Altın madenciliÄŸi, Türkiye’nin en tartışmalı sektörlerinden biridir. Ãœlkemiz genelinde 200’den fazla altın madeni projesi bulunmaktadır ve çoÄŸunluÄŸu yabancı ÅŸirketler tarafından yürütülmektedir. Bu ÅŸirketler, Türkiye’nin altın potansiyelini fark ederek ülkeye yüksek kar marjları elde etmek için girmiÅŸlerdir. Ancak, bu projelerin çevresel, sosyal ve ekonomik etkileri ciddi endiÅŸelere neden olmaktadır.
Altın madenciliği, hem açık ocak hem de yeraltı yöntemleriyle gerçekleştirilmektedir. Açık ocak yöntemi, daha fazla altın çıkarmak için geniş alanlarda uygulanır. Bu yöntemde, maden sahasının üstündeki toprak ve kaya tabakası kazılır ve atılır. Daha sonra, altın içeren cevher, siyanürle işlenerek altın elde edilir. Siyanür, altınla birleşerek altın siyanür kompleksi oluşturur ve sonra aktif karbonla adsorbe edilerek ayrıştırılır. Son olarak, saf altın elde edilmek üzere altın siyanürden ayrılır.
Yeraltı yöntemi ise, daha derin yerlerdeki cevherleri çıkarmak için kullanılır. Bu yöntemde, maden sahasına tüneller açılır ve cevher içeren kaya parçaları patlatılarak kırılır. Kırılan kayalar, yeraltından çıkarılır ve işlenir.
Altın madenciliÄŸinin ekonomiye katkısı tartışmalıdır. 2020 yılında Türkiye’nin altın üretimi 42 ton olmuÅŸtur ve bu yaklaşık olarak 3 milyar dolarlık bir gelire iÅŸaret etmektedir. Ancak, bu gelirin devlete ve ÅŸirketlere dağılımı belirsizdir. Altın madenciliÄŸi sektörü, ÅŸeffaflıktan uzak bir yapıya sahiptir. Ruhsat verme süreçleri, çevresel etki deÄŸerlendirmeleri, vergi muafiyetleri ve teÅŸvikler gibi konular genellikle kamuoyundan gizlenir, bu da yolsuzluk ve rüşvet iddialarına yol açabilir.
Altın madenciliÄŸinin önemli bir kısmını yabancı ÅŸirketler yönetmektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren 18 altın madeni ÅŸirketinden 14’ü yabancı sermayeli ÅŸirketlerdir. Bu ÅŸirketler, Türkiye’nin zengin altın rezervlerine ve düşük iÅŸletme maliyetlerine ilgi duymaktadır. ÖrneÄŸin, 2017’de Kanadalı Alamos Gold ÅŸirketi, Kaz DaÄŸları’ndaki Kirazlı Altın Madeni projesi için sadece 1 milyon dolarlık bir ruhsat bedeli ödemiÅŸ ve 15 yıl boyunca vergi ödememe ayrıcalığına sahip olmuÅŸtur.
Altın madenciliÄŸinin çevresel zararları oldukça ciddidir. Açık ocak yöntemi, ormanlık alanların yok olmasına, toprak erozyonuna ve su kaynaklarının kirlenmesine yol açar. Siyanür kullanımı, hem yeraltı hem de yerüstü sularını zehirler ve sızan kimyasallar canlıların yaÅŸam alanlarını tahrip eder. Ayrıca, siyanür havuzlarının patlama riski de vardır. ÖrneÄŸin, 1998’de Romanya’da bir siyanür havuzu patlamış ve Tuna Nehri’ne 100 bin ton siyanür karışmıştır.
Altın madenciliÄŸinin sosyal zararları da önemlidir. Maden sahaları, genellikle yerel halkın tarım ve hayvancılık yaptığı alanlara kurulur ve bu, yerel halkın geçim kaynaklarını ve gıda güvenliÄŸini tehlikeye atar. Ayrıca, tarihi ve kültürel miras alanlarına da zarar verir. ÖrneÄŸin, Bergama’da, antik Allianoi kenti altın madeni projesi nedeniyle sular altında kalmıştır.
Altın madenciliği sektöründe yolsuzluk ve rüşvet iddiaları da mevcuttur. Yasal düzenlemelerden ve denetimlerden yeterince yararlanılmaz. Maden ruhsatları genellikle şeffaf olmayan bir şekilde verilir ve ruhsat alma sürecinde siyasi ve bürokratik ilişkiler önemli bir rol oynar. Çevresel etki değerlendirme raporları genellikle eksik veya yanlış bilgiler içerir ve onaylanması için rüşvet ve baskı söz konusu olabilir. Maden faaliyetleri sırasında yapılan denetimler yetersizdir ve çevre mevzuatına aykırı davranan şirketlere uygulanan cezalar caydırıcı değildir.
Sonuç olarak, altın madenciliği sektörü, Türkiye için ekonomik olarak yeterince faydalı olmayabilir ve doğaya verdiği zararlar telafi edilemez boyutlarda olabilir. Bu nedenle, sektörde daha şeffaf ve sürdürülebilir uygulamaların benimsenmesi gerekmektedir.
- NHY, Deniz Çınar
