Gıda fiyatları, son yıllarda Türkiye’de en önemli ekonomik sorunlardan biri haline geldi. Pandemi sürecinde tedarik zincirinde yaşanan aksamalar, Rusya-Ukrayna savaşı ve iklim krizi gibi küresel riskler, gıda fiyatlarını yukarı yönlü baskıladı. Ancak bu faktörler tüm dünyada geçerli olmasına rağmen, Türkiye’de gıda fiyatları dünyadan ayrışarak sürekli artış gösterdi.
Peki bunun nedenleri neler?
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) verilerine göre, küresel gıda fiyat endeksi son bir yılda yüzde 21 düştü. Dünya genelinde gıda fiyatları 12 aydır düşerken, Türkiye’de ise 31 aydır yükselişte. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre, Mart 2023’te tüketici gıda enflasyonu yüzde 68’e yaklaştı. Mart 2022’de bu oran yüzde 70 olarak açıklanmıştı. Dünya Bankası’na göre Türkiye, gıda enflasyonunda 5. sırada. Türkiye, bu kategoride OECD ülkeleri arasında ise ilk sırada bulunuyor.
Uzmanlara göre, Türkiye’deki gıda fiyatlarının sürekli artmasının iki temel nedeni var: Tarımsal girdi maliyetlerinin yüksekliği ve yanlış tarım politikaları. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Baki Remzi Suiçmez, pandemi sürecinin gıda tedarik zincirindeki kırılmalara yol açtığını, ancak bunun tek başına yeterli bir açıklama olmadığını söylüyor. Suiçmez, “Bu yükselişin nedenini iki şeyde aramak lazım: Birincisi tarımsal girdi maliyetinin yüksekliği, ikincisi ise ısrar ve inatla sürdürülen yanlış politikalardır” diyor.
Tarımsal girdi maliyetleri, çiftçilerin üretim yapabilmek için harcadıkları tohum, gübre, ilaç, mazot, elektrik gibi kalemleri ifade ediyor. Bu kalemlerin çoğu döviz kuruyla ilişkili olduğu için, kur artışları doğrudan maliyetleri artırıyor. TÜİK verilerine göre, Mart 2023’te tarım üretici fiyatları bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 107’ye yaklaştı. Bu da çiftçilerin üretim maliyetlerinin ikiye katlandığı anlamına geliyor.
Yanlış tarım politikalarının ise hem üretimi hem de tüketiciyi olumsuz etkilediği belirtiliyor. Uzmanlar, tarım sektörünün desteklenmesi ve teşvik edilmesi gerektiğini, ancak bunun yerine ithalata dayalı bir modelin tercih edildiğini söylüyor. Bu modelin hem yerli üretimi azalttığı hem de döviz kuru dalgalanmalarına bağımlılığı arttırdığı ifade ediliyor. Ayrıca tarım arazilerinin azalması, kooperatiflerin zayıflaması, aracılık sisteminin sorunları ve denetimsizlik gibi yapısal sorunların da gıda fiyatlarını arttırdığı vurgulanıyor.
Türkiye’deki gıda fiyatlarının dünyadan ayrışmasının önlenmesi için uzmanlar şu önerilerde bulunuyor:
- Makroekonomik istikrarın sağlanması ve kur oynaklığının azaltılması
- Tarım sektörünün desteklenmesi ve ithalata bağımlılığın azaltılması
- Tarım arazilerinin korunması ve verimliliğin arttırılması
- Kooperatiflerin güçlendirilmesi ve çiftçilerin örgütlenmesi
- Aracılık sisteminin iyileştirilmesi ve tedarik zincirinin kısaltılması
- Denetim mekanizmalarının etkinleştirilmesi ve spekülasyonların önlenmesi
Türkiye’de gıda fiyatlarının dünyadan ayrışmasının önlenmesi için uzmanlar şu önerilerde bulunuyor:
Türkiye’de gıda fiyatlarındaki artışın hem üreticiyi hem de tüketiciyi mağdur ettiği bir gerçek. Bu sorunun çözümü için ise sadece geçici önlemler değil, kalıcı reformlar gerekiyor. Gerekli adımlar atılırsa, Türkiye hem kendi kendine yetebilen hem de ihracat yapabilen bir tarım ülkesi olabilir.
