İşsizler Raporu

Sosyal Demokrasi Vakfı, Aralık başında Türkiye genelinde gerçekleştirdiği anket çalışmasında işsizliğin yarattığı ekonomik ve sosyal sorunların gündelik yaşamlardaki somut yansımaları ortaya koydu. Araştırma, işsizlik deneyimlerinde işsizlerin ekonomik, sosyal ve kültürel alanda direnme ve dayanma, hayatta kalma yollarını inceledi. %95 güven aralığında %4 hata payı ile 1067 örneklem üzerinden gerçekleştirilen araştırma, TÜİK’in Nuts1 tanımına uyan 12 ilde Türkiye temsili ile yapıldı. Araştırmada yaş, cinsiyet, oy verdikleri parti, sosyo-ekonomik statü ve bölge dağılımları kota olarak alındı.

Profil

Katılımcıların %39,5’i kadın, %60,5’i erkek; %8,3’ü 15-19, %21,2’i 20-24, %30,2’si 25-34, %34,7’si 35-54 ve %5,7’si %% yaş üstü işsizlerden oluşmaktadır.  Katılımcıların yaş ortalaması 33’tür.

İşsizlik süresi ve uzun süreli işsizlik

İşsizlerin %60’ı 1 yıl ve daha uzun süredir işsiz! Yani artık uzun süreli işsizliğin temel işsizlik örüntüsü olduğunu söylemek mümkün. 2 yılın üzerinde bir zamandır işsiz olanların oranı ise %25,7. Kadınlarda işsizlik süreleri çok daha uzun. İşsiz kadınlar içerisinde 1 yıl ve üzeri bir zamandır işsiz olan kadınların oranı %63,7!

2018 seçimlerinde iktidar partilerine oy veren işsizlere baktığımızda; AK Parti’ye oy veren bugünün işsizlerinin %38,3’nün, MHP’ye oy veren işsizlerin ise %21,2’sinin 1 ila 2 yıl arası bir süredir işsiz olduğunu görüyoruz. 2 yılı aşkın süredir işsiz olanları da eklediğimizde önceki seçimlerde AK Parti’ye oy veren bugünün işsizlerinin %61,3’ünün 1 yılı aşkın süredir işsiz olduğunu görüyoruz.

1 yıl ve uzun süredir işsiz olan İyi Partili seçmenlerin oranı, diğer tüm partilerden daha yüksek seyrediyor: %63,7.

İşsizlik Deneyiminin Kalıcılığı

Araştırmaya katılan işsizlerin %34,7’sinin ilk kez işsizliği deneyimlediği görülüyor. İşsizlerin %8,5’i ise hiç bir zaman çalışma deneyimine sahip olamamış, çünkü hiç iş bulamamış!

İşsizlik deneyimine yine 2018’de oy verilen parti aidiyetlerine göre baktığımızda AK Parti ve MHP’ye oy verenlerin daha yüksek oranda ilk kez iş kaybetme deneyini sahip olanlardan oluştuğu görülmektedir. AK Parti’ye oy verip de ilk kez işsizlik deneyimine sahip olan işsizlerin oranı %32,8, MHP’ye oy verip de şu anda ilk kez işsizlik deneyimi yaşayan MHP’li işsiz seçmenlerin oranı % 39,4’tür.

İşsiz kalma nedenleri

İşiz kalma nedenlerine baktığımızda, işsizlerin 28,3’ünün işten çıkarıldığı, %24’ünün işyerini kapattığı, %18,2’sinin ise zaten geçici işlerde çalıştığı görülmektedir.

İşyeri kapananların %69,4’ünün işyerlerini pandemi döneminde kapatmak zorunda kalmıştır. İşsizlerin %9,3’ü hiç çalışma imkanı bulamamış işsizlerden oluşmaktadır.

İşsizlerin %80,3 Kısa Çalışma Ödeneği almamıştır.

İş arayışı

İnternet siteleri ile akraba ve tanıdıklar işsizlerin iş bulmak için en çok başvurduğu kaynaklardır. İşsizlerin %77,7’si internet sitelerine % 64,9’u akraba ve tanıdıklara başvurmaktadır.

İşsizler en çok istikrarlı, devamlı bir işe özlem duyuyor. (%65,2) İkinci  arzuları sosyal güvenliğe sahip olmak. (%57,3) Ücretinin iyi olması diyenlerin oranı %54,7. Hiçbir şartım yok diyenlerin oranı ise %15,5! Bu veri iş bulma konusunda umutsuzluğun yarattığı karanlığa işaret ediyor.

İşsizliğin nedenleri

İşsizlerin %63,2’si torpil ve adam kayırmayı, işsizliğin nedenlerinden biri olarak saymıştır. Bu oranın yüksekliği; iktidar partisinin yerleşik adam kayırma ve torpil mekanizması, kronik iktisadi sorunlar karşısında kendi tabanı içerisinde dahi kendine dönen bir eleştiriye dönüşme potansiyelini gösteriyor.

İşsizlerin yarısı hükümetin ekonomi politkalarını işsizliğin nedenleri arasında sayıyor. Ancak işsizlerin yarısının aynı zamanda göçmenleri işsizliğin nedeni olarak görmesi; göçmenler meselesinin nasıl yabancı düşmanlığı ve çatışma üretme potansiyeli taşıdığını gösteriyor.

İşsizliğin çözümü

İşsizlerin hemen hemen yarısı istihdam alanlarının açılmasını işsizlik sorunun çözülmesi için gerekli görüyor. İşsizlik sorununun önlenmesinde ikinci sırada önerilen çözüm torpilin engellenmesi. İşsizlerin kayırmacılık ve torpili bu derece görünür kılması, siyasal açıdan da çok önemli okumalara açık bir alan.

İşsizlik deneyimleri

İşsizliğin en olumsuz tarafının ne olduğu sorusuna verilen yanıtlara baktığımızda parasızlık, çaresizlik ve bakmakla yükümlü olduğu kilerin ihtiyacını karşılayamamak seçeneklerinin en çok ifade edilen olumsuzluk olduğunu görüyoruz.

-İhtiyaçları Karşılama

İşsizlere zorunlu harcamalarının karşılanması bakımından en büyük desteği aile sağlıyor. Araştırmaya katılan işsizlerin % 67,5’i zorunlu harcamalarının karşılanmasında ailesinden destek alıyor.

Zorunlu harcamalar için tanıdıklardan ya da banka kredisi ile borç yoluna gidenlerin oranı %57,5. İşsizlerin %23,5’i ise geçici kısa süreli işlerle zorunlu giderlerini kısmen de olsa karşılamaya çalışıyor.

İşsizlerin yarısından fazlası faturalarının tamamını ödeyemiyor. İşsizlerin %51,5’inin kredi kartı var. Ancak kredi kartı sahibi olanların %75,4’ü kredi kartını düzenli olarak ödeyemediğini belirtiyor. İşsizlerin %46,7’sinin kredi borcu bulunuyor. Kredi borcu olan her 4 işsizden 3’ü bu borcunu ödeyemiyor

İşsizlerin %59,7’si ailelerinin temel ihtiyaçlarını bile karşılayamıyor.

HDP ve İyi Parti’ye oy veren işsizler arasında bu oran Türkiye ortalamasının epey üzerinde. HDP’li işsizler arasında ailelerinin temel ihtiyaçlarını karşılayabilenlerin oranı yalnızca 5,3, İyi Partili işsizler arasında ise bu oran %3.

Genel olarak İyi Parti’ye oy vermiş işsizlerin hem deneyimledikleri işsizlik süresi bakımından hem de işsizlik deneyimleri bakımından daha umutsuz oldukları göze çarpıyor.

Umutsuzluk, algı ve perspektifler

Katılımcıların % 32,8’i «ağır bir iş de olsa çalışacağını» ifade ediyor. Bu oranın yüksekliği Türkiye’de işsizliğin derinliğini ve umutsuzluğun boyutlarını gözler önüne seriyor.

Bu ifadeye katılanların, bir önceki seçimde oy verdikleri partilere göre dağılımına baktığımızda, HDP’ye oy veren işsizlere ilişkin farklı bir örüntü öne çıkıyor. HDP’li işsizlerin % 42,1’i yeter ki iş bulsun daha ağır işlerde de çalışmaya hazır olduğunu ifade ediyor. HDP’li tabanın razı geldiği koşullar ve iş piyasasındaki etnik ayrımcılıkla ilgili derinlemesine çalışmalara ihtiyaç olduğunu gösteriyor bu oran.

İşsizlerin %26,2’si tehlikeli bir iş de olsa çalışacağını ifade etmiş.

HDP’ye oy vermiş olan işsiz seçmenler açısından bu ifadeye katılım konusunda da farklı bir örüntü dikkat çekiyor. Tehlikeli bir iş de olsa çalışmaya razı HDP’li işsizlerin oranı %42,1! Tehlikeli bir iş de olsa çalışmaya razı olan MHP’li işsizlerin oranı da Türkiye ortalaması üzerinde. %36,4.

“Mümkün olsa yurtdışında çalışırım”

İşsizilerin %60,8’i mümkün olsa yurtdışında çalışmayı tercih edeceğini söylüyor. Yurtdışında çalışıp yaşamayı tercih eden işsizlerin bir önceki seçimde oy verdikleri partilere göre dağılımlarına baktığımızda  özellikle İyi Partili işsizler (%72,7) olmak üzere, CHP’li (%66,9) işsizler arasında bu ifadeye katılım oranlarının daha yüksek seyrettiği görülmektedir. İlginç olanı Ak Parti’ye oy vermiş olan işsizlerin % 57,4’ünün de bu ifadeye katılıyor olmasıdır. İktisadi ve politik umutsuzluğun çok partilerarasındaki kesişimine ilişkin anlamlı bir örüntü bu.

“İş bulabilecek olsam başka şehre taşınırım”

İşsizlerin %59,3’ü iş bulabilecek olsa başka bir şehre taşınmaya hazır olacağını ifade ediyor.

Bu ifadeye katılım tüm seçmen gruplarında birbirine yakın oranlarda.

Farklı partilere oy veren işsizler arasındaki ortak düşünce: Kısa vadede iş bulma inancının yokluğu

İşsizler arasında 6 ay içerisinde iş bulacağını düşünenlerin oranı yalnızca %20. Üstelik bu inanç tüm parti aidiyetlerinde oldukça zayıf. AK Partili işsizlerde bile bu oran %24,6.

İşsizler farklı parti aidiyetlerinde ayrışsalar da güvensizlikte birleşiyorlar!

İşsizler arasında «geleceğe güvenle bakıyorum» ifadesine katılmayanların oranı %67,3. Parti dağılımı açısından baktığımızda, bu ifadeye katılmayanların oranının en yüksek olduğu seçmen grubu İyi Partili işsizler. İyi partileri işsizlerin %85’i, CHP’li işsizlerin %74,4’ü, HDP’li seçmenlerin % 73,7’si bu ifadeye katılmıyor.

İyi Partili seçmenler arasında “geleceğe güvenle bakıyorum” ifadesine katılan yok. Geleceğe güvenle bakıyorum ifadesine katılan işsizlerin oranı, parti dağılımına göre Ak Partili işsizlerde %21,9, HDP’li seçmenlerde % 21,1, CHP’li seçmenlerde %11,6, MHP’li seçmenlerde ise %6. Özetle işsizler farklı parti aidiyetlerinde ayrışsalar da güvensizlikte birleşiyorlar.

*Ertan AKSOY
SODEV Başkanı
e.aksoy@sodev.org.tr

Kaynak: Sosyal Demokrat Dergi