Kürt kültüründe aşkın ve barışın sembolü: Karanfil Bezeli Elma

Diyarbakır’da hafta sonları şehrin uğrak mekanlarının başında kahvaltı salonları geliyor. Restore edilen eski Diyarbakır Evleri ise en fazla tercih edilenler.

Bu evler zaman zaman kültür ve sanat aktivitelerinin mekanı da oluyor. Hafta sonu Saraykapı Kahvaltı Evi’ne gidip kahvaltı yapmak isteyenler ise hoş bir sürprizle karşılaştı.

Mekanın güzel bahçesinden Diyarbakır’ın tanınan kadın dengbejlerinden (Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran söyleyen sanatçılar) Gazin’in söylediği Kürtçe şarkılar yükselirken, bahçedeki masaların üzerinde konukları kahvaltı yerine elmalar ve karanfiller bekliyordu.

Karanfil deyince akla rengarenk çiçekler gelmesin. Ferahlatıcı özelliği olan, güzel kokulu bir baharat olan karanfil tanelerinden söz ediyoruz.

Elmalar ve karanfiller, hurda parçalarından yaptığı ilginç heykellerle adını duyuran İranlı Kürt sanatçı Seywan Saeedian’ın bir projesi için kullanılacak.

Projenin adı Sêva Mêxekrêj (Karanfil Bezeli Elma).

 

Seywan Saeedian, gelen konuklara Karanfil Bezeli Elma’nın Kürt kültüründe aşkın ve barışın sembolü olarak kabul edildiğini anlatıyor.

Eline aldığı elmaya, arada boşluk kalmayacak şekilde karanfilleri tek tek saplıyor. Konuklar da onu izleyerek sevdiklerine, arkadaşlarına hediye edecekleri ilk karanfilli elmalarını yapmaya başlıyorlar.

Sanatçı, karanfil bezeli elma geleneğinin eskiden İran’da Kürtlerin yaşadığı Mukriyan ve Erdelan ile Irak’ta Süleymaniye’ye yakın Germiyan Bölgesi’nde yaygın olduğunu belirtiyor:

“Bilirsiniz, eskiden genç kızlar, aşklarını sözlü olarak karşı tarafa ifade etmekten utanırlardı. Toplumda aşkını bir erkeğe sözlü olarak itiraf eden kızlara iyi gözle bakılmazdı.

“Bu yüzden kendilerini ifade etmek için bir sembole ihtiyaç duydular. Karanfil bezeli elma da bu şekilde ortaya çıktı. İran Kürdistanı’nda aşık genç kızlar, sevdikleri erkeğe karanfille bezedikleri bir elmayı gönderiyorlardı. Elmayı alan erkek, böylece kendisine aşık genç kızın varlığından haberdar oluyordu.”

Yani bir yerde karanfilli elma varsa, orda bir aşk olduğunu söyleyebiliriz.

 

Küskünlüğü bitirmek istemenin de sembolü

Saeedian, bununla birlikte karanfil bezeli elmanın farklı bir anlamının daha olduğunu söylüyor:

“Farz edelim iki arkadaş ya da iki sevgili arasında kırgınlık oluştu. Pişman olan, barışmak istediğini göstermek için sevgilisine ya da arkadaşına karanfilli elma yapıp gönderirdi. Yani Karanfil Bezeli Elma hem aşkın, hem küskünlüğü bitirmek istemenin, yani barışmanın bir sembolü.”

Ayrıca güzel kokusundan dolayı, kadınların eskiden sandıklarında karanfilli elma bulundurduklarını da ekliyor.

Sanatçı, bu geleneği annesinden öğrenmiş:

“Annem 80 yaşında. Ben ondan öğrendim, o da annesinden öğrenmiş. Çocukken, karanfilli elma sembolünün köylerde yaygın olarak kullanıldığını anlatıyordu. En az 150 yıllık bir gelenek. Şarkılarda ve şiirlerde de yer bulan kültürel bir semboldü.

“Mesela şöyle bir söz vardır: Birakam wa nabe, sêw bê mêxek nabe (Karanfilsiz elmanın hediyesi olmaz kardeşim). Ama zamanla bu gelenek de unutuldu.”

Seywan Saeedian, Kürt folklorunde önemli bir yeri olan ama unutulmuş olan geleneği canlandırmak amacıyla 14 Şubat’ın Karanfilli Elma Sevgililer Bayramı olarak kutlanılması için 14 yıl önce Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) Kültür Bakanlığı’na bir proje sunmuş.

Dönemin IKBY Kültür Bakanı Falekeddin Kakai projeyi desteklemiş. Proje başta bazı il ve ilçelerde uygulanmış, daha sonra yaygınlaşarak kültürel ve turistik bir motif olarak kullanılmaya başlanmış.

Öyle ki, Sêva Mêxekrêj, IKBY Kültür Bakanlığı tarafından ilk resmi Kürt sembolü olarak kabul edilip kullanılmış. Gelen konuklara verilen hediyelerin içinde yer alıyor.

 

Yaklaşık bir saat sürüyor

Sanatçı bu projeyi Türkiye’de ilk defa Diyarbakır’da gerçekleştiriyor ama ilgi büyük. Akşam geç saatlere kadar devam eden bezeme işlemine yaklaşık 300’den fazla kişi katıldı.

Bir elmayı bezemek için yaklaşık bir saat zaman ayırmak gerekiyor. Tabii daha estetik hale getirmek de kişinin yaratıcılığına kalmış.

Bezeme işlemine katılanların çoğu kültürel bir motif olarak karanfilli elmayı ve ona atfedilen anlamı burada öğreniyor.

Katılımcılar, elma ve karanfilin kokusunun birleşince bezeme işini daha da zevkli hale geldiğini söylüyorlar.

Diyarbakır’da yaşayan Emel Hanım, Saeedian’a, “Bana çok güzel bir şey öğrettiniz, birilerine hediye vermek istediğimde bunu yapıp göndericem” diyor.

‘Çok güzel kokuyor, strese de iyi geliyor’

Bir başka katılımcı da kokuların rahatlatıcı bir etkisinin olduğunu söylüyor:

“Yaklaşık bir saattir yapıyorum ama çok zevkli. Çok güzel kokuyor, strese de iyi geliyor. Hem ucuz, hem kalıcı, hem de çok anlamlı ve güzel bir hediye.”

Öğretmen olduğunu söyleyen bir başka katılımcı da karanfilin eskiden güzel kokmak için kadınlar tarafından farklı şekillerde kullanıldığını anlatıyor:

“Arkadaşımın annesi de karanfilden kolyeyeler yapardı. Ninem de göğüs aralarına reyhan ve karanfil koyduklarını söylerdi” sözleriyle karanfilin ve kokunun insanlarla olan ilişkisini ifade ediyor.

Gençler, bezedikleri elmayı sevdiklerine vereceklerini söylerken, daha yaşlılar kalıcı bir armağan olarak elmaları dostlarına, arkadaşlarına vereceklerini belirtiyorlar.

Kürtlerin aşk ve barış sembolünü unutulmaktan kurtaran Saeedian’ın asıl amacı, bu projeye uluslararası bir kimlik kazandırmak.

Bunun için girişimlerde bulunan sanatçı, sponsor bulması halinde 14 Şubat Sevgililer Günü’nde Türkiye’de farklı kentlerde de karanfil bezeli elma yapımına ön ayak olmak istiyor. BBC Türkçe