladım.
Bu yetenek ve diÄŸer zihinlerle tanışma dürtüsü olmadan, çok kaliteli hiçbir ÅŸeyimiz olmadığı konusunda derinden etkilendim. Bu kazanılan becerilerle ilgili zorluÄŸun, akıl saÄŸlığı ve nörogeliÅŸimsel spektrumlardaki birçok ‘klinik’ koÅŸul tarafından fark edilir ÅŸekilde paylaşılan bir sunum olduÄŸunu öğrendim. Ä°nsanlık durumunun azaldığı her yerde, bu kapasitede bir kayıp ya da bu kapasiteyi kullanma ve ondan yararlanma fırsatında bir kayıp olduÄŸuna inanmaya baÅŸladım. Bu becerinin baÄŸlam içinde geliÅŸtiÄŸini ve sizi becerinin inceliÄŸinden yoksun bırakan bir hayat sürmenin mümkün olduÄŸunu gördüm. Ayrıca
eklenebilecek, inceltilebilecek veya azaltılabilecek bir beceri olduÄŸunu gördüm ve yaÅŸam doyumunu ve deneyimlerini iyileÅŸtirmek için bu becerinin temellerine göre hareket edebilecek ‘psikolojik terapi’ veya ‘sosyal reçete’ biçimleriyle ilgilenmeye baÅŸladım.
Bu becerinin iletişimimizi ve kültürümüzü kapsadığının tam olarak farkına vardığımda, evrimsel psikolojiye olan ilk ilgime ve grup ve bireysel seçilim sorununa geri döndüm. Tekrar sosyal böcekler ve insan işbirliğinin gücü ve davranışların evrimi hakkında bilgi edindim.
Son olarak, bu dolambaçlı yola olan geri kentleÅŸme etkisinin, – zihinsel sıkıntının ve düşük refahın bizim iç ÅŸehirlerimizde daha yaygın olma eÄŸiliminde olduÄŸunu kısası o saÄŸlam epidemiyolojik bulguyu öğrendim.
Şimdiye kadarki anlatı akademik yolculuğumu yansıtıyor. Ancak, fildişi kulemin dışında daha kapsamlı, daha dengeli bir hikaye ortalanıyor. Bu uygun hikaye, içinde bulunduğum yere eşit ölçüde, bir insanın, bir harita mühendisinin ve şehir tasarımcısının eğitimini ve sürrealist romantizmini gösteriyor. Bu adam, yerli bir yer duygusu tarafından yakalandı. Yerin insanların hayatlarını nasıl kısaltabileceğini veya yerine getirebileceğini soruyor. Hem yeryüzünü hem de insan deneyimlerini nasıl katalize ettiğini görüyor.
ÇoÄŸunlukla, yerlerimizin otoriteler tarafından günün egemen ideolojileri aracılığıyla nasıl istismar edildiÄŸini görünce üzülüyorum. Mekanların amacını ait oldukları insanlara yeniden baÄŸlamaya çalışan sinir bozucu bir tuÄŸla duvar kariyeri geçirdim. Bazen bu adama ‘hocam’ diyorum ve bazen ona ‘bilgi alışveriÅŸi ortağım’ diyorum.
Çalışmamda coğrafya, insan ekolojisi, kültür ve toplum, psikoloji, toplum, akıl sağlığı ve esenlikle dengelenmiştir. Her biri çok önemlidir. Ancak, akıl sağlığını ve refahını az ya da çok sağlayan yerlerin ekolojisi ve altyapısı olduğuna inanıyorum. Bu nedenle, şehir sakinleri ile birlikte çalışmamız ve daha iyi yer yapma pratiği için bilgi sağlayan teorileri, modelleri ve kanıtları araştırmamız gerekmektedir.
Örneğin, evrimsel psikolojiden geleceğimize daha az değer verdiğimiz teorisi, bize gelişmemizin güvensiz olduğunu söyleyen ipuçları bağlamındadır ve gelecek indirgeme, insan ekolojisinin bir yüzü olduğu kadar, örtük bir psikolojik tepki ve günümüz toplumunu tanımlayan davranışsal yaşam tercihlerinin tanınabilir bir kalıbıdır.
Bir anda politik olarak kaÅŸlarını çatar ve tamamen uyarlanabilirdir. Halk saÄŸlığından, saÄŸlık eÅŸitsizliÄŸinin önemi ve bunun itici güçlerinin yukarı yönlü ve büyük ölçüde bireylerin kontrolünün ötesinde olduÄŸu inancı – toplumun bizim için doÄŸumdan önce kurduÄŸu yaÅŸam ÅŸanslarında var olandır.
CoÄŸrafyadan, topluluklar içindeki sosyal parçalanma ve sosyal uyumun itici güçlerine – ÅŸehir mitolojisine – peyzaj mimarisinden ve onun form ekolojisi ve psikolojiden, bu sosyal-biliÅŸsel becerilerin (baÅŸladığım yerde) baÄŸlam içinde edinildiÄŸine dair bir anlayış öneriyorum.
Misyonum alanı yeniden düşünmek. Ä°ÅŸbirliÄŸi ve topluluk oluÅŸturmak için güç ve enerji saÄŸlayacak ÅŸekilde insanları yerle yeniden birleÅŸtirmek. Ekonomik ÅŸehri yıkmak ve baÅŸarılı seçimlerin baÅŸarılı yörüngeleri hazırlayan bir ortam tarafından desteklendiÄŸi bir refah ÅŸehrini yeniden inÅŸa etmek. Bir refah kanıtı merceÄŸiyle yer yönetiminin ‘nasıl’ ele alınması, pratiÄŸi deÄŸiÅŸtirmek için daha uygulamalı bir yol saÄŸlar, planlayıcının becerisini refahın teÅŸviki bilgisiyle hizalamak, teori yoluyla ‘neden’i anlamak kadar deÄŸiÅŸim yapmanın anahtarıdır.
Toplum ve yer, kültürü bilimle, insan amacını insan yeriyle ve en pragmatik olarak halk sağlığını kent planlamasıyla yeniden birleştirmenin en doğal yoludur.
kfeyiz@gmail.com
- Kent Psikoloji Şehir Yaşamını Nasıl Kökten Değiştirebilir - 27 Ocak 2021
- Psikolojide Kentsel Tasarıma Yolculuğum - 24 Ocak 2021
- Şehirler ve Psikolojisi, Sinirbilim Şehir Planlamasını Nasıl Etkiler? - 21 Ocak 2021
