12 Eylül 1980… Kenan Evren’in baÅŸ mimarı olduÄŸu askeri darbe, kanlı ve karanlık bir sayfa olarak tarihe kazındı. Tank sesleriyle güne uyanan Türkiye için bir daha hiçbir ÅŸey eskisi gibi olmayacaktı.
İşkenceler, idamlar, faili meçhuller, sürgünler… Sansür ve yasaklar geldi ardından… Kitaplar, gazeteler, filmler, şarkılar yasaklandı.
Gülmek de yasaktı. Kenan Evren ve cunta yönetimi kendi notalarını yazıyordu.
Müzik Yapımcısı Cem Yılmaz, “Kenan Evren böyle bir ÅŸarkı sipariÅŸi veriyor. Alelacele bu yapılıyor. Ve denemesi de bunun Metris Cezaevi’nde baÅŸlıyor. Sabah 8’de baÅŸlıyor. Türkiyem Türkiyem Cennetim, dön çal çal arada iÅŸte askeri marÅŸlar çal dön çal dön çal dön çal. Ben aylarca bu ÅŸarkıyı dinlemek zorunda kaldım” sözleriyle yaÅŸadıklarını anlattı.
Türkiyem şarkısı
1980 darbesinde 650 bin kişi gözaltına alındı. 16 kişinin kaçarken, 74 kişinin çatışmada öldüğü açıklandı. 49 kişi idam edildi. 171 kişi işkence sonucu hayatını kaybetti. Bilinen işkence yöntemlerinin yanı sıra şarkılar ve marşlar da işkence aracı olarak kullanılıyordu. Bunlardan biri de Müşerref Akay’ın Türkiyem şarkısıydı.
DÄ°SK Basın Ä°ÅŸ BaÅŸkanı Faruk Eren, “KoÄŸuÅŸun o mazgalının önüne kolonlar koyup 24 saat yüksek sesle müzik dinletiyorlardı. Artık öyle bir hale gelmiÅŸti ki tabi bunları kasetten çalıyorlardı. Kasedin sonu gelip arada bir boÅŸluk olunca mesela o sesle uyumaya alıştık, o boÅŸlukta uyanıyorduk” dedi.
12 Eylül’den önce Türkiye’de çok güçlü bir sol hareket vardı. Sendikalar çok güçlüydü. Mahalleler örgütlüydü. Bombalı saldırılar, suikastlar baÅŸladı. Solun bir kısmı silahlandı. 1977’de 1 Mayıs, 1978’de KahramanmaraÅŸ katliamı yaÅŸandı. Birçok ilde sıkıyönetim ilan edildi.
Müşerref Akay’ın Türkiyem şarkısı ise yıllar sonra müzik şirketi kuran Cem Yılmaz’ın karşısına çıktı.
Cem Yılmaz, “Bir gün bir arkadaÅŸ geldi dedi ki ben kapatacağım benim elimde 7-8 tane albüm var satın alır mısın dedi. Bir bakayım dedim alırım ondan sonra. A bir baktım Müşerref Akay Türkiyem. Ondan sonra haklarını aldım. Basmadım CD’yi” dedi.
Yılmaz, albümü neden aldığını ise şöyle anlatıyor: “Hop deme anlamında dur deme anlamında, ne yapıyorsun deme anlamında, ben engel oluyorum bak ben de bir bireyim bir gücüm anlamında.”
İstanbul’da gazeteler 300 gün çıkmadı. 39 ton gazete, dergi, kitap yakıldı. 40 tonu ise depolara kapatıldı. Sol literatüre ait kitaplar imha ediliyordu.
Gazeteci Turhan Günay, “Sol diye nitelediÄŸi bunlar espri deÄŸildir anlatılmıştır mesela adamın evine gelmiÅŸ Meydan Larousse’ları almış gitmiÅŸ içinde Rus lafı geçiyor diye polis” dedi.
Şarkılara sansür
Darbe sansürü de beraberinde getirdi. 927 film yasaklandı. TRT’de 208 ÅŸarkıya yasak geldi. Ruhi Su, Selda BaÄŸcan, Zülfü Livaneli gibi pek çok sanatçı artık yasaklıydı. Cem Karaca 1978’de çıkardığı 1 Mayıs plağında komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle arananlar arasındaydı. Darbe olduÄŸunda bir konser için gittiÄŸi Almanya’daydı. Sekiz yıl Türkiye’ye dönemedi.
Sanatçı, Derya KöroÄŸlu, “Sanat dünyasına da herkesin dünyasına da yıldırım vurmuşçasına her ÅŸeyi dağıttı 12 Eylül. Yurtdışına kaçan çok insan oldu. Sanatçılardan da oldu. Yani benim sonradan yurtdışında konserlerde karşılaÅŸtığım Melike DemiraÄŸ vardı. Åžanar Yurdatapan vardı” sözleriyle 12 Eylül dönemini anlattı.
Yeni Türkü’nün 1979’da çıkan Buğdayın Türküsü albümü ise piyasadan çekildi. 12 Eylül’ün etkisi yıllarca hatta on yıllarca sürdü. Peki aradan geçen yıllarda ne değişti?
Faruk Eren, “12 Eylül hukuku vardı. Åžu anda bir hukuk yok zaten. Son derece keyfi kararlar uygulanıyor. Hukuk artık hükümetin bir yandaşı halinde çalışıyor bence. Pardon yargı demem lazım. O yargıdan bir adalet çıkmıyor” dedi.
Darbenin üzerinden 39 yıl geçti. Türkiye’nin demokrasi sınavı ise hala devam ediyor.
Pelin Ãœnker
- DİSK 17. Olağan Genel Kurulu: Emeğin yüzyılı için örgütleneceğiz - 10 Şubat 2024
- ÇEDES’den okullarda yeni proje: “Åžeytan taÅŸlama dersi” - 10 Åžubat 2024
- Gazeteci Alican Uludağ’dan, tehditler karşısında kararlı duruş - 11 Ekim 2023
