Muhalefet referandum sonuçlarına neden itiraz ediyor?

Türkiye’de Pazar günü yapılan anayasa deÄŸiÅŸikliÄŸi referandumuna yönelik tartışmalar sürüyor.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) mühürsüz oy pusulalarının geçerli kabul edilmesine iliÅŸkin kararının iptali talebiyle Danıştay’a baÅŸvurdu.

CHP olumsuz bir karar çıkması durumunda, hem iç hukuk hem de uluslararası hukuk yollarını değerlendirecek.

Halkların Demokratik Partisi (HDP) de gerekirse Anayasa Mahkemesi (AYM) ve Avrupa Ä°nsan Hakları Mahkemesi’ne (AÄ°HM) baÅŸvuracağını açıkladı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve hükümet ve referandumun meşru, YSK kararlarının kesin olduğunu vurguluyor, bundan sonra aksi bir karar beklemiyor.

Peki muhalefet neye itiraz ediyor? İtirazlarının dayanağı nedir? Mühürsüz oy tartışmalarının temelinde ne yatıyor? Muhalefetin bundan sonraki eylem planı nedir?

BBC Türkçe, muhalefetin itiraz sürecini ve hükümetin buna yaklaşımını beş soruda derledi:

Muhalefet neden yeniden sayım yerine iptal istiyor?

Muhalefet partilerinin itirazlarının en önemli noktasını, YSK’nın DoÄŸu’da oy sayımı devam ederken, Batı’da da sandıkların kapanmasına 10 dakika kala aldığı ‘mühürsüz pusula ve zarflarla kullanılan oyları geçerli sayma’ kararı oluÅŸturuyor.

CHP, HDP ve Vatan Partisi, YSK’ya baÅŸvurarak referandumun iptalini talep etti. Ancak YSK bu baÅŸvuruları oy çokluÄŸuyla reddetti.

Muhalefet partileri, YSK’nın bu kararı, oylama ve sayım devam ederken almasının mühürsüz pusula ve zarfların tutanaklara geçirilmesini engellediÄŸini ve bunun da artık bu tarz oyların sayısını tespit etmeyi imkânsız hale getirdiÄŸini savunuyor.

Ayrıca muhalefet partilerinin bir diğer iddiası da sandıklardan çıkan mühürsüz pusulaların bir kısmının arkasına sayım sırasında mühür vurulduğu yönünde.

Muhalefet partileri ayrıca YSK kararının 298 Sayılı Kanun ve 138 Sayılı Genelge’ye aykırılık taşıdığını ve bu nedenle de “kanunsuz bir karar” olduÄŸunu öne sürüyor.

Muhalefet hangi usulsüzlüklerin yapıldığını öne sürüyor?

CHP ve HDP, mühürsüz oy pusulalarının geçerli sayılmasının yanı sıra bir dizi başka usulsüzlük daha tespit ettiklerini açıkladı.

Bunlar arasında, sandıklara müşahitlerin alınmaması, parti görevlilerine yönelik tehditler ve seçmen sayısının iki katına varan oyun çıktığı binlerce sandığın hemen hepsinden yüzde 100 “Evet” oyu çıkması gibi iddialar yer alıyor.

CHP Genel Yardımcısı ve Seçim Koordinasyon Merkezi BaÅŸkanı Erdal Aksünger’in BBC Türkçe‘ye verdiÄŸi bilgiye göre, 10 bine yakın sandıkta ihlal yapıldığı tespit edildi.

Aksünger, “Yaklaşık 100 bin oyun çıktığı 960 sandıkta yüzde 100 ‘Evet’, 6 bin 800 oyun olduÄŸu 173 sandıkta yüzde 100 ‘Hayır’ var” dedi.

Muhalefet partilerinin itirazlarına konu olan sandıkların ise ağırlıklı olarak DoÄŸu ve GüneydoÄŸu’daki illerde olduÄŸu görülüyor.

Ağırlık olarak GüneydoÄŸu’da, sandık sayısı olarak öne çıkan örnekler ÅŸu ÅŸekilde:

HDP Sözcüsü Osman Baydemir de “Cumhuriyet tarihinin en ÅŸaibeli referandumunu geride bıraktık” dedi.

Baydemir, bölgede bulunan bin 118 sandıktan yüzde 90’ın üzerinde “Evet” çıktığını ve bunların 791’ine HDP müşahitlerinin alınmadığını öne sürüyor.

BBC Türkçe‘ye konuÅŸan HDP Grup BaÅŸkanvekili Ahmet Yıldırım da “1.300 sandıkta seçmen sayısından fazla oy kullanma ve oy kullananların tamamının Evet demesi, 0 Hayır sonucunun çıkması durumu tespit ettik” diye konuÅŸtu.

Yıldırım, Doğu ve Güneydoğu bölgesinde referandumun yapılma koşullarıyla ilgili olarak ise şunları söyledi:

“Bu ülke iki yıldır çok yoÄŸun çatışma ortam içinde ve 9 aydır ağır OHAL ve sıkıyönetim koÅŸullarında toplumsal yaÅŸamını sürdürüyor. Ãœlke genelinde OHAL ilan edilmiÅŸ olması baÅŸlı başına demokratik seçimlerin yapılacağına dair bir meÅŸruiyet gölgesi düşürmekte. Öyle ki benim de seçim çevrem olan DoÄŸu ve GüneydoÄŸu bölgesinde ise OHAL’i aratır sıkıyönetim koÅŸulları altında seçim yapıldı. Sandığın bulunduÄŸu sınıfta uzun namlulu silahla poz verip siyasi bir iÅŸaret yapan kiÅŸiler bile buna yeterli bir örnektir.”

‘Mühürsüz oy pusulaları’ tartışması nasıl baÅŸladı, taraflar ne diyor?

YSK, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) temsilcisinin talebi üzerine DoÄŸu’da oy sayımı devam ederken, Batı’da ise sandıkların kapanmasına 10 dakika kala mühürsüz pusula ve zarflarda kullanılan oyların geçerli kabul edileceÄŸine dair bir karar aldı.

Kurul, gerekçeli kararında, sandık kurulu yetkililerinin hatası nedeniyle seçmenin kusuru olmamasına karşın “oyunun geçerli sayılmamasının, yönetime katılma hakkının özünü ortadan kaldıracak bir sonuç yaratacağı” gerekçesiyle mühürsüz oyların geçerli kabul edildiÄŸini belirtti.

Kurul ayrıca daha önce de benzer kararlar aldığını savundu.

Ancak YSK’nın daha önce aldığı kararlar incelendiÄŸinde, mühürsüz oy pusulalarının yalnızca yerel seçimlerde, belirli sandıklardaki sonuçlara yapılan itirazlarda ve seçim sonucunu etkilemeyecek durumlarda geçerli olduÄŸuna karar verdiÄŸi görülüyor.

Bu açıdan, YSK’nın halk oylamasında, oylama devam ederken ve herhangi bir sandık sonucuna itiraz olmaksızın ve tüm ülke genelini kapsamasından dolayı bu kararı bir ilk olma özelliÄŸi taşıyor.

Muhalefet YSK’yı “maçın ortasında oyunun kuralını deÄŸiÅŸtirmekle” suçluyor.

Hem CHP hem de HDP, mühürsüz oyların geçerli kabul edilmesinin “kanunsuz” olduÄŸunu ve bu nedenle oylamanın “ÅŸaibeli” bir hale geldiÄŸini öne sürüyor.

Muhalefet, bazı yerlerde bu kararın ardından mühürsüz pusulalara mühür basıldığı yönünde kendilerine bilgi ulaştığını ve bu nedenle de artık bu şekilde geçerli kabul edilen oylarının tespiti ile bunlara itirazın mümkün olmadığını belirtiyor.

YSK ve hükümet usulsüzlük iddialarına nasıl yanıt veriyor?

AKP’nin YSK temsilcisi Rıza Özel’in Pazar günü kurula sunduÄŸu dilekçede, “seçmenin iradesinin tam bir ÅŸekilde yansıması için (sandık) kurullar tarafından yapılan bir aksaklığın giderilmesi” amacıyla mühürsüz oyların geçerli sayılması talep edildi.

Dilekçede ayrıca, pusula ve zarfların mühürsüz olmasının seçmenin hatası ya da kusurundan kaynaklanmadığı da vurgulandı.

YSK da bu talebi, oybirliÄŸiyle kabul etti. Karar, Kurul’un oy verme hakkına sahip 11 üyesinin tamamı tarafından kabul gördü. YSK’da 15 üye bulunuyor ve parti temsilcileri olduklarından dolayı bu üyelerin dördünün oy hakkı bulunmuyor.

Kurul birkaç gün sonra açıkladığı gerekçeli kararında, daha önceki seçimlerde de mühürsüz oy pusulalarının geçerli kabul edildiÄŸine dikkat çekerek, bu kararın halkın “seçmenin yönetime katılma hakkını korumak” olduÄŸunu vurguladı.

YSK gerekçeli kararında, “Oy kullanma iÅŸleminin; oy güvenliÄŸini saÄŸlamaya yönelik ve sahte oy kullanılmasını engellemek amacıyla getirilen kontrol mekanizmalarına uygun olarak, Yüksek Seçim Kurulu’nca üretildiÄŸinden kuÅŸku bulunmayan oy pusulası ve zarf kullanılarak gerçekleÅŸmesi halinde, sandık kurulunca mühürleme iÅŸleminin yapılmaması tek başına seçmenin oyunun geçersiz sayılması için yeterli deÄŸildir” dedi.

Kurul, Çarşamba günkü toplantısında da üç siyasi partinin referandumun iptali için yaptığı başvuruyu da oy çokluğuyla reddetti.

CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan da Pazar akÅŸamı yaptığı konuÅŸmada, muhalefetten gelen tepkiler üzerine, “Bu neticeyi küçümsemeye gayret edenler var. BoÅŸuna uÄŸraÅŸmayın, atı alan Ãœsküdar’ı geçti” demiÅŸti.

ErdoÄŸan da PerÅŸembe günkü deÄŸerlendirmesinde de, “YSK’nın kararı kesin, bu iÅŸ bitti. Millet iradesine saygısızlık hakkın yok” diye konuÅŸtu.

Adalet Bakanı Bekir BozdaÄŸ da, referandumun iptali için AYM’ye baÅŸvurulamayacağını ve AÄ°HM’e de gidilemeyeceÄŸini söyledi.

Muhalefet partileri ne yapmayı planlıyor?

Hükümetten gelen açıklamalara karşın hem CHP hem de HDP konuyu gerekirse AYM ve AÄ°HM’ye götüreceklerini açıkladı.

Cuma günü mühürsüz oy pusulalarının geçerli kabul edilmesine iliÅŸkin YSK iÅŸleminin iptali talebiyle Danıştay’a dava açan CHP, halk oylaması sonuçlarının kesinleÅŸtirilmesinin önlenmesi için de “yürütmeyi durdurma” talep etti.

CHP Genel Yardımcısı ve Seçim Koordinasyon Merkezi BaÅŸkanı Erdal Aksünger de bundan sonraki aÅŸamalarda gidilecek adresin “tam kanunsuzluk” iddiasıyla Anayasa Mahkemesi olduÄŸunu yineledi. Aksünger, ayrıca uyum yasalarının görüşülmesine katılmayabileceklerini söyledi.

Aksünger, “Biz bu uyum yasaları iÅŸlerine alet olmayacak, bu kesin ve net. Ağırlık itibariyle uyum yasalarına katılmamayı konuÅŸuyoruz kendi aramızda. Ama ÅŸu da var, belki bu uyum yasaları hiç meclise bile gelmeden OHAL içerisinde meclisi tatil edip Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile fiili olarak geçirebilirler” dedi.

HDP Grup BaÅŸkanvekili Ahmet Yıldırım da mühürsüz oylar konusunda YSK’nın detaylı bir açıklama yapması için çaÄŸrıda bulunduklarını söyledi. Yıldırım, referandumun iptali taleplerinde sırarcı olduklarını ve mühürsüz oyların yüzde kaçının ‘Evet’, yüzde kaçının ‘Hayır’ olduÄŸunun açıklanmasını beklediklerini vurguladı.

HDP Sözcüsü Osman Baydemir de önümüzdeki döneme dair hukuki sürece iliÅŸkin, “Hiçbir ÅŸey bitmedi, her ÅŸey yeni baÅŸlıyor” diye konuÅŸtu.