Neoliberal Otoriterleşme, Devletin Şirketleşmesi ya da Şirket-Devlet: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi*

Kaynaklar

Baltodano, Andres Perez (1997) “The Study of Public Administration in Times of Global Interpenetration: A Historical Rationale for a Theoretical Model”, Journal of Public Administration Research and Theory, 7 (4), 615-638.

Ercan, Fuat (2009) “Sermayeyi Haritalandırmaya Yönelik Kavramsal Düzenekler”, Praksis, Sayı 19, 9-53.

Ercan, Fuat (2018) “Şehir Hastaneleri Üzerinden Ezberleri Bozmak”, Şehir Hastaneleri Çalıştayı,  SES Yayınları, Ankara.

Fedai, Recep (2015) “Kamunun Yönetiminde Artan Merkez Etkisi”, AKP Nasıl Yönetti? (2002-2015), Der. Barış Övgün, Nika Yayınevi, Ankara, 163-203.

Gaulejac, Vincent de (2013) İşletme Hastalığına Tutulmuş Toplum, Çev. Özge Erbek, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.

Harney, Stefano (2006) “Governance, State, and Living Labour”, Cultural Logic, 9, Retrieved June 13, 2013.

Karahaoğulları, Onur (2002) Kamu Hizmeti- Kavram ve Hukuksal Rejim, Turhan Kitabevi, Ankara.

Nickel, Patricia Mooney (2008), “On the Convenience of ‘Postmodern’ Public Administration ‘and’ the State for the Continuation of Modern Public Administration as a Legitimized State”, Administrative Theory & Praxis, 30 (3), 344-348.

Oğuz, Şebnem (2016) “Yeni Türkiye’nin Siyasal Rejimi”, “Yeni” Türkiye? Kapitalizm, Devlet, Sınıflar, Der. Tolga Tören – Melehat Kutun, SAV, İstanbul, 81-126.

Ollman, Bertel (2006) Diyalektiğin Dansı- Marx’ın Yönteminde Adımlar, Çev. Cenk Saraçoğlu, Yordam Kitap, İstanbul.

---

[2] “Ben bu ülkenin anonim şirket gibi yönetilmesini istiyorum” Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Balıkesir Ekonomi Ödülleri 2015 Töreni konuşmasından, bkz. https://www.cnnturk.com/video/turkiye/ben–bu–ulkenin–anonim–sirket–gibi–yonetilmesini–istiyorum ; yine 24 Haziran seçimleri öncesinde katıldığı bir canlı yayın programında da şöyle diyordu: “Devlet, anonim şirket gibi yönetilmelidir. Aksi takdirde bürokratın, teknokratın eline avucuna düşersin, ülkeyi de doğru yönetemezsin.”, 23 May 2018 tarihinde TRT Haber. “Bir teknokratlar kabinesi asla düşünmem. Çünkü biz bürokratik oligarşiden çok çektik. Benim bir lafım var biliyorsunuz. Devleti şirket gibi yönetmek. Bunu başarırsak netice alırız. Şu anda birçok dünya ülkesinde piyasadan gelen insanlar bir yerlere yerleşiyor. Bizim için de siyasi vizyon sahibi olacak, aynı şekilde bir şirket yönetiyor gibi yönetecek, sonuç odaklı bir kabine olacak”https://www.evrensel.net/haber/354395/erdogan–devleti–sirket–gibi–yonetirsek–netice–aliriz (Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, CNN Türk-Kanal D ortak yayınındaki konuşmasından)

[3] Erdoğan eski Başbakanlık Müsteşarı Fuat Oktay’ı yeni sistemde yardımcısı olarak görevlendirdi. Kamu ve özel sektörde kilit konumlarda görev alan Fuat Oktay halen Türk Hava Yolları Teknik A.Ş. yönetim kurulu üyeliği ve Türk Telekom A.Ş. yönetim kurulu başkan yardımcılığı görevlerini sürdürüyor.

[4] Erdoğan kabineye mevcut bakanlardan sadece dört ismi aldı. Kabinenin siyasi kanadını oluşturan Abdülhamid Gül adalet, Mevlüt Çavuşoğlu dışişleri, Süleyman Soylu içişleri bakanlığı koltuklarını korurken, parlamenter sistemin son Enerji Bakanı, Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak yeni sistemde Maliye ve Hazine Bakanlığı görevine getirildi. Birleştirilen Hazine ve Maliye’nin başına gelen Albayrak yeni dönemde ekonomi yönetiminin en kilit ismi oldu. Cumhurbaşkanlığı başdanışmanlarından olan Mustafa Varank birleştirilen Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı’nın başına geldi. Varank, Sanayi ve Teknoloji Bakanı olarak görev yapacak. Daha önce Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) üyeliği de yapan Fatih Dönmez, 2015’te Enerji Bakanlığı müsteşarı olmuştu. Berat Albayrak’la çalışan Dönmez, yeni kabinede Enerji Bakanlığı koltuğuna oturdu. Ekonomi yönetimine konut sektöründen de bir bakan geldi. Konut piyasasındaki daralmaya karşı kampanyalara öncülük eden Emlak Konut Genel Müdürü Murat Kurum, Çevre ve Şehircilik Bakanı; halen özel sektörde görev yapan Bekir Pakdemirli de Tarım ve Orman Bakanı oldu. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na ise Karayolları Genel Müdürlüğü yapan Cahit Turan getirildi. Turan son olarak kuzey Marmara otoyolu inşaatını üstlenen konsorsiyumun CEO’luğunu yapıyordu.

[5] Sermaye gruplarının siyasal temsilciliğini doğrudan yerine getirecek olan bu yeni profil doğrudan ya özel sektörde şirket yöneticisi ya da sahibi konumundadır. Turizm şirketi sahibi Turizm Bakanı, hastane zincirleri sahibi Sağlık Bakanı, özel okul sahibi ise Milli Eğitim

Bakanı oldu, özel sektörde CEO’luk yapan Ruhsar Pekcan da Ticaret Bakanlığı görevine getirildi. Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı görevine getirilen Zehra Zümrüt Selçuk ise İslam İşbirliği Teşkilatı SESRIC’te görev yapan bir isim. https://bianet.org/bianet/siyaset/199041–ozel–sektorden–kabineye–atanan–bes–bakan

[6] Örneğin bkz. http://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/ekonomi–haberleri/is–dunyasi–yeni–kabine–icin–ne–dedi_ID1447495/ ; http://www.karar.com/adana/ozden–girisimci–bir–kabinemiz–var–908911

[7] Yeni devlet örgütlenmesi ve yönetiminde Cumhurbaşkanlığı Teşkilatının kurumsal içeriği ve işleyişine ilişkin en kapsamlı düzenlemeler 9 Temmuz 2018’de çıkartılan 703 sayılı KHK ile ve 10 Temmuz 2018’de çıkartılan 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesidir (CK).

[8] Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları Üyeliklerine Yapılan Atamalar Hakkında Karar (Karar Sayısı: 2018/196), 9 Ekim’de Resmi Gazete’de yayımlandı. 9 Kurula 76 isim atandı. Cumhurbaşkanlığı kurulları şunlardan oluşuyor: Yerel Yönetim Politikaları Kurulu, Sosyal Politikalar Kurulu, Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu, Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu, Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu, Ekonomi Politikaları Kurulu, Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Bilim Teknoloji ve Yenilik Politikaları

Kurulu

[9] Örneğin, 11 kişilik Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Politikaları Kurulu’nda Petrol Ofisi’nin eski CEO’su, Tekfen Holding Bağımsız

Yönetim Kurulu üyesi, Halkbank Yönetim Kurulu üyesi ve bir İslami Finans uzmanı akademisyen yer alıyor. Bu isimlerin yanı sıra Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ekonomi Başdanışmanı Cemil Ertem, Hatice Karahan ve Yiğit Bulut da bulunuyor. Eski Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci kurulda görev alırken BDDK Başkanı Mehmet Ali Akben de Ekonomi Politikaları Kurulu’nun bir üyesi oldu.

Tam liste için bkz. https://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/cumhurbaskanligi–politika–kurullari–uyeliklerine–getirilen–isimler/26  ¹⁰ Doğrudan cumhurbaşkanına bağlı sekiz başkanlıktan ikisi yeni örgütlenmiştir: Genelkurmay, MİT, MGK, Diyanet İşleri, Devlet Denetleme Kurulu, Savunma Sanayi (önceden müsteşarlıktı), İletişim (yeni) ve Strateji ve Bütçe Başkanlığı (yeni).

[10] Kabaca bir benzetme yapacak olursak dünyada en çok kullanılan şirket yönetici unvanlarına göre yeni şirket-devlet yönetiminin kritik görev dağılımını şöyle şematize edebiliriz. Şirketlerde yönetim kurulu vardır ve yönetim kurulunun başında başkan bulunur. Son tahlilde yönetim kurulu ve başkanın dediği olur. En tepede Cumhurbaşkanı (Başkan/Yönetim Kurulu Başkanı); başkanın altında Cumhurbaşkanı Yardımcısı (İcra kurulu başkanı-CEO); onların da altında İçişleri Bakanı (Operasyonlardan sorumlu başkan-COO); Maliye ve Hazine Bakanı (Finans grubu başkanı/mali işler başkanı-CFO) + Finans Ofisi + Ekonomi Politikaları Kurulu; Adalet Bakanı (Hukuk grubu başkanı-CLO) + Hukuk Politikaları Kurulu; Sanayi ve Teknoloji Bakanı (Teknolojiden sorumlu başkan-CTO) + Yatırım Ofisi + Bilim Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu.

[11] Ağustos 2016 tarihli 29813 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Türkiye Varlık Fonu Anonim Şirketinin Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanuna göre  kurulan Şirket ve Türkiye Varlık Fonu ile Şirket tarafından kurulacak olan şirketler ve alt fonların muafiyet ve istisnalarından bazıları şunlardır: Gelirler ve kurumlar vergisi; elektrik ve havagazı tüketim vergisi ve yangın sigortası vergisi hariç olmak üzere Belediye Gelirleri Kanunu gereğince alınan vergi, harç, katılma payı ile tasdik ücretleri; sahip olduğu taşınmazlar dolayısıyla emlak vergisi; satın alınan ve satılan taşınmazlar ile ilgili olarak tapu ve kadastro döner sermaye bedelleri, her türlü harç, banka ve sigorta muameleleri vergisi. Bunların yanı sıra Şirket tarafından kurulacak varlık kiralama şirketleri de varlık kiralama şirketlerine tanınan tüm hak, istisna, indirim ve muafiyetlerden yararlanacaktır.

[12] Ziraat Bankası, TPAO, BOTAŞ, PTT, Türksat, Borsa İstanbul gibi kamuya ait şirketlerin tamamına sahip olan Fonun THY, Halkbank, Türk Telekom, TCDD İzmir Limanı, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Kayseri Şeker Fabrikası gibi şirketlerde de hisseleri bulunuyor.

[13] OHAL döneminde çıkarılan KHK’ler ile FETÖ ile ilişkili oldukları gerekçesiyle el konularak kayyım atanan şirketlerin ve bu şirketlerin varlıklarının satışı konusunda yetkili kılınan TMSF’nin elinde halihazırda Boydak Holding, Kaynak Holding, Koza İpek Holding, Dumankaya ve Fi Yapı’nın da olduğu 15 büyük grup bulunuyor. Bkz.

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ekonomi/1030963/Dev_sirketler_Erdogan_a_baglandi.html

[14] Bkz. 233 nolu Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Ek madde 2).