Başkalarının ne düşündüğünü, ne yapmak niyetinde olduklarını ve gerçekten neye inandıklarını nasıl bilebiliriz? Başkalarının şaka yaptığını, bir ipucu bıraktığını, ironik veya alaycı olabileceğini nasıl anlarız?
Metaforlarla konuşan bir insandan ne anlıyoruz? Neden bazı insanlar kalın tenli ve diğerleri düşüncesiz? Başkalarının düşünceleri hakkındaki inançlarımız nasıl davranışa dönüşür? Davranışlarımız, başkalarının ne düşündüğünden asla emin olamayacağımızı nasıl yansıtır? Bir amacı, hedefi veya ortak bir bilgeliği paylaşmak ve ona doğru hareket etmek ne demektir?
Şimdi bu soruları bireylerin, grupların, toplulukların ve yerlerin başarılı olabileceği veya başarısız olabileceği büyük kültürel ve toplumsal önemi olan konular olarak kabul ediyorum.
2015’de yeni bir doktora sonrası araştırmacıyken, bu ‘zihin teorisi’ sorusuyla boğuşmaya başladığımda bunu bu şekilde görmedim. Şizofreni adı verilen gizemli ve yanlış anlaşılmış durumun belirtilerini anlamakla görevlendirildim, kökten yıkıcı bir teşhis ve dünyaları altüst eden bir zihin durumu…
Gelişmekte olan yetişkini, ailelerini ve arkadaşlarını, genellikle tam da bağımsız, parlak bir geleceğe güvenle adım atmaları ‘gerektiği’ sırada, yabancılaştıran ve korkutan, kademeli veya dramatik bir benlik kaybı ile karakterizedir. Korktukları bir gelecek şimdi kaybolmuştur veya en iyi ihtimalle geçici olarak yanlış yerleştirilmiştir ve çeşitli şekillerde zihin teorisi olarak adlandırılan bu temel sosyal-bilişsel becerinin ne kadar zor olduğunu araştıracaktım.
Bu soru beni okullara, işyerlerine, iş merkezlerine, akut psikiyatri servislerine, gündüz kliniklerine ve beyin görüntüleme laboratuvarlarına götürdü. Beni Edip Cansever’in şiirlerini ve rahmetli hocam Ulus Baker’in yazılarını okumaya itti.
Medial prefrontal korteksi (beynin bir numaralı Ceo’su: Sinirbilim) ve alaka düzeyi teorisini öğrendim. Günlük durumlarda işyerindeki zihinlerin keskin bir şekilde farkında olmamı sağlayan deneysel görevler tasarladım.
Bu yetenek ve diğer zihinlerle tanışma dürtüsü olmadan, çok kaliteli hiçbir şeyimiz olmadığı konusunda derinden etkilendim. Bu kazanılan becerilerle ilgili zorluğun, akıl sağlığı ve nörogelişimsel spektrumlardaki birçok ‘klinik’ koşul tarafından fark edilir şekilde paylaşılan bir sunum olduğunu öğrendim. İnsanlık durumunun azaldığı her yerde, bu kapasitede bir kayıp ya da bu kapasiteyi kullanma ve ondan yararlanma fırsatında bir kayıp olduğuna inanmaya başladım. Bu becerinin bağlam içinde geliştiğini ve sizi becerinin inceliğinden yoksun bırakan bir hayat sürmenin mümkün olduğunu gördüm. Ayrıca
eklenebilecek, inceltilebilecek veya azaltılabilecek bir beceri olduğunu gördüm ve yaşam doyumunu ve deneyimlerini iyileştirmek için bu becerinin temellerine göre hareket edebilecek ‘psikolojik terapi’ veya ‘sosyal reçete’ biçimleriyle ilgilenmeye başladım.
Bu becerinin iletişimimizi ve kültürümüzü kapsadığının tam olarak farkına vardığımda, evrimsel psikolojiye olan ilk ilgime ve grup ve bireysel seçilim sorununa geri döndüm. Tekrar sosyal böcekler ve insan işbirliğinin gücü ve davranışların evrimi hakkında bilgi edindim.
Son olarak, bu dolambaçlı yola olan geri kentleşme etkisinin, – zihinsel sıkıntının ve düşük refahın bizim iç şehirlerimizde daha yaygın olma eğiliminde olduğunu kısası o sağlam epidemiyolojik bulguyu öğrendim.
Şimdiye kadarki anlatı akademik yolculuğumu yansıtıyor. Ancak, fildişi kulemin dışında daha kapsamlı, daha dengeli bir hikaye ortalanıyor. Bu uygun hikaye, içinde bulunduğum yere eşit ölçüde, bir insanın, bir harita mühendisinin ve şehir tasarımcısının eğitimini ve sürrealist romantizmini gösteriyor. Bu adam, yerli bir yer duygusu tarafından yakalandı. Yerin insanların hayatlarını nasıl kısaltabileceğini veya yerine getirebileceğini soruyor. Hem yeryüzünü hem de insan deneyimlerini nasıl katalize ettiğini görüyor.
Çoğunlukla, yerlerimizin otoriteler tarafından günün egemen ideolojileri aracılığıyla nasıl istismar edildiğini görünce üzülüyorum. Mekanların amacını ait oldukları insanlara yeniden bağlamaya çalışan sinir bozucu bir tuğla duvar kariyeri geçirdim. Bazen bu adama ‘hocam’ diyorum ve bazen ona ‘bilgi alışverişi ortağım’ diyorum.
Çalışmamda coğrafya, insan ekolojisi, kültür ve toplum, psikoloji, toplum, akıl sağlığı ve esenlikle dengelenmiştir. Her biri çok önemlidir. Ancak, akıl sağlığını ve refahını az ya da çok sağlayan yerlerin ekolojisi ve altyapısı olduğuna inanıyorum. Bu nedenle, şehir sakinleri ile birlikte çalışmamız ve daha iyi yer yapma pratiği için bilgi sağlayan teorileri, modelleri ve kanıtları araştırmamız gerekmektedir.
Örneğin, evrimsel psikolojiden geleceğimize daha az değer verdiğimiz teorisi, bize gelişmemizin güvensiz olduğunu söyleyen ipuçları bağlamındadır ve gelecek indirgeme, insan ekolojisinin bir yüzü olduğu kadar, örtük bir psikolojik tepki ve günümüz toplumunu tanımlayan davranışsal yaşam tercihlerinin tanınabilir bir kalıbıdır.
Bir anda politik olarak kaşlarını çatar ve tamamen uyarlanabilirdir. Halk sağlığından, sağlık eşitsizliğinin önemi ve bunun itici güçlerinin yukarı yönlü ve büyük ölçüde bireylerin kontrolünün ötesinde olduğu inancı – toplumun bizim için doğumdan önce kurduğu yaşam şanslarında var olandır.
Coğrafyadan, topluluklar içindeki sosyal parçalanma ve sosyal uyumun itici güçlerine – şehir mitolojisine – peyzaj mimarisinden ve onun form ekolojisi ve psikolojiden, bu sosyal-bilişsel becerilerin (başladığım yerde) bağlam içinde edinildiğine dair bir anlayış öneriyorum.
Misyonum alanı yeniden düşünmek. İşbirliği ve topluluk oluşturmak için güç ve enerji sağlayacak şekilde insanları yerle yeniden birleştirmek. Ekonomik şehri yıkmak ve başarılı seçimlerin başarılı yörüngeleri hazırlayan bir ortam tarafından desteklendiği bir refah şehrini yeniden inşa etmek. Bir refah kanıtı merceğiyle yer yönetiminin ‘nasıl’ ele alınması, pratiği değiştirmek için daha uygulamalı bir yol sağlar, planlayıcının becerisini refahın teşviki bilgisiyle hizalamak, teori yoluyla ‘neden’i anlamak kadar değişim yapmanın anahtarıdır.
Toplum ve yer, kültürü bilimle, insan amacını insan yeriyle ve en pragmatik olarak halk sağlığını kent planlamasıyla yeniden birleştirmenin en doğal yoludur.
kfeyiz@gmail.com
- Kent Psikoloji Şehir Yaşamını Nasıl Kökten Değiştirebilir - 27 Ocak 2021
- Psikolojide Kentsel Tasarıma Yolculuğum - 24 Ocak 2021
- Şehirler ve Psikolojisi, Sinirbilim Şehir Planlamasını Nasıl Etkiler? - 21 Ocak 2021
