İnsanların primatlardan farklı bilişsel yeteneklere sahip olmasının genetik sırrı çözüldü

9 Aralık 2023

Bilim insanları, insan beyninde evrimsel olarak değişen ve diğer primatların beyinlerinde ortak olan 100’den fazla geni belirledi. Bu genlerin insanların daha yüksek düzeyde bilişsel kapasiteye sahip olmasını sağladığı düşünülüyor.

İnsan beyni, diğer primatların beyinlerinden çok daha karmaşık ve gelişmiş bir yapıya sahiptir. İnsanlar, dil, mantık, problem çözme, yaratıcılık gibi bilişsel yetenekleri sayesinde diğer canlılardan ayrışır. Peki bu yeteneklerin kaynağı nedir? İnsan beyninin evrimi sırasında hangi genetik değişiklikler meydana geldi?

Bu sorulara cevap arayan Kanada’daki Toronto Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, insan beyninde evrimsel olarak değişen ve diğer primatların beyinlerinde ortak olan 100’den fazla geni belirledi. Bu genlerin insanların daha yüksek düzeyde bilişsel kapasiteye sahip olmasını sağladığı düşünülüyor.

Araştırma sonuçları Nature Ecology & Evolution dergisinde yayımlandı.

İnsan beyninde farklı ifade edilen genler

Araştırmacılar, insan beyninin 4 akraba primatın (şempanze, goril, makak ve marmoset) beyinleriyle karşılaştırarak, farklılaşan genleri tespit ettiler. Bu genlerin insan beyninde farklı şekilde ifade edildiğini, yani farklı düzeyde aktif olduğunu gördüler.

Araştırmanın lideri moleküler biyolog Jesse Gillis, “Bu araştırma, insanlar ve diğer primatların beyinleri arasındaki hücresel düzeyde farklılıkları anlamamızı sağlıyor” dedi.

Araştırmacılar, primat gruplarında ortak ama insan beynindeki ifadeleri epey farklı olan toplamda 139 gen buldular. Bu genlerin insanın benzersiz bilişsel yeteneğinin kaynağı olabileceği ifade edildi.

Mutasyonlara karşı dayanaklı genler

Laboratuvar deneylerinde söz konusu genlerin mutasyonlara karşı daha dayanıklı olduğu ve fonksiyonlarının değişimlerden etkilenmediği görüldü. Gillis, aynı zamanda primatlar arasındaki genetik benzerlikleri ve farklılıkları daha ayrıntılı analiz etmek için kullanılabilecek bir veri tabanı oluşturduklarını da ekledi.

Araştırmanın başyazarı Hamsini Suresh ise şunları söyledi: “İnsanlarda farklılaşan genlerin değişime toleranslı olması gerekir. Bu, işlev kaybına neden olabilecek mutasyonlarına karşı müsamaha olarak kendini gösteriyor. İnsan beyninde hızlı evrimsel değişime olanak tanımış.”

Araştırmacılara göre daha yüksek bilişsel işlev, insan beyin hücrelerinin zaman içinde, büyük tehdit oluşturmayan mutasyonlara uyum sağlayacağı anlamına geliyor. Bu da insan beyninin evriminin sürdüğünü gösteriyor.