Ataerki, bugüne kadar bilinenden farklı bir şekilde mi ortaya çıktı? Bu sorunun cevabını arayan gazeteci Angela Saini, yeni kitabı “Superior: The Return of Race Science”de insanlık tarihinin en eski ve en tartışmalı konularından birine ışık tutuyor. BBC Türkçe’de yer alan bir makalesiyle Saini, kitabında yaptığı saptamaları özetleyen bir makalesiyle kitap ve Ataerki hakkında bilgi edinmemizi sağlıyor.
Ataerki nedir?
Ataerki, erkeklerin kadınlara göre daha üstün olduğu ve toplumun bütün alanlarında egemen olduğu bir sistemdir. Ataerki, kadınların erkekler tarafından baskı altında tutulduğu, sömürüldüğü ve ayrımcılığa uğradığı bir düzen yaratır. Ataerki, sadece toplumsal bir olgu değil, aynı zamanda kültürel, ekonomik, politik ve hukuki bir yapıdır.
Ataerkinin ortaya çıkışı nasıl oldu?
Ataerkinin ortaya çıkışı hakkında pek çok teori vardır. Bazıları ataerkinin biyolojik kökenli olduğunu ve erkeklerin fiziksel gücü nedeniyle kadınları kontrol ettiğini savunur. Bazıları ise ataerkinin kültürel kökenli olduğunu ve tarım devrimi, özel mülkiyet, sınıf farklılıkları ve devlet kurumu gibi faktörlerle geliştiğini iddia eder.
Ancak Saini’ye göre bu teorilerin hepsi yetersizdir. Saini, ataerkinin ortaya çıkışının çok karmaşık ve çeşitli olduğunu söylüyor. Saini, ataerkinin her zaman var olmadığını ve bazı toplumlarda hiç var olmadığını belirtiyor. Saini, ataerkinin tarihsel olarak ne zaman ve nerede başladığını kesin olarak bilemeyeceğimizi ifade ediyor.
Saini’nin kitabında öne çıkardığı örneklerden biri de Çatalhöyük’tür. Çatalhöyük, Anadolu’da bulunan ve yaklaşık 9 bin yıl önce kurulan en eski yerleşim yerlerinden biridir. Çatalhöyük’te yaşayan insanlar tarım yapar, hayvan besler, ev yapar ve sanat üretirlerdi. Çatalhöyük’te hiyerarşi yoktu. Erkekler ve kadınlar eşit haklara sahipti. Evlerde erkek veya kadın simgelerine rastlanmazdı. Mezarlar da cinsiyet ayrımı göstermezdi.
Saini, Çatalhöyük’ün ataerkil olmayan bir toplum olduğunu söylüyor. Saini, Çatalhöyük’ün tarım devriminin başladığı dönemde yaşadığını ancak bunun ataerkil bir yapıya yol açmadığını vurguluyor. Saini, Çatalhöyük’ün ataerkil olmayan toplumların mümkün olduğunu gösterdiğini belirtiyor.
Devletin rolü ne?
Saini’ye göre devlet kurumu da ataerkinin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Saini, devlet kurumunun ortaya çıkmasıyla birlikte savaş, şiddet, rekabet ve güç mücadelesi gibi unsurların arttığını söylüyor. Saini, devlet kurumunun erkek egemenliğini pekiştirdiğini ve kadınların marjinalleştirildiğini ifade ediyor.
Saini’nin kitabında verdiği örneklerden biri de İnka İmparatorluğu’dur. İnka İmparatorluğu, Güney Amerika’da 15. ve 16. yüzyıllarda hüküm sürmüş büyük bir devlettir. İnka İmparatorluğu’nda erkekler siyasi ve askeri liderlik yapar, kadınlar ise ev işleri ve tarım ile uğraşırlardı. İnka İmparatorluğu’nda kadınlar erkeklere bağımlıydı. Kadınların eğitim alması yasaktı. Kadınların evlilik seçimi de erkekler tarafından belirlenirdi.
Saini, İnka İmparatorluğu’nun ataerkil bir devlet olduğunu söylüyor. Saini, İnka İmparatorluğu’nun genişlemesiyle birlikte yerel kültürleri yok ettiğini ve ataerkil değerleri dayattığını belirtiyor. Saini, İnka İmparatorluğu’nun ataerkil devletlerin nasıl işlediğini gösterdiğini ifade ediyor.
Ataerkiden kurtulmak mümkün mü?
Saini’ye göre ataerkiden kurtulmak mümkündür ancak kolay değildir. Saini, ataerkinin sadece bireysel değil, toplumsal bir değişim gerektirdiğini söylüyor. Saini, ataerkinin sadece yasalarla değil, kültürle de mücadele edilmesi gerektiğini vurguluyor.
Saini’nin kitabında verdiği örneklerden biri de Kuzey Avrupa ülkeleridir. Kuzey Avrupa ülkelerinde kadın hakları konusunda ileri düzeyde yasalar vardır. Kuzey Avrupa ülkelerinde kadınlar eğitimde, istihdamda, siyasette ve sosyal hayatta erkeklerle eşittir. Kuzey Avrupa ülkelerinde kadına yönelik şiddet oranları da düşüktür.
Saini, Kuzey Avrupa ülkelerinin ataerkiden kurtulmanın mümkün olduğunu gösterdiğini söylüyor. Saini, Kuzey Avrupa ülkelerinin eşitlikçi bir kültür yarattığını ve bunun da kadınların güçlenmesine katkı sağladığını belirtiyor.
Sonuç
Ataerki insanlık tarihinin en eski ve en tartışmalı konularından biridir. Ataerki her zaman var olmamıştır ve bazı toplumlarda hiç var olmamıştır. Ataerkinin ortaya çıkışının çok karmaşık ve çeşitli olduğunu söylemek mümkündür.
Ataerkiden kurtulmak ise mümkündür ancak kolay değildir. Ataerkiden kurtulmak için sadece yasalarla değil kültürle de mücadele etmek gerekir.
Kaynakça
Saini A (2023) Superior: The Return of Race Science London: HarperCollins
BBC Türkçe (2023) Ataerki bugüne kadar bilinenden farklı bir şekilde mi ortaya çıktı? https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-1664371270765490176
Hodder I (2014) Çatalhöyük: The Leopard’s Tale London: Thames & Hudson
Mann C (2012) 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus New York: Vintage Books Wollstonecraft
