Modern Toplumlarda Bio-İktidar ve İzleri

5 Eylül 2024

“Bio-iktidar, yalnızca bireyin bedenini değil, toplumsal yaşamın tüm dokusunu şekillendirir; modern toplumlarda bu görünmez el, her bireyin varoluşuna nüfuz eder ve onu yönetir.”

Michel Foucault’nun bio-iktidar kavramı, modern ulus devletlerin ve iktidar yapılarının bireyler ve toplumlar üzerindeki kontrol ve düzenleme mekanizmalarını anlamak için ortaya atılmış önemli bir teorik çerçevedir. Foucault, iktidarın yalnızca baskıcı bir güç değil, aynı zamanda üretici bir güç olarak nasıl işlediğini inceleyerek, bio-iktidar kavramını geliştirmiştir. Bu kavram, özellikle modern toplumlarda iktidarın bedenleri ve nüfusu kontrol altına almak için kullandığı çeşitli teknikleri ve stratejileri ifade eder.

Foucault, bio-iktidar terimini ilk kez College de France’daki derslerinde kullanmış ve daha sonra Cinselliğin Tarihi (1976) adlı eserinde yazılı olarak tanımlamıştır. Foucault’ya göre bio-iktidar, iktidarın yaşamın tüm yönlerini düzenlemek için bilimsel yöntemleri kullanarak işlev gördüğü bir iktidar biçimidir. Bu yöntemler, istatistik ve olasılık teorisi gibi araçları kullanarak nüfusun sağlık durumu, doğum ve ölüm oranları gibi verilerin toplanmasını ve analiz edilmesini içerir. Böylece devlet, bu verileri kullanarak halk sağlığı politikaları, sosyal hizmetler ve risk yönetimi stratejileri geliştirebilir. Foucault, bu durumu “hayat artık iktidarın bir nesnesi haline gelmiştir” şeklinde ifade eder (Foucault, 1976).

Bio-iktidarın temel özelliklerinden biri, bireylerin ve toplulukların hayatlarını izlemek, özümsemek ve yeniden yapılandırmaktır. İktidar, bireylerin davranışlarını ve düşüncelerini etkileyerek toplumsal normları belirler ve bunları dayatır. Foucault’nun ortaya koyduğu bu durum, iktidarın artık yalnızca fiziksel bir baskı aracı olmaktan çıktığını ve toplumsal ilişkilerin derinliklerine işleyen bir kontrol mekanizması haline geldiğini gösterir (Foucault, 1977).

Foucault’nun ardından bio-iktidar kavramı, çeşitli düşünürler tarafından farklı açılardan ele alınmıştır. Giorgio Agamben, klasik egemenlik kavramının Antik Yunan’dan itibaren kendini entegre ettiğini ve bio-iktidarın bu süreçte önemli bir rol oynadığını savunur (Agamben, 1998). Michael Hardt ve Antonio Negri ise Marxist teoriyi temel alarak yazdıkları İmparatorluk (2000) adlı eserlerinde bio-iktidar kavramını genişletmişlerdir. Hardt ve Negri, Foucault’nun izinden giderek bio-iktidarı daha çok Felix Guattari ve Gilles Deleuze’un Bin Yayla adlı çalışmalarındaki anlam boyutunu geliştirerek ele almışlardır (Hardt & Negri, 2000).

Bio-iktidar, toplumsal yapının sinir uçlarına kadar ulaşan bir iktidar biçimidir. Günümüzde bio-iktidarın en somut örneklerinden biri COVID-19 pandemisi sırasında devletlerin halk sağlığını korumak için aldığı önlemlerde görülebilir. Pandemi sürecinde, devletler insanların hareketlerini izlemek, karantina uygulamak, aşı kampanyaları düzenlemek ve toplumu bu tedbirlere uyma konusunda ikna etmek için çeşitli teknikler kullanmıştır. Bu süreçte, sağlık verileri toplanmış, analiz edilmiş ve bu verilere dayanarak stratejiler geliştirilmiştir (Esposito, 2020).

Ayrıca, dijital teknolojilerin ve büyük veri analitiğinin gelişmesiyle birlikte bio-iktidarın kapsamı daha da genişlemiştir. Sosyal medya platformları ve mobil uygulamalar aracılığıyla bireylerin sağlık bilgileri, alışkanlıkları ve davranışları izlenmekte ve bu veriler çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Bu tür veriler, sağlık sigortası şirketlerinden pazarlama şirketlerine kadar birçok aktör tarafından analiz edilerek stratejiler geliştirilmektedir (Zuboff, 2019).

Bio-iktidar kavramı, modern toplumlarda iktidarın nasıl işlediğini anlamak için kritik bir araçtır. Foucault’nun çalışmaları ve sonraki düşünürlerin katkıları, bio-iktidarın karmaşıklığını ve toplumsal yaşam üzerindeki derin etkilerini ortaya koyar. Günümüzde, bio-iktidar, dijital teknolojiler ve büyük veri analitiği ile daha da genişlemiş ve derinleşmiştir. Bio-iktidar, toplumsal yaşamı izleyerek, özümleyerek ve yeniden eklemleyerek içten düzenleyen bir iktidar biçimi olarak, modern ulus devletlerin ve iktidar yapılarının anlaşılmasında önemli bir rol oynamaktadır.

Kaynakçalar

1-Agamben, G. (1998). Homo Sacer: Egemen Güç ve Çıplak Hayat. Stanford Üniversitesi Yayınları.
2-Esposito, R. (2020). Bağışıklık: Koronavirüs Çağında Yaşam. Polity Yayınları.
3-Foucault, M. (1976). Cinselliğin Tarihi, 1. Cilt: Bir Giriş. Pantheon Kitapları.
4-Foucault, M. (1977). Disiplin ve Ceza: Hapishanenin Doğuşu. Pantheon Kitapları.
5-Hardt, M. ve Negri, A. (2000). İmparatorluk. Harvard Üniversitesi Yayınları.
6-Zuboff, S. (2019). Gözetim Kapitalizminin Çağı: Gücün Yeni Sınırında İnsan Geleceği İçin Mücadele. PublicAffairs.