Türkiye’de çocuk işçiliği, son yıllarda giderek artan ve derinleşen bir sorun haline geldi. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi’nin verilerine göre, 2013-2024 yılları arasında en az 742 çocuk işçi çalışırken hayatını kaybetti. Bu ölümler, çocuk işçiliğin yalnızca bir yüzünü ortaya koyarken, devlet politikaları ve sermayenin ucuz işgücü ihtiyacı nedeniyle bu sorunun sistematik hale geldiğini gözler önüne seriyor.
Çocuk İşçiliği ile Mücadele: Kağıt Üzerinde Kalan Çabalar
Türkiye, çocuk işçiliğini önlemek amacıyla 2017-2023 yılları arasında “Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Ulusal Programı” uygulamaya koydu. Bu program kapsamında, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Birleşmiş Milletler (BM) ajanslarının desteğiyle çeşitli çalışmalar yürütüldü. 2018 yılı, “Çocuk İşçiliği ile Mücadele Yılı” ilan edildi ve bu kapsamda 6 bakanlık ile 7 işçi ve işveren sendikası ortak bir deklarasyona imza attı.
Ancak, bu çabalar kağıt üzerinde kaldı ve çocuk işçiliği önleme konusunda somut adımlar atılamadı. İSİG Meclisi, devletin çocuk işçiliği önleme konusundaki başarısızlığını vurgulayarak, çocuk işçi ölümlerinin kayıt altına alınmadığını ve bu sorunun görünmez kılındığını belirtiyor. Aksine, çocuk işçilik devlet eliyle teşvik edilen ve kitleselleştirilen bir duruma getirildi.
2024 Yılı: En Yüksek Çocuk İşçi Ölümü
2024 yılı, çocuk işçi ölümlerinin en yüksek seviyeye ulaştığı bir yıl oldu. İSİG Meclisi’nin verilerine göre, bu yıl içinde en az 71 çocuk işçi hayatını kaybetti. Bu sayı, son 12 yılın en yüksek rakamı olarak kayıtlara geçti.
AKP Döneminde Çocuk İşçi Ölümleri: En Az 978 Çocuk Hayatını Kaybetti
AKP’nin iktidarda olduğu dönemde, çocuk işçi ölümleri ciddi bir artış gösterdi. İSİG Meclisi’nin verilerine göre, 2002-2024 yılları arasında en az 978 çocuk işçi çalışırken hayatını kaybetti. Bu ölümlerin büyük bir kısmı, devletin resmi verilerinde yer almıyor ve bu durum, çocuk işçiliğin görünmez kılınmasına neden oluyor.
Çocuk İşçiliğin Yaygınlaşması: MESEM ve Devlet Politikaları
Çocuk işçiliğin yaygınlaşmasında, Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) önemli bir rol oynuyor. MESEM, 2016 yılında çıraklık eğitim merkezlerinin devamı olarak kuruldu ve ortaokulu bitiren öğrencileri örgün eğitimden kopararak haftanın dört günü bedava işgücü olarak patronların hizmetine sunuyor.
MESEM kapsamında yaklaşık 1,5 milyon öğrenci bulunuyor ve bunların yaklaşık 300 bini 18 yaşın altındaki çocuklardan oluşuyor. Bu çocuklar, metal, tekstil, kimya fabrikaları ve inşaatlarda çalıştırılıyor. Son bir buçuk yılda, MESEM kapsamında çalışırken hayatını kaybeden çocuk işçi sayısı 12’ye ulaştı.
Çocuk İşçi Ölümlerinin Sektörel Dağılımı
2013-2024 yılları arasında çocuk işçi ölümlerinin sektörel dağılımı şu şekilde:
- Tarım ve Orman: 402 çocuk (268 işçi ve 134 çiftçi)
- İnşaat ve Yol: 88 çocuk
- Metal: 53 çocuk
- Konaklama ve Eğlence: 51 çocuk
- Gıda: 26 çocuk
- Ticaret: 24 çocuk
- Genel İşler: 22 çocuk
- Taşımacılık: 19 çocuk
- Tekstil ve Deri: 18 çocuk
- Ağaç ve Kağıt: 13 çocuk
- Kimya ve Lastik: 8 çocuk
- Enerji: 5 çocuk
- Çimento, Toprak ve Cam: 3 çocuk
- Madencilik: 1 çocuk
- İletişim: 1 çocuk
- Sağlık: 1 çocuk
- Bilinmeyen: 7 çocuk
Tarım sektörü, çocuk işçi ölümlerinde ilk sırada yer alıyor. Ancak, sanayi ve inşaat sektörlerinde çalışırken hayatını kaybeden çocukların sayısı giderek artıyor.
Çocuk İşçi Ölümlerinin Nedenleri
Çocuk işçi ölümlerinin başlıca nedenleri şunlar:
- Trafik ve Servis Kazaları: 201 çocuk
- Zehirlenme ve Boğulma: 125 çocuk
- Ezilme ve Göçük: 103 çocuk
- Yüksekten Düşme: 71 çocuk
- Şiddet: 61 çocuk
- Elektrik Çarpması: 48 çocuk
- Yıldırım Düşmesi: 44 çocuk
- Patlama ve Yanma: 29 çocuk
- Kalp Krizi ve Beyin Kanaması: 15 çocuk
- Kesilme ve Kopma: 13 çocuk
İntihar: 11 çocuk - Nesne Çarpması ve Düşmesi: 9 çocuk
- Diğer Nedenler: 12 çocuk
- Çocuk İşçi Ölümlerinin Yaş ve Cinsiyet Dağılımı
2013-2024 yılları arasında çocuk işçi ölümlerinin yaş dağılımı şu şekilde:
- 4-9 Yaş: 53 çocuk
- 10-14 Yaş: 182 çocuk
- 15-17 Yaş: 507 çocuk
Cinsiyet dağılımına göre ise 104 kız çocuğu ve 638 oğlan çocuğu hayatını kaybetti.
Çocuk İşçi Ölümlerinin Coğrafi Dağılımı
Çocuk işçi ölümleri, Türkiye’nin 77 ilinde gerçekleşti. En çok ölümün yaşandığı iller şunlar:
- Şanlıurfa: 54 çocuk
- İstanbul: 44 çocuk
- Gaziantep: 43 çocuk
- Adana: 37 çocuk
- Konya: 30 çocuk
- Sonuç ve Talepler
İSİG Meclisi, çocuk işçiliğin önlenmesi için acil adımlar atılması gerektiğini vurguluyor. Bu kapsamda üç temel talep öne çıkıyor:
Çocuk işçilik yasaklanmalı, mesleki öğrenim çocuk gelişimine uygun bir şekilde planlanmalı ve kamusal kurallar çerçevesinde yürütülmelidir.
Eğitim her kademede parasız olmalı, müfredat bilimin ışığında ve yaşamla bağlantılı bir şekilde yeniden yapılandırılmalıdır.
Yaşam alanları, çocukların gelişimine uygun hale getirilmeli, spor, sanat ve kültürel etkinlikler yaygınlaştırılmalıdır.
İSİG Meclisi, bu taleplerin hayata geçirilmesi için örgütlenme, mücadele ve direnişin şart olduğunu belirtiyor. Çocukların geleceği için hep birlikte hareket etmenin zamanı geldi.
Kaynak: İSİG Meclisi Raporu, 2024
