Berfin Jêle ve Kitapları

Zazaca, kendi ana dilinde kitapları olan şair, yazar ve çevirmen Berfin Jêle, Dersim doĝumludur. Lise ve öncesi okulları Mamiki’de tamamladı. 12 Eylül askeri darbesinde iki defa yakalandı. Daha sonra Istanbul’da Moda Tasarım -Stilist ve dizayn- okudu. Jêle, 1991`den itibaren Almanya’da yaşıyor.

Berfin Jêle, 90’lı yıllardan sonra aḡırlıklı olarak kendi anadili Zazaca’da yazmaya başladı ve halada yazmakta. Zaza dili ve edebiyatına bir hayli katkısı olmuş ve bu yönde deḡerli çalışmaları vardır. 1992 de kadın arkadaşlarıyla birlikte Kadının Sesi dergisini çıkardı.
1995 de birkaç arkadaşı ile birlikte edebiyat ve kültür dergisi olan Tija Sodıri çıkardı. Daha sonra üç dilde çıkan (Zazaca, Türkçe, Almanca) kültür, sanat ve edebiyat dergisi olan Ware`nin yayın kuruluda yer aldı.

Berfin Jêle’nin birçok gazete ve dergilerde şiir, makale, denemeleri yayınlandı. Bunlar, Jiyana Nu, Kadının Sesi, Pazartesi, Ware, Tija Sodiri, Şewq, Miraz, Ma, BirGün, Munzur, Zazana, Vir, Piltan. Ayrıca bir cok internet gazetesinde şiir, makale ve hikayeleri çıktı, kimisinde de köşe yazarlıḡı yaptı. İran, Tebriz’de yayınlanan Honar ve Jamee / Hüner ve Camia (Sanat ve Toplum) adlı dergide de ÇÊNEKA QIZKEKE (Küçük Kız) adlı şiiri ve biyografisi yayınlandı.

ZAZAKİ
BERFİN JÊLE

Saire, nustoğ u çarnoğe Berfin Jêle, Dêsım de ame dina. Mektevê vırêni u Lisa Mamikiye de qedenay. Waxtê cunta 12 Eylüle de dı rêy pêguret. Dıma Estemol de şiye mektevê Moda Tasarım (Stilist, dizayn). Serra 1991 ra nat weşiya xo Alamanya de ramena.

Jêle, serrunê 90 ra nat Zazaki de nusnena. Zon u edebiyati sero xeylê emeg, kar u gurenayisê xo esto. 1992 de taê olvozunê xo ra pia perloda – Vengê Cêniyu – vete.1995 de oncia eve taê olvozu perloda Tija Sodıri vete. Dıma, hirê zonu de (Zazaki, Tırki, Almaki) perloda zon u kultıri Ware de cematê aḡmey (yayın kurulu) de ca guret.

Xêyle perlod u qazetu de şiir, hekati, nustê u ropötajê xo veciyay. Naine ra taê; Jiyana Nu, Vengê Cêniyu, Pazartesi, Ware, Tija Sodiri, Şewq, Ma, BirGün, Miraz, Zazana, Munzur, Vir, Piltan. Jü ki xeylê qazeteunê interneti de ki nustey u hekati, ṣiirê xo veciyay, tainê de ki nustoḡa kosey biye. İran, Tebriz’de perloda Honar ve Jamee / Hüner ve Camia de ki şiir u biyografiyê xo veciya. Jü ki hona xêylê dosya xo estê gune bıveciye.

Kıtavê xo:

ÇIMÊ ESQİ TO DERO, çapê jüyıni şiir, çapxanê Peri de veciya, (Vejisişê Pêri) 2013 Estemol. Jêle, Zazaki de şiirê ke serra 90 nat nusnê, serva wendeĝu day arê, kerdi kıtav. Kıtav, 89 şiiri u 144 pelgu ra yeno meyda.

No kıtav ra taê şiirê xuyê hewli: MESO, ÇIMUNÊ XO WEKE BÊ RA XO, DOSTÊ SAXTEY, İNSONİ, SERBA MERDENE YEME DİNA, ÇHEMÊ MUNZIRİ, DÊSIM, TURISMEGE, YEMOS XATUNE RÊ, BÊ, REYNA DOMAN BİME, EBRU…

NTOLOJİYÊ SAİRUNÊ DİNA, çapê jüyıni şiir, çapxanê Belge de veciya, 2014 Estemol. Berfin Jêle, deva deve deşi serri no Antolojiyê xo sero guriye u emeg da. No kıtavê xo de edebiyatê Zazaki u edebiyatê dina ard resna jübini u literaturê Zazaki de karo de hewl u sıfteyêno. Kıtav, 68 namdarê sairunê dina ra 265 şiirê popüleri u 370 pelge ra yeno meyda. Taê sairê namdariyê ke Antoloji de ca gureto: CESARE PAVESE, DANTE ALIGHİERİ, BERTOLT BRECHT, GOETHE, PABLO NERUDA, LOUİS ARAGON, VİCTOR HUGO, ARTHUR RİMBAUD, FEDERİCO GARCİA LORCA, FURUĜ FERRUHZAD, OMER XAYYAM, SADİ ṢİRAZİ, ALEKSANDR S. PUṢKİN, ANNA AHMATOVA, KONSTANTİNOS KAVAFİS, MEVLANA CELALEDDİN RUMİ, PİR SULTAN ABDAL u NESİMİ…

VANA, çapê jüyıni şiir, Nêşırxaneyê Vir, 2021 Bingol de veciya. Jêle, kıtavê xuyo vırêni ra dıma ki xeylê şiiri nusnay u naine ra taê onca kerdi kıtavi, ardi resnay wendoĝu. İnson ke no kıtav guret ra xo dest, şiiru de tabiat, hesrete, axuzariye, insonêni, têdustên u haştiye, ninê têde tey vineno, her jü şiir, jê hemgêni thom dano.
Kıtav, 60 şiiri u 88 pelge ra yeno meyda. No kıtav ra taê şiirê manedari: VANA, ŞİİR, WAXTÊ DE, USAR AMO, İSKELA, EKE KUNA RA MI VİRİ, ÇÊNEKA QIZKÊK, ROÊ MI, NÊWAZEN u iyê bini…

*
Eserleri:

ÇIMÊ ESQİ TO DERO (Aşkın Gözü Sendedir) birinci baskı şiir, Peri Yayınlarında çıktı, (Vejiyaişê Pêri) 2013 Istanbul. Jêle, 90’lı yıllardan sonra Zazaca’da yazdıĝı şiirleri, bu kitapda okuyucusuyla buluşturdu. Kitap, 89 şiirden ve 144 sayfadan oluşuyor. Bu kitapda öne çıkan şiirlerinden birkaçı: MESO (Gitme), ÇIMUNÊ XO WEKE BÊRA XO (Aç Gözlerini Kendine Gel), DOSTÊ SAXTEY (Sahte Dostlar), İNSONİ (İnsanlar), SERBA MERDENE YEME DİNA (Dünyaya Ölmek İçin Geliyoruz), ÇHEMÊ MUNZIRİ (Munzur Cayı), DÊSIM- TURISMEGE (Türüşmek), ÇIMÊ ESQİ TO DERO (Aşkın Gözü Sendedir), YEMOS XATUNÊ RÊ (Yemoş Hatuna), BÊ, REYNA DOMAN BİME, (Gel, Bir daha Çocuk Olalım), EBRU…v.b.g.

ANTOLOJİYÊ SAİRUNÊ DİNA (Dünya Şairleri Antolojisi) birinci baskı şiir, Belge Yayınevinde çıktı, (Belge Uluslararası Yayıncılık) 2014 İstanbul. Berfin Jêle, bu Antoloji’siyle dünya edebiyatını, Zaza edebiyatıyla buluşturdu, bu çalışması Zaza literaturünde bir ilk olmakla beraber önemli bir rol da aynadı. Bu kitap, yaklaşık 10 yıllık bir çalışma ve emeĝinin ürünüdür.
Antoloji, dünyaca ünlü 68 şairden, Zazaca’ya çevrilmiş 265 popüler şiirden ve 370 sayfadan oluşuyor. Kitapta yer alan dünyaca ünlü şairlerden bir kaçı: CESARE PAVESE, DANTE ALIGHİERİ, BERTOLT BRECHT, GOETHE, PABLO NERUDA, LOUİS ARAGON, VİCTOR HUGO, ARTHUR RİMBAUD, FEDERİCO GARCİA LORCA, FURUĜ FERRUHZAD, OMER XAYYAM, SADİ ṢİRAZİ, ALEKSANDR S. PUṢKİN, ANNA AHMATOVA, KONSTANTİNOS KAVAFİS, MEVLANA CELALEDDİN RUMİ, PİR SULTAN ABDAL ve diĝerleri…

VANA, birinci baskı şiir, Vir Yayınevinde çıktı. (Nêşırxaneyê Vir) 2021 Bingöl. Jêle, birinci şiir kitabından sonra, yazdıĝı bir çok şiirin bir kısmını tekrar kitaplaştırdı. Bu kitabı elinze aldıĝınızda doĝa, hasret, özlem, insanlık, eşitlik, barış kokan güzel ve seçkin şiirlerle buluşacaksınız.

Kitap, 60 şiirden ve 88 sayfadan oluşuyor. Kitapdan bir kaç şiir başlıĝı, VANA (Diyorsun), ŞİİR, WAXTÊ DE (Bir zamanlar), USAR AMO (Bahar Gelmiş), İSKELA (Liman), EKE KUNA RA MI VİRİ (Seni Özlediĝim de), ÇÊNEKA QIZKÊKE (Küçük Kız), ROÊ MI (Ruhum), NÊWAZEN (İstemiyorum) gibi, daha bir çok şiir…

KITAVÊ ÇIMÊ ESQİ TO DERO` ra

MESO

Tı ke şêrê…
zerria mı de çhikê hesrete vay dinê
çekuyê mı vıleçewt manenê
meso…

Tı ke şêrê…
zobina demserru de fetelün
boa to cı ra nêna
meso…

Tı ke şêrê…
ray mı rê rut u rupali
roji mı rê thıp-tholiê
meso…

Tı ke şêrê…
hir u bereket oncino we, sono
thomê welati ki nêmaneno
meso…

Tı ke şêrê…
haskerdene bêwayir manena
dızdi mı ra tırenê
meso…

Tı ke meşêrê…
jê puxurê sodıri
to oncon zerria xo
tiji, asme, astaru
pêroine dan arê, kon lopa to
te ke meso!

*
GİTME

Sen gidersen
yüreĝimde hasret kıvılcımları uçuşur
kelimelerim boynu bükük kalır
gitme…

sen gidersen
başka mevsimlerde gezerim
kokun gelmez oralardan
gitme…

Sen gidersen
yollar bana çırıl-çıplak
günlerim bom-boş geçer
gitme…

Sen gidersen
bereket çekilir, gider
ülkenin tadı- tuzu da kalmaz
gitme…

Eĝer gitmezsen
sabahın buharı gibi
seni ciĝerlerime çeker
güneşi, ayı, yıldızları
hepisini toplar, avucuna korum
yeter ki gitme…

*
KITAVÊ VANA`ra

ÇÊNEKA QIZKEKE

Boax ke…
çêneka qızkeke
her ca boax ke
rengê mosımênia to tey bo
sewe de astaru
roze de tijia jê xo
dezu rê çare
qomu rê haştiye rew resm ke
çıke…
hewru ra puxur onciyo, sıliye nêvorena
zuqaki thıp u tholi qe jü phıjiye çina
hazaru ra reng u vengi biyê vindi
xarita de hurendia insonê rındi çina.

Çêneka qızkeke
tıvariya mı to rê esta
bêçarên coru azlanê insonu nia
bêşerm u bêhaya
bêriyu…
dina xuya rındeke ra
eve gılê fırçey thonde, tever ke.

Boax ke…
çêneka qızkeke, her ca boax ke
dinawa bêşuaxe nıka roy verdera
destunê tüyo qızkeku ra
helm cêna, yena ra xo
tenena bena rındeke.
…..
(no şiir, İran, Tebriz`de perloda Honar ve Jamee / Hüner ve Camia de veciya.)

KÜÇÜK KIZ

Boya…
küçük kız
her yeri boya
içinde masumluĝunun rengi olsun
gecede yıldızları
gündüz, senin gibi güneşi
acılara çare
halklara özgürlüĝü çabuk resimle
çünkü…
bulutlar buharsız, yaĝmur yaĝmıyor
sokaklar bomboş, sesiz
binlerce reng ve ses yok olmuş
harita da iyi insanın yeri yok.

Küçük kız…
sana güveniyorum
çaresizlik insanın yazgısı deĝil
utanmazı
arsızı
yüzsüzü
o güzel dünyandan
fırçanın ucuyla, itekle, dışarı at.

Boya…
küçük kız
her yeri boya
badanasız dünya can çekişiyor
belki de senin o minik elerinle
soluk alır, kendine gelir bir daha.

*
(İran, Tebriz`de yayınlanan Honar ve Jamee / Hüner ve Camia (Sanat ve Toplum) adlı dergide bu şiiri yayınlandı.)

ANTOLOJİYÊ SAİRUNÊ DİNA`ra

PERṢİ
Bertolt BRECHT

Çı cêna pıra, mı rê bınusne!
To germ cêno?
Çıturi sona hewn ra, mı rê bınusne!
Cıla to nerma?
Çıturi osena, mı rê bınusne!
Hona jê vırênia?
Çı kuno ra to viri, mı rê bınusne!
Bojiyê mı?
Çıturiya, mı re bınusne!
Qedr u qıymetê to zonino?
Çı ci wenê, mı rê bınusne!
Thorena?
Se kena, mı rê bınusne!
Çiyo de rınd kena?
Çı ĝeyal kena, mı rê bınusne!
Mı?
Mı dest de thowa nêmend, teyna perṣiyê danune to.
Cüavi ke ameyi, gunê qewıl kerine
Ez ney rê mecburune…
Eke qefeliya, destê xo nêşikin to rê derg kerine.
Ya ki vêsana, nêṣikin to weyiye kerine.
Tı heni zonena, ez nêamune dina ser,
qe çinê bine.
Mı rê heni yeno ke, mı tı xo vira kerda.

*
SORULAR
Bertolt BRECHT

Ne giydiğini yaz bana!
Sıcak tutuyor mu?
Nasıl uyuduğunu yaz bana!
Yatağın yumuşak mı?
Nasıl göründüğünü yaz bana!
Hep aynı mısın?
Neyi özlediğini yaz bana!
Kolumu mu?
Nasılsın, yaz bana!
Hoş tutuyorlar mı seni?
Ne bok yiyorlar, yaz bana!
Cesaretin yetiyor mu?
Ne yaptığını yaz bana!
Yaptığın şey iyi mi?
Neyi düşündüğünü yaz bana!
Beni mi?
Elbette sorulardır
sana bütün verebildiğim.
Ve gelen yanıtları kabullenmeliyim,
mecburum buna.
Yorgunsan, uzatamam sana elimi.
Ya da açsan, seni besleyemem.
Sanki yaşamamışım bu dünyada,
hiç yokmuşum.
Unutmuşum sanki seni.