Bir İdeal Olarak, Özgürlükçü, Etik Estetik Toplum

”Kimse bize özgürlüğü öğretmemiÅŸti. Sadece özgürlük adına ölmeyi öğretmiÅŸlerdi.”
Svetlena Aleksiyeviç 

Teoriler ve doktrinler kaleme alındığı gün ve öncesini baÄŸlayabilir. Tüm zamanları baÄŸlayan bir teori olamaz. Böyle -aksi- bir iddiada bulunanlar aklını derhal dezenfekte etmeli, “fazlalık”larından arınmalıdır. Teorilerin yazıldığı günlerden sonraki rolü gerçeÄŸi bir sis perdesiyle gizlemektir. Bir teoriye biat etmekle kör olmak arasında fazla bir fark yoktur. Teoriler fazlasıyla onu kaleme alanlarla özdeÅŸ hâle gelirler. Åžayet teori devrimsel önermelerde bulunuyorsa, onu ileri süren kiÅŸi en “büyük devrimci” ve “önder” oluverir. Önder-devrimci benim için sorunlu bir tanımlama… Zaten önderlik baÅŸlı başına problemli bir alan. Oysa bize gerekli olan öndersiz devrimlerdir. Åžayet bir devrimden söz edilecekse doÄŸaya bakılmalı, ondan esinlenmelidir. KuÅŸkusuz bir volkan patlaması, fırtına kopması, ÅŸimÅŸek ya da deprem çok bileÅŸenli öndersiz devrimlerdir. Bir mevsimi düşünün mesela; bir iklimin baÅŸka bir iklime hazırlanmasını… Böylesi bir devrime sadece bir unsurun önderlik etmesi anlaşılmazdır. Dolayısıyla devrimler, önderlerin/liderlerin icadı olacak bir ÅŸey deÄŸildir. Åžayet böylesi bir vaka vuku bulmuÅŸsa bile o gerçek bir devrim olmaktan uzaktır. Dahası, günün sonunda, bir “devrim” sırtını temsili yozlaÅŸmaya, politik gericiliÄŸe dayamışsa onun gideceÄŸi yer diktatörlüktür.

Devrimsel bir hareket gücünü sadece politik önder ya da teoriden değil, yaşamın ürettiği enerjiden ve zamanın ruhundan almalıdır. Burada önderler ya da liderler ancak tali önemde bir unsur olabilirler. Liderlerin birinci derecede, temel bir unsur olarak önem kazandığı hareketler gerçek bir devrim değil, diktatörlük üretir. Tarih şimdiye kadar bunları bize öğretmiş olmalı… Keza politik hareketler tarihinde, teori ve liderin devrimin başarısı ve yaşaması için olmazsa olmaz kabul edilmesi, özgürlük, etik ve estetik kaygıları görünmez kılar. Özgürlüğü*, etiği, estetiği tutumunun birinci koşulu yapmayan hareketler yenilmeliydi. Yenildi de…

Söz konusu ettiÄŸim bu üç yaÅŸam niteliÄŸinin hükümetlerle arasının hiç de iyi olmadığını kaydedelim… En geniÅŸ halk kesimlerinin böylesi bir rol ayrışmasında tercihini özgürlükten, etikten, estetikten yana deÄŸil, lider ve teoriden yana kullanması manidardır. Bu tutum benim halka olan inancımı önemli ölçüde sarsmıştır. Böylesi bir halkın politik devrimlere yakın/yatkın olduÄŸu açıktır. Ancak söze dahil ettiÄŸim bu üç yaÅŸam niteliÄŸinin, politik devrimlerin vazgeçemediÄŸi baÅŸlıca üç yaÅŸam niteliÄŸi olmadığını biliyoruz. Bu nedenle kendimi politik hareketlere uzak, sosyal hareketlere daha yakın bulmaktayım. Politik-yönetimci-merkezci -hiyerarÅŸik devrimlere uzak, sosyal devrimlere yakın olduÄŸum gibi… Bu öyle bir sosyal hareket (devrime tekabül eden) olmalı ki; özgürlüğü, etiÄŸi, estetiÄŸi yaÅŸamın rutinini spontane bir ruh haline getirmiÅŸ olsun. Söze dahil edip içinde bulunabileceÄŸi sosyal hareketin böylesi bir toplumsallık üretmesi ÅŸahsen benim hedeflediÄŸim bir ÅŸey…

Vasat bir halkı politik bir argüman olarak yüceltip fanatik bir biçimde savunmayı çok anlamlı bulmuyorum. Benim halk savunuculuğum, söze dahil ettiğim üç yaşam niteliğinin kitleleri oluşturan bireyler nezdinde bilinç açıklığıyla ve tüm derinliğiyle kavranmasına bağlıdır. Yoksa hakikati zorlayan, dar ufuklu halk kuyrukçuluğunun ne bir ideolojiye ne de onun hareketine bir katkısı olur. Zira bu temelde oluşturulan örgütler; kariyerizmi, küçük kıskançlıkları, yeni hiyerarşileri teşvik ettiği gibi, bireylerin tüm yaşam enerjisini de sınırlar.

İnsanlara bu kötülüğü yapan iktidar olma arzusudur. İktidarlar, kitlelerin güzel hedeflerini belirsiz bir uzaklığa ertelerler. Bununla da yetinmez, ona tutkun olanları ahlâksızlığın ve yozlaşmanın bataklığına gömerler. İktidar olmak demek, başkasında olmayan bir gücü ona karşı kullanmak demektir. Bu tutum özgürlüğe, etiğe, estetiğe karşı savaşmak demektir. İktidarı kullananların, muhafazakâr, liberal, sosyalist, komünist olmasına bakmaksızın bu böyledir.

Ä°ktidar sonuçla ilgilenir; bu nedenle, sonuca varmak için tüm araçlar mubahtır. Ancak ÅŸu da bir gerçektir ki, iyi ve güzel hedeflere böylesi rezilce yöntemlerle ulaşılamaz. Åžunu açıkça söylemeden geçmeyelim ki, tüm politik tutumlar aynı kumaÅŸtan dokunurlar; “yönetmek” o kumaşın en temel ve belirleyici motifidir.

Tabii iktidarlar kitleleri kendilerine baÄŸlamak için demokrasi ilüzyonuna sık sık baÅŸvurmaktadırlar. Demokrasinin; rengi, tonu, dozu, çözülmesi istenen soruna ve konjonktüre göre deÄŸiÅŸmektedir. Ama demokrasi, halkın -bir biçimde- sürekli kaybettiÄŸi illüzyonun bir diÄŸer adıdır. Onun siyasal bir olgu olup, sosyal bir sınıfa dayanması, “illüzyon” tanımlamasının bir teoriden çıkarılıp bir gerçeÄŸe dönüştürülmesinin ifadesidir. Dolayısıyla hâkim demokrasi paradigmasının kutsanacak bir yanı yoktur; örgüte, hiyerarÅŸiye, partiye dayanır. Her türlü temsili kurum aracılığıyla halkın temsil yetkisini biriktirip/çalıp, iktidar üretir. Böylesi düzenlerde, nasıl ki sermaye çalınan emekten oluÅŸuyorsa, iktidar da çalınan iradeden oluÅŸur. Bu durum, bireyin, giderek toplumun özgürlüğünün çalınmasından baÅŸka nedir ki… Bu yapı; merkezci, devletçi, hiyerarÅŸiktir; politiktir; temsile dayanmalıdır! Ancak özgürlükçüler^[1], halkın kendi kendini yönetmesi anlamındaki doÄŸrudan demokrasiye en saf haliyle sahip çıkarlar. Özgürlükçüler, temsili, merkeziyetçi demokrasinin politik yapısına anti-politik tutumla karşı çıkarlar. Söze dahil ettiÄŸimiz anti-politik yapı, onlara küçük mahalle komünleri, konseyler, federasyonlar aracılığıyla ve rotasyona dayalı görevlendirme önerisiyle yanıt verir.

Halihazırdaki durum itibarıyla, askerin, polisin, silahın, savcının, yargıcın, cezanın, cezaevinin olduğu bir sistem ve bu sitemin ürettiği ahlâk-kültüründen özgürlükçü, etik, estetik bir toplum üremesi elbette beklenemez. Zira bu toplum, suçun ahlâk diye yutturulduğu bir toplumdur.

Yaklaşık iki yüzyıldır, toplumların -daha kolay- yöneltebilir olmaları için uluslara bölündüğü bir dünyada yaÅŸamaktayız. Yeryüzündeki insanları yapay olarak birbirinden koparıp ayrı bir ulus-devlet yaratmak aynı zamanda bazı kesimlerin sömürülüp, bazı kesimlerin zenginleÅŸmesi anlamına gelir. Daha sonra, “ulus”laÅŸan toplumların anlamsız rekabeti, savaÅŸların, kıyımların kaynağı olur. Bu nedenle, ulus denen kavramın bir kutsiyeti yoktur. Ulus, ırk, yurt, milliyetçilik, parlamento, bunlar iktidar kavramlarıdır. Asla halkın gerçek çıkarına kavramlar deÄŸildir. Etik ve estetik olan, yeryüzü insanlarının birbirinden koparılmasına gerekçe yaratmak deÄŸil, sınırlar ötesi kardeÅŸliktir. Ancak özgürlükçüler, bir ulusun içinden çıkıp; kültürel, politik, coÄŸrafi ya da baskı ve ÅŸiddet nedeniyle farklı bir ulus-devlet oluÅŸturma taleplerine -ulus-devletlere muhalefetlerine raÄŸmen- saygı duyarlar. Ama ÅŸunu da akıldan uzak tutmazlar: tüm uluslar kapitalizmden beslenir, dönüp tekrar onu beslerler. Hiçbir ulus-devlet bu döngünün dışında uzun süre kalamaz.

Savaş ve şiddet ulusların vazgeçemediği araçlardır. Ulusların en güvendiği kurumlar, şiddet tekelini elinde bulunduran ve şiddeti üreten kurumladır. Bürokrasi ve yargı. şiddete meşruluk kazandırmaya çalışırlar. Sırtını şiddete dayamadan var olan bir ulus, henüz ulus olamamıştır. Böylesi şiddet kültürüyle beslenmiş toplumların bireylerinin ruhsal hastalıklara ve bunalımlara düşmesinde şaşılacak bir şey yoktur. Özellikle de devletin şiddetini meşru gören bir ulus hastadır zaten. Hasta olan bir organizmada sağlıklı hücreler bile yaşayamaz. Bu nedenle özgürlükçüler, bu şiddet aygıtının bir parçası olmamak için vicdani ret hakkını savunurlar. Ve tabii ki, etik, estetik bir tutum olarak, bir şiddet ortamıyla yüz yüze geldiklerinde kendi savunma haklarını saklı tutmak şartıyla, pasifist eğilimlere daha yakındırlar. Zira şiddete ve şiddet araçlarına temelden karşıdırlar.

Keza özgürlükçüler, etik tutumlarının bir gereÄŸi olarak teknolojiyi de tamamen reddetmezler ama onun doÄŸaya tâbi olmasını savunurlar. Ä°stedikleri, sınırları doÄŸa tarafından çizilmiÅŸ bir “geliÅŸme” ve teknolojidir. Ä°nsan merkezli bir uygarlığa karşıdırlar; tüm canlıların yaÅŸam ve mutluluk hakkını savunurlar; canlı türünün köleleÅŸtirilmesi ve insana tâbi kılınmasına karşı çıkarlar. Hayvan kıyımını tümüyle reddeden vejetaryen ve veganların özgürlükçülerle içice olmasının nedeni budur. Nükleer santrallere karşı olmanın temelinde yatan da yine canlı doÄŸaya tutku derecesindeki aÅŸklarıdır.

Keza özgürlükçüler, kendi duygu, düşünce ve tutumlarını belirleyen etik, estetik kaygılarının bir sonucu olarak her türlü ayrımcılığa karşıdırlar. Bu temelde, insanlık içindeki en önemli ayrıcalıklardan biri olan cinsiyetçiliÄŸe de karşıdırlar. Kadınlara ve LGTB bireylere uygulanan ayrımcılıkla mücadele varlık nedenlerinin başında gelir. Bu görüşe göre, evlilik, aile ve hatta namus kavramı cinsiyetçilik temelinde yükselir. Aileyi eleÅŸtirir ve onun yerine insanların gerçek gönüllü birliÄŸini, özgür aÅŸkı savunur. Bu nedenle geleneksel ahlâk ve kültürle çatışır. Bireysel tercihe saygıyı esas alır. Bir iliÅŸkiyi ahlâki yapan ÅŸeyin, o iliÅŸkinin, içten ve aÅŸkla yapılıyor olmasında yattığını ileri sürer. İçtenlik, ve aÅŸk dışındaki hiçbir kısıtlamayla kendini baÄŸlamaz. Kadın ve erkeÄŸin cinsellik temelli bu tür sevgileri ve arzuları sona ermiÅŸse, aynı ÅŸekilde hiçbir kısıtlamaya maruz kalmadan ayrılabilmelerini savunurlar. Hatta böylesi bir toplumda, insanların özgüvenleri öyle bir noktaya ulaşır ki, birbirlerini haberdar ederek, bir baÅŸkasıyla aÅŸk da yaÅŸayabilirler. Özgür aÅŸk, baskı ve kısıtlamaya karşı olduÄŸu gibi, aldatmaya ve yalana da karşıdır. Özgürlükçüler bu nedenle çarpık bir sorumluluk anlayışına sahip olan “ahlâkçıların” saldırısına uÄŸrarlar. Özgürlüğü sorumsuzluk olarak anlamazlar tam tersine, tüm var oluÅŸlara karşı kendilerini etik ve estetik temelli bir sorumlulukla baÄŸlarlar. Özgürlükçülerin belki de en yüksek etik ilkesi budur.

Özgürlükçüler bugünün ve geleceğin insanının yetişmesinde özgür eğitimi savunurlar. Mülkiyetçi sistemin kendi ihtiyacı için kurguladığı zorunlu eğitime karşıdırlar. Geleneksel öğrenci-öğretmen ilişkisini reddederler. Öğretmenler, öğrenenlerin sadece arkadaşı ve yol göstericisidir. Bu eğitim yaklaşımı, öğretenlerin de öğrenenlerden bir şeyler öğrendiği bir işleyişe sahiptir. Özgür, eşitlikçi, rekabetten arınmış, sınavsız, dayanışmaya ağırlık veren bir öğrenim ortamı söz konusudur. Öğretenlerin ve öğrencilerin tüm etik, estetik algılarını yok eden, beyni felce uğratan kör inanç, efsane ve ritüellerin insanlara ne yaptığının çok iyi farkındadırlar. Özgürlükçü dediğimiz bu işleyiş, insana ve bireye saygılı, şefkati esas alan bir öğrenme sürecidir. Böylesi bir eğitim anlayışı kapitalizmin temeline konmuş dinamit gibidir. Bu nedenle hoş karşılanmaz.

Özgürlükçüler, etik, estetik bir toplum idealine ulaşmak için pek çok konuda Marksist tezlere katılırlar. Sınıf tahlilleri ve sömürü mekanizmanın işleyiş prensipleri konusunda benzer düşünceleri savunurlar. Ancak Marksistlerin otoriterliğine, kapitalizmi devlet mekanizmasını kullanarak aşma düşüncelerine, proletarya diktatörlüğüne, ilerlemeciliğe, rekabet düşüncesine karşıdırlar. Ekolojiye, kadına ve kadının doğasına gereken önemin verilmemesini eleştirirler.Unutulmamalıdır ki Marksizm de bir teoridir sonuçta. Eleştiriye açık olduğu oranda kendini yeniden üretebilecektir. Onun, tüm zamanları anlayan bir metin olarak görülmesi öncelikli olarak Marksizme kötülüktür. Bir şeyi eleştiriye kapamak, onu ölüme mahkûm etmekle aynı anlama gelir. Kendi kitlesini körleştirmektir. Ama şunu söylemden geçmeyelim ki, özgürlük fikri bir teori değildir, doğal bir olaydır.

Böylesi doğal bir olayın yol göstericiliğinde yürümeden, özgürlükçü, etik ve estetik bir topluma ulaşmanın başka bir yolunu bilmiyorum.

---

*Yukarıdaki yazıda anarÅŸizm yerine “özgürlükçülük” kavramının kullandım. Bunun nedeni, farklı farklı anarÅŸist akımların varlığıdır. Bunlardan herhangi birinin sözcüsü gibi görünmekten, içine düşmüş bulunabileceÄŸim bir yanlışlıktan, onları muaf tutmak içindir. Ama tabii ki, söz konusu yazının büyük oranda anarÅŸist tezlerden beslenmiÅŸ bir yazı olduÄŸu açıktır.