Anayasa Mahkemesi (AYM), haksız gözaltı ve tutukluluk nedeniyle açılan tazminat davalarında, bağlayıcı olmamakla birlikte bir rehber niteliğinde asgari tazminat miktarlarını belirledi. Buna göre, 2024 yılı için bir günlük haksız gözaltı için asgari 2 bin 970 lira, tutukluluk süresine göre ise asgari 148 bin 500 lira, azami 990 bin lira tazminat ödenmesi gerektiği açıklandı.
Tazminat Miktarlarının Belirlenmesi
AYM, haksız gözaltı ve tutukluluk nedeniyle yargı mercilerince hükmedilen tazminat miktarlarının, Yüksek Mahkeme’nin belirlediği miktarlarla aynı olması gerekmediğini, ancak bu miktardan düşük bir tazminata hükmedilmesi halinde, tazminatın özünün zayıflayacağını vurguladı. Yüksek Mahkeme, kendi belirlediği miktarın asgari tazminat miktarı olduğunu, yargı mercilerinin somut olayın koşullarına göre daha yüksek bir tazminata hükmedebileceğini kaydetti.
Bireysel Başvurular ve İhlal Kararı
Haksız tutukluluk ve gözaltı nedeniyle aldıkları tazminatı yetersiz bulan başvurucular, kişi hürriyeti ve güvenliği haklarının ihlal edildiği iddiasıyla AYM’ye bireysel başvuruda bulundu. Başvuruları birleştirerek karara bağlayan Yüksek Mahkeme, başvurucuların, Anayasa’nın 19. maddesinde düzenlenen kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğine hükmetti. Yeniden yargılama yapılmak üzere dosyalar ilgili mahkemelere gönderildi.
AYM, gerekçesinde maddi zararın, “zarara uğrayanın mevcut mal varlığı ile uygulanan koruma tedbiri olmasaydı bu mal varlığının olacağı durum arasındaki farktan ibaret” olduğunu belirtti. İhlal ile zarar arasında nedensellik bağının bulunması gerektiği, hükmedilecek tazminat miktarının her zaman maddi zarara eşit olmasının gerekmediği vurgulandı.
Mahkemelerin Takdir Yetkisi ve AYM’nin Rolü
AYM, maddi tazminatın belirlenmesinde ağır ceza mahkemelerinin daha iyi konumda olduğunu belirterek, “Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru incelemesinde açıkça dayanaktan yoksun veya keyfî olduğu anlaşılmadıkça yetkili mahkemelerin maddi tazminat konusundaki takdirine müdahalesi söz konusu olamaz” ifadelerini kullandı.
Gerekçede, somut olayda ağır ceza mahkemelerinin yaptığı değerlendirmeler sonucunda bazı başvurucuların maddi tazminat taleplerini reddetmesinin keyfî olmadığı, ancak bazı başvuruculara ödenen maddi tazminat miktarının somut olayın koşullarında orantısız olmadığı belirtildi. Bazı başvurucularla ilgili ise mahkemelerce hükmedilen manevi tazminat miktarının, AYM’nin benzer durumlarda ödenmesine hükmettiği ya da hükmedebileceği tazminat miktarına göre düşük olduğu sonucuna varıldı.
2016-2024 Yılları İçin Tazminat Tablosu
AYM, 2016-2024 yılları arasında haksız gözaltı ve tutukluluk için ödenmesi gereken asgari tazminat miktarlarını içeren bir tablo yayımladı. Buna göre:
- 2016 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 300 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 15.000 TL, ortalama 40.000 TL, azami 100.000 TL
- 2017 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 360 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 18.000 TL, ortalama 48.000 TL, azami 120.000 TL
- 2018 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 400 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 20.000 TL, ortalama 54.000 TL, azami 135.000 TL
- 2019 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 600 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 29.700 TL, ortalama 79.200 TL, azami 198.000 TL
- 2020-2021 yılları için:
- Bir gün gözaltı için asgari 600 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 30.000 TL, ortalama 80.000 TL, azami 200.000 TL
- 2022 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 1.350 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 67.500 TL, ortalama 180.000 TL, azami 450.000 TL
- 2023 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 1.800 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 90.000 TL, ortalama 240.000 TL, azami 600.000 TL
- 2024 yılı için:
- Bir gün gözaltı için asgari 2.970 TL
- Tutuklama tedbiri için tutukluluk süresine göre asgari 148.500 TL, ortalama 396.000 TL, azami 990.000 TL
Adil Tazminatın Önemi
Anayasa Mahkemesi’nin bu kararı, haksız gözaltı ve tutukluluk mağdurlarının adil bir tazminat alması için önemli bir rehber niteliği taşıyor. Yargı mercilerinin, AYM’nin belirlediği asgari miktarları dikkate alarak, somut olayın koşullarına göre uygun tazminat miktarını belirlemesi bekleniyor. Bu karar, kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının korunması ve hukuk devleti ilkelerinin güçlendirilmesi açısından büyük önem taşıyor.
