Avrupa’nın Yolsuzluk Karnesinde Türkiye Başarısız Ülkeler Arasında

Yolsuzlukla mücadele, Türkiye’nin en önemli sorunlarından biridir. Ancak ulusal ve uluslararası raporlar, Türkiye’nin bu alanda yeterli ilerleme kaydetmediğini ve gerilediğini göstermekte. Türkiye’nin yolsuzlukla mücadeledeki durumunu, Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Yolsuzluk Algı Endeksi ve Sayıştay’ın Faaliyet Raporu gibi Avrupa Yolsuzlukla Mücadele Grubunun raporu da gözler öne seriyor…

Uluslararası Şeffaflık Örgütü, her yıl 180 ülkeyi yolsuzluk algısına göre puanlayan ve sıralayan bir endeks yayınlamaktadır. Bu endekste 100 puan en az yolsuzluk algısı, 0 puan ise en çok yolsuzluk algısı anlamına gelmektedir. 2023 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi’ne göre, Türkiye 35 puan alarak 180 ülke arasında 104. sırada yer almıştır. Bu sonuç, Türkiye’nin son 10 yılda en çok puan kaybeden ülkeler arasında olduğunu ve yolsuzlukla mücadelede başarısız olduğunu ortaya koymaktadır.

Endeksin hazırlanmasına katkıda bulunan kuruluşların yaptığı araştırmalara göre, Türkiye’de yargı bağımsızlığı, siyasi şeffaflık, hesap verebilirlik, medya özgürlüğü ve sivil toplum katılımı gibi alanlarda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Yolsuzluğun yaygınlaşmasını ve sıradanlaşmasını sağlayan cezasızlık uygulamaları sürmektedir.

Büyük ölçekli yolsuzluk iddiaları yargıya taşınsa da pek çoğunun soruşturma aşamasında kalmasıyla yolsuzluk suçları için cezasızlık yaygınlaşmaktadır. Bütçe şeffaflığı ve kamu kaynaklarının kullanımına ilişkin hesap verebilirlik konusunda temel ihlaller bulunmaktadır. Medya kuruluşlarına, gazetecilere, sivil topluma yönelik baskı ve yıldırma politikaları sürmektedir.

Türkiye’nin yolsuzlukla mücadeledeki durumunu değerlendiren bir diğer kaynak da Sayıştay’ın Faaliyet Raporu’dur. Sayıştay, kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarını denetleyen, hesap verme sorumluluğunu yerine getirip getirmediğini belirleyen, yolsuzluk ve usulsüzlükleri tespit eden bir. Sayıştay’ın 2021 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu’na göre, Türkiye’de kamu harcamalarında şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkesine uyulmadığı, kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmadığı, kamu zararına yol açan işlem ve eylemlerin önlenmediği görülmektedir.

Raporun sonuç bölümünde şu ifadelere yer verilmektedir: “Sayıştay denetimlerinde tespit edilen hususlar dikkate alındığında; kamu idarelerinin gelirlerinin tahsilinde etkinlik sağlanamadığı; bütçe uygulamalarında bütçe ilke ve esaslarına uyulmadığı; harcama süreçlerinde mevzuata uygun hareket edilmediği; malî tablo ve raporların gerçeği yansıtmadığı; iç kontrol sisteminin etkin çalışmadığı; kamu varlıklarının korunmasında yeterli tedbirlerin alınmadığı; kamu kaynaklarının etkin, ekonomik ve verimli kullanılmadığı; kamu zararına yol açan işlem ve eylemlerin önlenmediği; Sayıştay denetimlerinin sonuçlarının yeterince dikkate alınmadığı ve izleme sürecinin etkin işletilmediği anlaşılmaktadır.”

Bu raporlar, Türkiye’nin yolsuzlukla mücadelede hem ulusal hem de uluslararası düzeyde geri kaldığını ve ciddi reformlara ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. Yolsuzluk, insan haklarını ihlal eder, adaleti engeller, kalkınmayı yavaşlatır ve güvenliği tehdit eder. Bu nedenle tüm ülkelerin yolsuzluğu önlemek için işbirliği yapması gerekmektedir. Yolsuzlukla mücadelede başarılı olan ülkeler ise genellikle demokratik ilkeleri, hukuk devletini ve medya özgürlüğünü koruyan ülkelerdir. Yolsuzluk Algı Endeksi’ne göre, Danimarka, Yeni Zelanda, Finlandiya, İsveç ve Singapur gibi ülkeler yolsuzluğun en az olduğu ülkelerdir. Bu ülkelerde kamu kaynaklarının kullanımında şeffaflık ve hesap verilebilirlik sağlanmakta, yargı bağımsızlığı korunmakta ve sivil toplum katılımı desteklenmektedir.

Son olarak: Avrupa Yolsuzlukla Mücadele Grubu (GRECO), Türkiye’nin milletvekilleri, hakim ve savcılarla ilgili yolsuzluğun önlenmesi konusundaki tavsiyeleri yerine getirme performansının yine kötü olduğu uyarısında bulundu.

Euronews’in haberine göre, Avrupa Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren GRECO’nun 2022 yılı raporunda Türkiye, 48 ülke içinde tavsiyeleri yerine getirme konusunda başarısız olan 10 ülke içinde yer aldı. Rapora göre Türkiye 2022’de GRECO tarafından milletvekili, hakim ve savcılarla ilgili yapılan 31 tavsiyenin ortalama yüzde 51,6’sını yerine getirmedi, yüzde 38,7’sini kısmen yerine getirdi, yüzde 9,7’sini ise tamamen uyguladı.

Bu veriler, 2021 yılına oranla Türkiye ile ilgili 2022 yılı verilerinde olumlu yönde bir değişiklik olmadığını ortaya koydu. Milletvekilleri için yapılan tavsiyelere uyulmama oranının bir önceki yılda olduğu gibi yüzde 57 oranında olduğu görüldü.

Rapora göre, Türkiye hakimlerle ilgili tavsiyelerin yüzde 16.7’sine uydu, yüzde 33,3’üne kısmen uydu, yüzde 50’sine uymadı. Savcılarla ilgili tavsiyelerin ise yüzde 8,3üne uyarken, yüzde 41,7’sine kısmen uydu ve yüzde 50’sine hiç uymadı.

48 üyenin ortalaması alındığında ise milletvekilleriyle ilgili önerilerin yüzde 21,17’si, hakimlerle ilgili önerilerin yüzde 17,39’unun, savıcılarla ilgili önerilerin ise yüzde 17,15’ne hala uyulmadığı görüldü.

Türkiye ile birlikte, Ermenistan, Belçika, Almanya, Avusturya, Macaristan, Danimarka, Lüksemburg, Malta, Danimarka, Moldova, GRECO’nun yolsuzlukla mücadelede en başarısız olarak gösterdiği 10 ülke içinde yer aldı.

Türkiye’nin yolsuzlukla mücadelede başarılı olması için, Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün ve Sayıştay’ın tavsiyelerini dikkate alması ve uygulaması gerekmektedir. Ayrıca demokratik ilkeleri, hukuk devletini ve medya özgürlüğünü güçlendirmesi gerekmektedir.

NHY/ seffaflik.org, Euronews, sayistay.gov.tr