Ä°nsan Haklarıyla Ä°nsandır: DoÄŸu ve GüneydoÄŸu’da Ä°nsan Hakları Ä°hlalleri

İnsan hakları, her insanın doğuştan sahip olduğu ve devletler tarafından korunması gereken temel hak ve özgürlüklerdir. İnsan hakları evrensel, bölünmez, birbirine bağlı ve ilişkilidir. Ancak bu haklar Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu illerine bir türlü ulaşmıyor. Bölgede yaşanan insan hakları ihlalleri, Türkiye’nin en acil ve önemli sorunlarından biri olmaya devam ediyor.

Bu bölgede devletin güvenlikçi ve otoriter politikaları nedeniyle temel hak ve özgürlükler ciddi şekilde ihlal ediliyor. Bu bölgedeki ihlaller hem ulusal hem de uluslararası insan hakları kuruluşları tarafından belgelenmiş ve raporlandırılmıştır.. Bu belgelerde Türkiye’nin 2022 yılında da insan hakları alanında ciddi sorunlar yaşayan bir ülke olarak karşımıza çıktığı görülüyor.

Özellikle Kürt sorununun çözümsüzlüğü, devletin güvenlikçi ve otoriter politikaları, silahlı çatışma ortamının devam etmesi, yargının bağımsızlığının ve tarafsızlığının zedelenmesi, ifade ve örgütlenme özgürlüğünün kısıtlanması, işkence ve kötü muamele vakalarının artması, kadın ve çocuk haklarının ihlali gibi konularda Türkiye’nin uluslararası standartlara uygun davranmadığı görülüyor.

Bu bölge Türkiye’nin en yoksul ve en geri kalmış bölgelerinden biri olmasının yanı sıra Kürt nüfusunun yoğun olduğu ve Kürt meselesinin en çok hissedildiği bir bölge olarak da biliniyor. Bölgede devletin askeri operasyonları, sokağa çıkma yasakları, özel güvenlik bölgeleri ilan etmesi, kolluk güçlerinin keyfi ve orantısız müdahaleleri, gözaltı ve tutuklamalarda yaşanan hukuksuzluklar, cenaze törenlerine yapılan müdahaleler gibi uygulamalar nedeniyle bölge halkı sürekli bir baskı ve şiddet altında yaşıyor.

İnsan Hakları Derneği (İHD) ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) tarafından hazırlanan raporlara göre 2022 yılının ilk 11 ayında Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde şu ihlaller yaşanmıştır:

Yaşam hakkı: Bölgede yaşanan silahlı çatışmalar sonucunda en az 21 güvenlik görevlisi, 70 militan, 5 sivil olmak üzere en az 96 kişi yaşamını yitirmiş; 33 güvenlik görevlisi, 22 sivil olmak üzere en az 55 kişi yaralanmıştır. Kolluk güçlerinin yargısız infazı, dur ihtarına uyulmadığı gerekçesiyle veya rastgele ateş açması sonucu 1’i çocuk 15 kişi yaşamını yitirmiş; 1’i çocuk ve 12’si mülteci toplam 23 kişi yaralanmıştır. Gözaltında bulunan 1 kişi şüpheli bir şekilde yaşamını yitirmiştir. Güvenlik güçlerine ve/veya resmi kurumlara ait araçların çarpması sonucu en az 3 kişi yaşamını yitirmiş; 1’i çocuk 2 kişi yaralanmıştır. Mayın ve sahipsiz bomba vb. patlaması sonucu en az 1 çocuk yaşamını yitirmiş; 3’ü çocuk 7 kişi de yaralanmıştır

YaÅŸam hakkı: Bölgede yaÅŸanan silahlı çatışmalar sonucunda en az 21 güvenlik görevlisi, 70 militan, 5 sivil olmak üzere en az 96 kiÅŸi yaÅŸamını yitirmiÅŸ, 33 güvenlik görevlisi, 22 sivil olmak üzere en az 55 kiÅŸi yaralanmıştır. Kolluk güçlerinin yargısız infazı, dur ihtarına uyulmadığı gerekçesiyle veya rastgele ateÅŸ açması sonucu 1’i çocuk 15 kiÅŸi yaÅŸamını yitirmiÅŸ, 1’i çocuk ve 12’si mülteci toplam 23 kiÅŸi yaralanmıştır. Gözaltında bulunan 1 kiÅŸi şüpheli bir ÅŸekilde yaÅŸamını yitirmiÅŸtir. Güvenlik güçlerine ve/veya resmi kurumlara ait araçların çarpması sonucu en az 3 kiÅŸi kiÅŸi yaÅŸamını yitirmiÅŸ, 1’i çocuk 2 kiÅŸi yaralanmıştır. Mayın ve sahipsiz bomba vb. patlaması sonucu en az 1 çocuk yaÅŸamını yitirmiÅŸ, 3’ü çocuk 7 kiÅŸi de yaralanmıştır.

İşkence ve kötü muamele: Bölgede gözaltına alınan veya tutuklanan kişilere yönelik işkence ve kötü muamele vakaları artarak devam etmiştir. Gözaltında veya cezaevinde işkenceye maruz kaldığı belirlenen en az 93 kişi hakkında rapor tutulmuştur. İşkence ve kötü muamele sonucu en az 2 kişi yaşamını yitirmiştir. Kolluk güçlerinin baskın, arama, gözaltı, gösteri dağıtma gibi faaliyetleri sırasında işkence ve kötü muameleye maruz kalan en az 1.038 kişi tespit edilmiştir.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi’nin 2022 Türkiye Raporu’nda da, Doğu ve Güneydoğu Türkiye’de güvenlik güçlerinin aşırı güç kullanımı, keyfi gözaltılar, işkence ve kötü muamele gibi insan hakları ihlallerine dair ciddi endişeler dile getiriliyor.

Toplanma ve gösteri hakkı: Bölgede toplanma ve gösteri hakkı sürekli olarak engellenmekte ve kısıtlanmaktadır. Bölge valilikleri tarafından çeşitli gerekçelerle ilan edilen toplantı ve gösteri yürüyüşü yasakları nedeniyle en az 1.112 etkinlik iptal edilmiştir. Yasaklara rağmen yapılan veya yasak olmaksızın gerçekleştirilen toplantı ve gösteri yürüyüşlerine kolluk güçleri tarafından orantısız güç kullanılarak müdahale edilmiş, en az 1.247 kişi gözaltına alınmış, 1.038 kişi işkence ve kötü muameleye maruz kalmış, 55 kişi yaralanmıştır.