Antik Yunan’ın ünlü matematikçisi ve “Büyük Geometri Ustası” olarak bilinen Apollonios’un iki kayıp kitabı, Hollanda’daki Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan bir Arapça elyazması sayesinde yeniden keşfedildi. Bu önemli bilimsel buluş, kısa bir süre önce Leiden Üniversitesi Yayınları tarafından yayımlanan Peygamberler, Şairler ve Bilginler adlı eserle duyuruldu.
Apollonios (M.Ö. 262-190), matematik tarihinde önemli bir yere sahip olan Konikler adlı eseriyle tanınır. Bu çalışmasında, bugün de matematikte yaygın olarak kullanılan hiperbol, elips ve parabol gibi terimleri tanımlamıştır. Antik Yunan matematiğinin en derinlikli eserlerinden biri olarak kabul edilen Konikler, ışığın bir yüzey üzerine düşmesiyle oluşan geometrik eğrileri ele alır. Apollonios’un sekiz kitaptan oluşan bu eseri, yüzyıllar boyunca kayıptı ve Rönesans döneminde Avrupalı bilim insanlarının erişiminde yalnızca ilk dört kitabı bulunuyordu. Ancak son keşifle birlikte, kayıp 5. ve 7. kitapların varlığı yeniden doğrulanmış oldu.
Kayıp Kitapların İzinde: Apollonios’tan Arap Dünyasına
Apollonios’un kayıp kitapları, 17. yüzyılda ünlü Hollandalı oryantalist ve matematikçi Jacobus Golius tarafından satın alınan bir Arapça elyazmasında bulundu. Golius, Orta Doğu’ya yaptığı seyahatlerde yaklaşık 200 elyazmasını Leiden Üniversitesi için topladı. Bu elyazmaları arasında, Apollonios’un Konikler eserinin 5. ve 7. kitaplarının Arapça çevirisi de yer alıyordu.
Hollandalı matematik tarihçisi Jan Pieter Hogendijk’e göre, Apollonios’un Arapça çevirisi yalnızca bilimsel açıdan değil, estetik yönüyle de dikkat çekiyor. “Bu elyazmalarının hat sanatı muhteşem ve geometrik şekiller büyük bir özenle hazırlanmış. Bu eserler, dönemin bilim insanlarının ve hattatlarının disiplinini, zihinsel gücünü ve iradesini gözler önüne seriyor” diyor Hogendijk. Ona göre bu tür eserler, modern teknolojilere bağımlı hale gelen günümüz insanının kaybettiği yetkinlikleri yansıtıyor.
Bilginin Kültürler Arası Yolculuğu
Apollonios’un eserlerinin Arap dünyasında korunması ve geliştirilmesi, bilimin sınır tanımayan bir değer olduğunu kanıtlar nitelikte. 7. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar İslam dünyası, Antik Yunan bilimini çeviriler yoluyla yaşatmış ve üzerine kendi katkılarını eklemiştir. Bu süreçte, Apollonios’un eserleri gibi birçok Yunan bilimsel eseri Arapça’ya çevrilmiş ve İslam medeniyetinin altın çağında önemli bir yer tutmuştur.
Peygamberler, Şairler ve Bilginler adlı kitapta, Hollanda’nın Orta Doğu ve Kuzey Afrika ile olan tarihi ilişkileri ele alınırken, bu elyazmalarının bilime olan katkıları da ayrıntılı bir şekilde inceleniyor. Kitapta, Jacobus Golius’un Orta Doğu’dan getirdiği dört Arapça elyazması üzerinden dönemin bilimsel geleneklerine ışık tutuluyor.
Sanat ve Bilimin Harmanı: Arapça Elyazmaları
Golius’un Leiden Üniversitesi için topladığı koleksiyon yalnızca matematikle sınırlı değil. Elyazmaları, aynı zamanda dönemin bilimsel bilgilerini, seyahat edebiyatını ve mitolojik anlatılarını içeriyor. Bu anlatılarda, doğal dünyanın sınırları aşıldığında gerçekleşen olağanüstü olaylara yer verilmesi, okuyucunun hayal gücünü harekete geçiren bir özellik taşıyor.
Leiden Üniversitesi Yayınları tarafından yayımlanan bu eser, Arap, Türk ve Fars elyazmalarından alıntılar ve haritalarla zenginleştirilmiş. Kitap, bilimsel geleneğin yanı sıra, bu metinlerin kültürel ve sanatsal yönlerini de okuyuculara sunuyor. Ayrıca, İslam dünyasında hâkim olan bilimsel geleneklerin yanı sıra, Arap seyahat edebiyatından fantastik öykülere de yer veriliyor.
Geçmişten Günümüze İlham
Apollonios’un kayıp kitaplarının gün yüzüne çıkarılması, bilimin evrensel doğasını ve bilgi paylaşımının tarih boyunca nasıl şekillendiğini bir kez daha ortaya koyuyor. Bu elyazmaları, yalnızca bilimsel çalışmalar için değil, aynı zamanda kültürler arası iş birliğinin tarihsel bir örneği olarak da büyük bir değer taşıyor. Bu tür keşifler, geçmişin hazinelerini bugüne taşıyarak insanlığın ortak mirasını daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor.
- NHY / europapress.es
