Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), son dönemde uygulanan parasal sıkılaşma politikalarının tüketim harcamaları üzerindeki etkilerini analiz etti. Yapılan çalışmada, tüm gelir gruplarında tüketim harcamalarının yavaşladığı, ancak bu yavaşlamanın en belirgin şekilde yüksek gelir grubunda görüldüğü ortaya çıktı. Analiz, TCMB’nin blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yayımlandı ve Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından hazırlandı.
Çalışmada, parasal sıkılaşmanın hanehalkı tüketim harcamalarını gelir düzeyine bağlı olarak farklı şekillerde etkilediği belirtildi. Gelir gruplarına göre harcama kalıpları, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi verileri ile incelendi. Ancak bu verilerin yıllık olarak yayımlandığı ve son verinin 2023 yılına ait olduğu hatırlatılarak, dolaylı bir yöntemle 2024 yılına da ışık tutacak bir analiz yapıldı. Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetindeki ürünlere yapılan harcamalar ve hanehalkı gelirleri kullanılarak, her bir ürün için temsili tüketici geliri hesaplandı. Ardından, ürünler sektörlerle eşleştirilerek yüksek, orta ve düşük gelir gruplarına hitap eden ürünler olarak üç kategoriye ayrıldı.
Yüksek Gelir Grubunda Tüketimde Keskin Düşüş
Analizde, parasal sıkılaşma öncesinde yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki ciro artışının, düşük gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı olduğu belirtildi. Ancak parasal sıkılaşma ile birlikte bu artış oranlarının benzer seviyelere gerilediği ve hatta yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki ciro artışının düşük gelir grubundaki artışın altına indiği kaydedildi. Bu durum, yüksek gelir grubundaki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ediyor. Satış hacimlerine bakıldığında da benzer bir tablo ortaya çıktı. Yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerdeki satış hacmi artışı, parasal sıkılaşma öncesinde düşük gelir grubundaki artışın yaklaşık üç katı iken, sıkılaşma sonrası bu oranlar birbirine yaklaştı.
Fiyat Farklılaşması ve Reel Etkiler
Analizde, yüksek gelir grubuna hitap eden ürünlerin satış hacmindeki artış oranının diğer ürünlerin bir miktar üzerinde kaldığı belirtilirken, bu durumun ürün gruplarının göreli fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret ettiği vurgulandı. Özetle, parasal sıkılaşma ile birlikte tüm gelir gruplarında tüketim harcamaları yavaşlarken, en belirgin yavaşlama yüksek gelir grubunda görüldü. Bu durum, yüksek gelir grubundaki tüketicilerin harcamalarını kısma eğiliminde olduğunu ve ekonomik belirsizlikler karşısında daha temkinli davrandığını gösteriyor.
