Forum

Neden Sosyalizm?

3 Mayıs 2020

Ekonomik ve sosyal konularda uzman olmayan birinin sosyalizm konusundaki görüşlerini ifade etmesi tavsiye edilir mi? Bunun birkaç nedenden olabilirliğine inanıyorum.

Öncelikle soruyu bilimsel bilgi açısından ele alalım. Astronomi ve ekonomi arasında önemli bir metodolojik farklılık olmadığı anlaşılabilir: Her iki alandaki bilim adamları, bu fenomenlerin birbirleriyle mümkün olduğunca anlaşılır bir şekilde anlaşılabilir olmasını sağlamak için sınırlı bir fenomen grubu için genel kabul edilebilirlik yasalarını keşfetmeye çalışırlar. Ancak gerçekte böyle metodolojik farklılıklar vardır. İktisat alanındaki genel yasaların keşfi, gözlemlenen ekonomik olayların sıklıkla ayrı ayrı değerlendirilmesi çok zor olan birçok faktörden etkilenmesi koşuluyla zorlaşmaktadır. Ek olarak, insanlık tarihinin sözde uygarlık döneminin başlangıcından bu yana biriken deneyim – iyi bilindiği gibi – doğası gereği hiçbir şekilde ekonomik olmayan nedenlerden büyük ölçüde etkilenmiş ve sınırlı kalmıştır. Örneğin, tarihin büyük devletlerinin çoğu varlıklarını fethetmeye borçluydu. Fetih halkları, fethedilen ülkenin ayrıcalıklı sınıfı olarak yasal ve ekonomik olarak kendilerini kurdular. Kendileri için toprak mülkiyeti tekeli ele geçirdiler ve kendi saflarından bir rahiplik atadılar. Rahipler, eğitimin kontrolünde, toplumun sınıfsal bölünmesini kalıcı bir kurum haline getirdiler ve insanların bilinçsizce, büyük ölçüde bilinçsizce, sosyal davranışlarına rehberlik ettiği bir değerler sistemi yarattılar.

Fakat tarihi gelenek, diyelim ki dün; hiçbir yerde Thorstein Veblen’in insani gelişmenin “yırtıcı aşaması” dediği şeyin üstesinden gelemedik. Gözlenebilir ekonomik gerçekler o aşamaya aittir ve onlardan türetebileceğimiz yasalar bile diğer aşamalar için geçerli değildir. Sosyalizmin asıl amacı, insan gelişiminin yırtıcı evresinin tam olarak üstesinden gelmek ve ötesine ilerlemek olduğundan, mevcut durumda iktisat bilimi geleceğin sosyalist toplumuna çok az ışık tutabilir.

İkincisi, sosyalizm sosyal-etik bir amaca yöneliktir. Bununla birlikte bilim, amaç yaratamaz ve hatta daha azını insanlara aşılamaz; bilim, en çok, belirli amaçlara ulaşmak için gerekli araçları sağlayabilir. Ancak amaçların kendileri, yüksek etik ideallere sahip kişiler tarafından tasarlanır ve eğer bu amaçlar ölü doğmamışsa, ancak yaşamsal ve dinçse – toplumun yavaş bilinçsizce yarısını bilinçli olarak belirleyen birçok insan tarafından benimsenir ve sürdürülür.

Bu nedenlerden ötürü, bir insan sorunları meselesi olduğunda bilimi ve bilimsel yöntemleri abartmamak için elimizde olmalıyız; ve toplumun örgütlenmesini etkileyen sorular üzerinde kendilerini ifade etme hakkına sahip olanların sadece uzmanlar olduğunu varsaymamalıyız.

Sayısız ses, bir süredir insan toplumunun bir krizden geçtiğini, istikrarının büyük ölçüde parçalandığını iddia ediyor. Böyle bir durumun özelliği, bireylerin ait oldukları gruba karşı küçük veya büyük kayıtsız veya hatta düşmanca hissetmeleridir. Anlamımı göstermek için, buraya kişisel bir deneyim kaydetmeme izin verin. Geçenlerde zeki ve iyi niyetli bir adamla, bence insanlığın varlığını ciddi şekilde tehlikeye atacak başka bir savaş tehdidini tartıştım ve sadece uluslar üstü bir kuruluşun bu tehlikeden korunma sağlayacağını belirtti. Bunun üzerine ziyaretçim, çok sakin ve soğuk bir şekilde, bana dedi ki: “İnsan ırkının ortadan kaybolmasına neden bu kadar derinden karşısın?”

Bir asır kadar kısa bir süre önce hiç kimsenin bu tür bir açıklama yapamayacağından eminim. Kendi içinde bir dengeye ulaşmak için boşuna çabalayan ve az ya da çok başarılı olma umudunu kaybeden bir adamın ifadesidir. Bu günlerde birçok insanın acı çektiği acı verici bir yalnızlığın ve izolasyonun ifadesidir. Sebebi nedir? Bir çıkış yolu var mı?

Bu tür soruları sormak kolaydır, ancak onlara herhangi bir güvence ile cevap vermek zordur. Ancak, elimden gelenin en iyisini yapmaya çalışmalıyım, ancak duygularımızın ve azizlerimizin genellikle çelişkili ve belirsiz olduğu ve kolay ve basit formüllerle ifade edilemediğinin bilincindeyim.

İnsan, aynı zamanda, yalnız bir varlık ve sosyal bir varlıktır. Yalnız bir varlık olarak, kendi varlığını ve kendisine en yakın olanları korumaya, kişisel arzularını tatmin etmeye ve doğuştan gelen yeteneklerini geliştirmeye çalışır. Sosyal bir varlık olarak, diğer insanlarının tanınmasını ve sevgisini kazanmayı, zevklerini paylaşmayı, üzüntülerinde rahatlatmayı ve yaşam koşullarını iyileştirmeyi amaçlar. Sadece bu çeşitli, sıklıkla çatışan azınlıkların varlığı, bir erkeğin özel karakterini açıklar ve özel kombinasyonları, bir bireyin iç dengeye ne ölçüde ulaşabileceğini ve toplumun refahına ne ölçüde katkıda bulunabileceğini belirler. Bu iki sürücünün göreceli gücünün, esas olarak, kalıtımla sabitlenmesi oldukça mümkündür. Ancak nihayetinde ortaya çıkan kişilik büyük ölçüde bir insanın gelişimi sırasında kendini bulduğu ortam, içinde büyüdüğü toplumun yapısı, o toplumun geleneği ve belirli türlerin değerlendirilmesi ile oluşur. Soyut “toplum” kavramı, insanın çağdaşları ve önceki nesillerdeki tüm insanlarla doğrudan ve dolaylı ilişkilerinin toplamı anlamına gelir. Birey kendi başına düşünebilir, hissedebilir, çabalayabilir ve çalışabilir; ancak topluma – fiziksel, entelektüel ve duygusal varoluşunda – o kadar bağımlıdır ki, onu toplum çerçevesinin dışında düşünmek ya da anlamak imkansızdır. İnsana yiyecek, giyecek, bir ev, iş araçları, dil, düşünce biçimleri ve düşünce içeriğinin çoğu; hayatı, “toplum” kelimesinin ardında gizlenmiş olan geçmiş ve şimdiki milyonlarca insanın emeği ve başarılarıyla mümkün olur.

Bu nedenle, bireyin topluma bağımlılığının, tıpkı karıncalar ve arılar gibi, ortadan kaldırılamayacak bir doğa gerçeği olduğu açıktır. Bununla birlikte, karıncaların ve arıların tüm yaşam süreci katı, kalıtsal içgüdülerle en küçük ayrıntıya sabitlenirken, insanların sosyal yapısı ve karşılıklı ilişkileri çok değişken ve değişime açıktır. Bellek, yeni kombinasyonlar yapma kapasitesi, sözlü iletişim armağanı, insanlar arasında biyolojik ihtiyaçların gerektirmediği gelişmeleri mümkün kılmıştır. Bu tür gelişmeler kendilerini geleneklerde, kurumlarda ve organizasyonlarda gösterir; literatürde; bilimsel ve mühendislik başarılarında; sanat eserlerinde. Bu, belirli bir anlamda, insanın kendi davranışlarıyla hayatını nasıl etkileyebileceğini açıklar,

İnsan doğumda, kalıtım yoluyla, insan türünün karakteristiği olan doğal dürtüler de dahil olmak üzere sabit ve değiştirilemez olarak düşünmemiz gereken bir biyolojik anayasa alır. Buna ek olarak, yaşamı boyunca iletişim ve diğer pek çok etki yoluyla toplumdan benimsediği kültürel bir anayasa kazanır. Zaman geçtikçe değişime tabi olan ve birey ile toplum arasındaki ilişkiyi büyük ölçüde belirleyen bu kültürel yapıdır. Modern antropoloji, sözde ilkel kültürlerin karşılaştırmalı incelenmesi yoluyla, insanların sosyal davranışlarının hakim kültürel örüntülere ve toplumda baskın olan örgütlenme türlerine bağlı olarak büyük ölçüde değişebileceğini öğretmiştir.

İnsan hayatını mümkün olduğunca tatmin edici hale getirmek için toplumun yapısının ve kültürel tutumunun nasıl değiştirilmesi gerektiğini kendimize sorarsak, değiştiremediğimiz belirli koşulların olduğunun farkında oluruz. Daha önce de belirtildiği gibi, insanın biyolojik doğası, tüm pratik amaçlar için değişime tabi değildir. Ayrıca, son birkaç yüzyılın teknolojik ve demografik gelişmeleri burada kalacı koşulları yarattı. Devamlı varoluşları için vazgeçilmez olan mallarla nispeten yoğun yerleşmiş nüfuslarda, aşırı bir işbölümü ve oldukça merkezi bir üretken aygıt kesinlikle gereklidir. Geriye dönüp bakıldığında çok pastoral görünen zaman, bireyler ya da nispeten küçük gruplar tamamen kendi kendine yetebildikleri zaman sonsuza dek kaybolur.

Şimdi kısaca neyin zamanımızın krizinin özünü oluşturduğunu gösterebileceğim noktaya geldim. Bu bireyin toplumla olan ilişkisi ile ilgili. Birey topluma bağımlılığının her zamankinden daha fazla farkında. Ancak bu bağımlılığı olumlu bir varlık, organik bir bağ, koruyucu bir güç olarak değil, doğal haklarına ve hatta ekonomik varlığına bir tehdit olarak deneyimliyor. Dahası, toplumdaki konumu öyle ki, makyajının bencil itici güçleri sürekli vurgulanırken, doğası gereği daha zayıf olan sosyal itici güçleri giderek kötüleşir. Bütün insanlar, toplumdaki konumları ne olursa olsun, bu bozulma sürecinden mustariptir. Bilmeden kendi bencilliklerinin mahpusları kendilerini güvensiz, yalnız ve naif, basit ve sofistike olmayan yaşam keyfi. İnsan hayattaki anlamını, kısa ve tehlikeli olduğu gibi, ancak kendisini topluma adayarak bulabilir.

Kapitalist toplumun bugün olduğu gibi ekonomik anarşisi, bence, kötülüğün gerçek kaynağıdır. Önümüzde, üyeleri sürekli olarak kolektif emeklerinin meyvelerini mahrum etmek için çaba sarf etmeden değil, genel olarak yasal olarak oluşturulmuş kurallara sadık bir şekilde uymak için çabalayan büyük bir üretici topluluğu görüyoruz. Bu bağlamda, üretim araçlarının – yani ek malların yanı sıra tüketim malları üretmek için gerekli olan tüm üretim kapasitesinin yasal olarak olabileceğini ve büyük ölçüde bireylerin özel mülkiyeti.

Basitlik adına, takip eden tartışmada, üretim araçlarının mülkiyetinde paylaşımda bulunmayan herkesi “işçiler” olarak adlandıracağım, ancak bu, terimin alışılmış kullanımına tamamen uymuyor. Üretim araçlarının sahibi, işçinin işgücü gücünü satın alacak konumdadır. İşçi, üretim araçlarını kullanarak kapitalistin malı haline gelen yeni ürünler üretir. Bu süreçle ilgili esas nokta, her ikisinin de gerçek değer cinsinden ölçülen, işçinin ürettikleri ile kendisine ne ödediği arasındaki ilişkidir. İş sözleşmesi “ücretsiz” olduğu sürece, işçinin aldığı şey ürettiği malların gerçek değeri ile değil, asgari ihtiyaçları ve kapitalistlerin, rekabet eden işçi sayısı ile ilgili olarak emek gücü gereksinimleri tarafından belirlenir.

Özel sermaye, kısmen kapitalistler arasındaki rekabet nedeniyle ve kısmen teknolojik gelişme ve artan işbölümü, daha küçük üretim pahasına daha büyük üretim birimlerinin oluşumunu teşvik ettiği için, az ellerde yoğunlaşma eğilimindedir. Bu gelişmelerin sonucu, muazzam gücü demokratik olarak örgütlenmiş bir siyasi toplum tarafından bile etkin bir şekilde kontrol edilemeyen özel sermayenin bir oligarşisidir. Yasama organlarının üyeleri, büyük ölçüde finanse edilen veya tüm pratik amaçlar için seçmeni yasama organından ayıran özel kapitalistlerden başka şekilde etkilenen siyasi partiler tarafından seçildiği için bu doğrudur. Sonuç olarak, halk temsilcileri aslında nüfusun ayrıcalıklı olmayan kesimlerinin çıkarlarını yeterince korumamaktadır. Dahası, mevcut koşullar altında, özel kapitalistler kaçınılmaz olarak doğrudan veya dolaylı olarak ana bilgi kaynaklarını (basın, radyo, eğitim) kontrol ederler. Bu nedenle, bireysel vatandaşların nesnel sonuçlara varması ve siyasi haklarını akıllıca kullanması son derece zordur ve aslında çoğu durumda imkansızdır.

Bu nedenle sermayenin özel mülkiyetine dayanan bir ekonomide hakim olan durum iki ana ilke ile karakterize edilir: birincisi, üretim araçları (sermaye) özel mülkiyete aittir ve sahipler bunları uygun gördükleri şekilde elden çıkarır; ikincisi, iş sözleşmesi ücretsizdir. Elbette bu anlamda saf kapitalist toplum diye bir şey yoktur. Özellikle, işçilerin, uzun ve acı politik mücadeleler yoluyla, belirli kategorilerdeki işçiler için bir şekilde geliştirilmiş “serbest çalışma sözleşmesi” sağlamayı başardıklarına dikkat edilmelidir. Ancak bir bütün olarak ele alındığında, günümüz ekonomisi “saf” kapitalizmden pek farklı değildir.

Üretim, kullanım amaçlı değil, kâr amaçlı yapılır. Çalışabilen ve çalışmaya istekli olanların her zaman iş bulabilecekleri bir hüküm yoktur; neredeyse her zaman bir “işsiz ordusu” vardır. İşçi sürekli işini kaybetmekten korkuyor. İşsiz ve düşük ücretli işçiler kârlı bir pazar sağlamadığından, tüketicilerin mallarının üretimi kısıtlanmıştır ve bunun sonucunda büyük sıkıntılar yaşanmaktadır. Teknolojik ilerleme çoğu zaman herkes için iş yükünü hafifletmekten ziyade daha fazla işsizlikle sonuçlanır. Kâr güdüsü, kapitalistler arasındaki rekabet ile birlikte, giderek artan şiddetli bunalımlara yol açan sermayenin birikimi ve kullanımında istikrarsızlıktan sorumludur. Sınırsız rekabet büyük bir işçilik israfına yol açar,

Bireylerin ruhsal sakatlanması kapitalizmin en kötücül yanını oluşturur. Bütün eğitim sistemimiz bu kötülükten beslenir. Gelecekteki kariyerine hazırlık olarak kazanımsal başarıya ibadet etmek için eğitilen öğrenciye abartılı bir rekabetçi tutum aşılanır.

Bu ciddi kötülükleri ortadan kaldırmanın tek bir yolu olduğuna, yani sosyalist bir ekonominin kurulması yoluyla, sosyal hedeflere yönelik bir eğitim sisteminin eşlik edeceğine inanıyorum. Böyle bir ekonomide, üretim araçları toplumun kendisine aittir ve planlı bir şekilde kullanılır. Üretimi toplumun ihtiyaçlarına göre ayarlayan planlı bir ekonomi, yapılacak işi çalışabilen herkes arasında dağıtacak ve her erkek, kadın ve çocuğa geçimi garanti edecektir. Bireyin eğitimi, kendi doğuştan gelen yeteneklerini geliştirmenin yanı sıra, mevcut toplumumuzdaki iktidar ve başarının yüceltilmesi yerine, erkekleri için bir sorumluluk duygusu geliştirmeye çalışacaktır.

Bununla birlikte, planlı bir ekonominin henüz sosyalizm olmadığını hatırlamak gerekir. Planlanan bir ekonomiye, bireyin tam köleleştirilmesi eşlik edebilir. Sosyalizmin başarılması, son derece zor bazı sosyo-politik sorunların çözümünü gerektirir: siyasi ve ekonomik gücün geniş kapsamlı merkezileşmesi göz önüne alındığında, bürokrasinin tamamen güçlü ve aşırıya kaçmasını önlemek nasıl mümkün olabilir? Bireyin hakları nasıl korunabilir ve bununla birlikte bürokrasinin gücüne karşı demokratik bir karşı ağırlık nasıl sağlanabilir?

Geçiş çağımızda sosyalizmin amaç ve sorunları hakkındaki açıklık büyük önem taşımaktadır. Mevcut koşullar altında, bu sorunların özgür ve engelsiz tartışması güçlü bir tabu haline geldiğinden, bu derginin kuruluşunun önemli bir kamu hizmeti olduğunu düşünüyorum.