“Bir ÅŸehri inÅŸa etmek sadece binalar dikmek deÄŸil, insanları ve hikâyelerini yaÅŸatmaktır.”
Kent planlaması, yalnızca mühendislik, mimarlık ve ÅŸehircilik disiplinleriyle sınırlandırılmaması gereken çok boyutlu bir süreçtir. Özellikle Diyarbakır gibi tarihi, kültürel ve demografik yapısı oldukça karmaşık olan kentlerde, planlama sürecinde sosyologların da aktif rol alması büyük bir gereklilik hâline gelmiÅŸtir. Bu yazıda, ÅŸehir planlamasında sosyologların neden yer alması gerektiÄŸi, Diyarbakır özelinde karşılaşılan sosyal dinamikler ve bu süreçte nasıl bir katkı saÄŸlayabilecekleri ele alınacaktır. Â
Kent Planlamasında Sosyolojinin Önemi Â
Kentler, yalnızca fiziksel mekânlar deÄŸil, aynı zamanda toplumsal iliÅŸkilerin, kültürel kimliklerin ve ekonomik faaliyetlerin yoÄŸunlaÅŸtığı alanlardır. Dolayısıyla, ÅŸehir planlaması sadece binaların, yolların ve altyapının düzenlenmesiyle sınırlı olmamalıdır. Sosyologlar, ÅŸehirde yaÅŸayan farklı toplumsal kesimlerin ihtiyaçlarını, kültürel pratiklerini ve mekânsal kullanım alışkanlıklarını analiz ederek daha insan odaklı bir planlama yapılmasına katkı sunarlar. Â
Bir ÅŸehir planı oluÅŸturulurken ÅŸu sorular önemlidir: Â
Kentin mevcut sosyal dokusu nasıldır ve bu doku yeni projelerden nasıl etkilenir? Â
Toplumun farklı kesimlerinin mekân kullanımı ve kentle iliÅŸkisi nasıldır? Â
Kent içindeki eÅŸitsizlikleri giderecek nasıl bir planlama yapılabilir? Â
Göçle gelen nüfusun entegrasyonu nasıl saÄŸlanabilir? Â
Kültürel mirasın korunmasıyla modernleÅŸme arasındaki denge nasıl kurulmalıdır? Â
Bu sorulara yanıt aramak, yalnızca mühendislik veya mimarlık bilgisiyle mümkün deÄŸildir. Bu noktada, sosyologlar devreye girerek toplumsal analizler yapmalı ve ÅŸehir planlarına sosyal boyutu eklemelidirler. Â
Diyarbakır’ın Sosyolojik DinamikleriÂ
Diyarbakır, Türkiye’nin en eski yerleÅŸim yerlerinden biri olarak çok katmanlı bir sosyal yapıya sahiptir. Kentin planlamasında göz önünde bulundurulması gereken sosyolojik dinamiklerden bazıları ÅŸunlardır: Â
Diyarbakır, Mezopotamya’nın en önemli merkezlerinden biri olmanın yanı sıra, birçok etnik ve kültürel grubun tarihsel olarak bir arada yaÅŸadığı bir kenttir. Kentin tarihi dokusu ve mekânsal hafızası, yeni ÅŸehir planlarıyla zarar görmemelidir. Yeni projeler, tarihî mekânları yok etmek yerine onları yaÅŸatacak ÅŸekilde düzenlenmelidir. Â
Diyarbakır, özellikle 1990’lardan sonra yoÄŸun göç almış ve kent çeperlerinde plansız yerleÅŸim alanları oluÅŸmuÅŸtur. Bu alanların dönüştürülmesi sürecinde, sosyologlar göçmenlerin mekânsal alışkanlıklarını, iÅŸ gücü entegrasyonlarını ve sosyal iliÅŸkilerini analiz ederek toplumsal dokuya zarar vermeden çözümler üretmelidirler. Â
Åžehirdeki mekânsal dağılımın adil olup olmadığı büyük bir sorundur. Lüks konut projeleri, dar gelirli kesimleri dışlayıcı bir yapı oluÅŸturduÄŸunda sosyal ayrışmaya neden olmaktadır. Sosyologlar, sosyal adalet perspektifiyle kent planlamasına katkı sunarak bu tür ayrışmaları önleyici politikalar geliÅŸtirebilirler. Â
Diyarbakır halkı için kamusal alanlar büyük önem taşımaktadır. Parklar, meydanlar, çarşılar ve sur çevresi, sadece rekreasyon alanları deÄŸil, aynı zamanda toplumsal iliÅŸkilerin kurulduÄŸu ve kültürel mirasın yaÅŸatıldığı mekânlardır. Åžehir plancıları, sosyologların rehberliÄŸinde, bu alanların korunmasına ve geliÅŸtirilmesine yönelik projeler üretmelidir. Â
Diyarbakır, Türkiye’de genç nüfus oranı en yüksek ÅŸehirlerden biridir. Ancak gençlerin eÄŸitim, istihdam ve sosyal aktivite alanlarına eriÅŸimi sınırlıdır. Åžehir planlamasında gençlere yönelik sosyal mekânların artırılması, spor ve kültürel etkinlik alanlarının düzenlenmesi önemlidir. Â
Sosyologlar Kent Planlamasında Nasıl Bir Rol Oynayabilir?Â
Diyarbakır gibi sosyo-kültürel açıdan zengin ve dinamik bir ÅŸehirde sosyologların kent planlama süreçlerine dahil edilmesi ÅŸu alanlarda büyük fayda saÄŸlayacaktır: Â
Yeni bir yol, köprü, konut veya alışveriÅŸ merkezi inÅŸa edilmeden önce, projenin sosyal yapıyı nasıl etkileyeceÄŸi analiz edilmelidir. ÖrneÄŸin, bir mahallede dönüşüm planlanıyorsa, orada yaÅŸayan insanların nasıl etkileneceÄŸini deÄŸerlendirmek gereklidir. Â
Halkın kent planlamasına doÄŸrudan katılımını saÄŸlamak, sürdürülebilir kentleÅŸme için kritiktir. Sosyologlar, halkın görüşlerini sistematik bir ÅŸekilde toplayarak ÅŸehir plancıları ile yerel halk arasında köprü görevi görebilirler. Â
Kentsel dönüşüm projelerinin yalnızca ekonomik fayda odaklı olmaması, sosyal adaleti gözetmesi gerekir. Sosyologlar, özellikle yoksul ve dezavantajlı grupların kentsel haklarını koruyacak politikaların geliÅŸtirilmesine katkı saÄŸlayabilirler. Â
Tarihî bölgelerin korunması ve geleneksel mahalle yapılarının yaÅŸatılması için sosyolojik analizler gereklidir. Aksi takdirde, kentsel dönüşüm projeleri kentin kimliÄŸini yok edebilir. Â
Diyarbakır gibi çok kültürlü bir ÅŸehirde, farklı toplumsal grupların barış içinde yaÅŸaması için ÅŸehir planlamasının sosyal uyumu destekleyecek ÅŸekilde yapılması gerekir. Bu kapsamda, sosyologlar ÅŸehir içinde etkileÅŸimi artıracak projeler geliÅŸtirebilirler. Â
Diyarbakır’ın ÅŸehir planlaması, yalnızca teknik bir mühendislik meselesi olarak ele alınmamalı, sosyal bilimlerin de dâhil olduÄŸu bütüncül bir yaklaşım benimsenmelidir. Sosyologlar, ÅŸehrin tarihî ve kültürel kimliÄŸini koruyarak, sosyal adaleti gözeten, halkın katılımını saÄŸlayan ve kentsel dönüşüm süreçlerini insan odaklı bir perspektifle deÄŸerlendiren bir planlamaya katkı sunabilirler. Â
Öneriler:Â
Åžehir planlama süreçlerine sosyologların da dahil edilmesini zorunlu kılan politikalar geliÅŸtirilmelidir. Â
Büyük projeler öncesinde sosyal etki analizleri yapılmalıdır. Â
Halkın doÄŸrudan katılımını saÄŸlayacak mekanizmalar oluÅŸturulmalıdır. Â
Tarihî mekânlar ve kültürel miras, ÅŸehirleÅŸme süreçlerinde korunmalıdır. Â
Genç nüfusun ve göçle gelen kesimlerin kente entegrasyonu desteklenmelidir. Â
Diyarbakır gibi zengin bir tarihe ve kültüre sahip bir şehirde, sosyologların katkısı olmadan yapılan şehir planlamaları, toplumsal dokuya zarar verebilir. Bu nedenle, şehir plancıları ve mühendislerle birlikte sosyologlar da planlama süreçlerine aktif olarak dâhil edilmelidir.
- Nobel’in Gölgesinde Milliyetçilik - 11 Haziran 2025
- 1921 Anayasası Yürürlükten Kaldırılmasaydı Türkiye Bugün Nasıl Bir Ülke Olurdu? - 3 Haziran 2025
- Kent Planlamasında Sosyologların Rolü: Diyarbakır Örneği - 22 Mayıs 2025