2024 yılı bütçe kanunu teklifinde, devletin vergi gelirlerinden feragat ettiği tutarın 2 trilyon 210 milyar TL’ye ulaşacağı görülüyor. Bu tutarın neredeyse üçte birini, şirketlerin ödemek zorunda olduğu kurumlar vergisinden yapılan indirim, muafiyet ve istisna oluşturuyor. Bu durum, hükümetin çalışanların vergi yükünü artırırken, patronların vergi yükünü azalttığı eleştirilerini güçlendiriyor.
2024 yılı merkezi yönetim bütçe kanunu teklifi, yarın TBMM’de görüşülmeye başlanacak. Teklife göre, devletin 2024 yılında toplam 8,3 trilyon TL vergi geliri elde etmesi bekleniyor. Ancak bu gelirin 2,2 trilyon TL’si, çeşitli kanunlarda yer alan indirim, muafiyet ve istisna gibi uygulamalar nedeniyle tahsil edilmeyecek.
Bu uygulamalar, “vergi harcaması” olarak adlandırılıyor. Vergi harcaması, devletin vergi gelirlerinden vazgeçtiği veya toplamayı amaçlamadığı tutarı ifade ediyor. Vergi harcaması, standart vergi sisteminde yer almayan veya ayrıcalık sağlayan düzenlemelerden kaynaklanıyor.
Vergi harcaması tutarı, her yıl artarak devam ediyor. 2022 yılı bütçe teklifinde 994 milyar TL olan bu tutar, 2023 yılı için 1 trilyon 554 milyar TL, 2024 yılı için ise 2 trilyon 210 milyar TL olarak öngörülüyor. Bu rakamın daha da artarak, 2025 yılında 2 trilyon 778 milyar TL, 2026 yılında ise 3 trilyon 223 milyar TL’ye çıkacağı tahmin ediliyor.
Vergi harcaması tutarı, toplanması planlanan vergi gelirinin önemli bir bölümünü oluşturuyor. Örneğin, 2024 yılında toplanması beklenen 8,3 trilyon TL’lik verginin yüzde 26,5’i vergi harcaması olarak kayıp olarak görülüyor. Bu oran, 2007 yılında yüzde 9,2 idi.
Patronlara kurumlar vergisi indirimi
Vergi harcamasının en büyük kalemini ise kurumlar vergisi kanunu kapsamında yapılan indirim, muafiyet ve istisna oluşturuyor. Bütçe kanunu teklifine göre, devletin kurumlar vergisinden vazgeçeceği tutarın 2024 yılında 657 milyar TL olması bekleniyor. Bu tutar, kurumlar vergisi gelir hedefinin neredeyse yarısına denk geliyor.
Kurumlar vergisi kanununda yer alan indirim, muafiyet ve istisna uygulamaları arasında; teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren şirketlerin kazançlarından alınmayan kurumlar vergisi; organize sanayi bölgelerinde faaliyet gösteren şirketlerin kazançlarından alınmayan kurumlar vergisi; Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile tasarım faaliyetleri için yapılan indirimler; uluslararası nitelikteki fuarlara katılan şirketlerin kazançlarından alınmayan kurumlar vergisi; ihracat kazançlarından alınmayan kurumlar vergisi gibi kalemler bulunuyor.
Bu uygulamalar, hükümetin patronlara vergi kolaylığı sağladığı, çalışanların ise vergi yükünü artırdığı yönündeki eleştirileri gündeme getiriyor. Gelir vergisi kanunu kapsamında yapılan indirim, muafiyet ve istisna tutarının 2024 yılında 1 trilyon 6 milyar TL olması beklenirken, katma değer vergisi kanunu kapsamında yapılan indirim, muafiyet ve istisna tutarının ise 342 milyar TL olması bekleniyor. Özel tüketim vergisi kanunu kapsamında yapılan indirim, muafiyet ve istisna tutarı ise 62 milyar TL olarak öngörülüyor.
