İnsanlığın teknolojik ilerleyişinin en görkemli tezahürlerinden biri olan uzay araştırmaları, giderek kendi çöplüğü haline gelen yörüngede sıkışıyor. Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) yeni yayımladığı 2024 Uzay Çevre Raporu, yıllardır gündeme gelen ancak somut çözümler üretilemeyen uzay çöpü meselesinin artık “yönetilemez” bir düzeye ulaştığını ortaya koyuyor. Her yeni uzay göreviyle biraz daha dolan yörünge, bugün sadece gelecekteki araştırmaların değil, aktif uyduların ve küresel altyapının güvenliğini de doğrudan tehdit ediyor.
ESA verilerine göre, Dünya çevresinde 1 santimetreden büyük 1,2 milyondan fazla nesne yörüngede dönüyor. Bunların yalnızca 50.000 kadarı ciddi tahribat yaratabilecek boyutta — ancak daha da endişe verici olan, milyonlarca küçük parçanın tespit dahi edilemeden ölümcül hızlarda yörüngede dolaşıyor olması. ESA’nın da itiraf ettiği üzere, bu enkazların bir kısmı ancak çarptığında fark ediliyor.
Her Fırlatma Bir Risk, Her Çözüm Yetersiz
2024’te Çin’in Long March 6A roketinin infilakı sonucu 700’den fazla yeni enkaz parçasının yörüngeye yayılması, yaşanan sorunun tekil bir olay değil, yapısal bir kriz olduğunu bir kez daha gösterdi. Çünkü sorun sadece hatalı fırlatmalardan değil, ticari aktörlerin ve devletlerin sorumluluk almayan tutumlarından da kaynaklanıyor. ESA, bazı firmaların enkaz azaltma yönergelerine uyduğunu belirtse de, bu uyum henüz gerçek bir çözümün uzağında.
Bugün her yeni Starlink uydusu yörüngeye bir adım daha yaklaşıyor; ancak eski uyduların sistemli şekilde imha edilmemesi ya da yörüngeden çıkarılamaması, enkaz krizini büyütüyor. Üstelik bu uydular atmosferde yandıklarında ozon tabakasına zarar verme riski de taşıyor. Yani enkaz sorunu yalnızca yörüngede değil, Dünya atmosferinde de bir başka tehdide dönüşüyor.
Risk artık varsayımsal değil; ISS gibi insanlı görevler bile uzay çöpleri nedeniyle defalarca yörünge manevrası yapmak zorunda kaldı. GPS, haberleşme ve hava tahmini gibi temel altyapılar, enkaz parçalarından kaçınmaya çalışırken daha fazla yakıt tüketiyor ve görev ömrü kısalıyor. ESA, her gün üçten fazla sağlam nesnenin atmosfere giriş yaptığını tahmin ediyor. Bu girişler şimdilik kontrol altında olsa da, herhangi bir sapma durumunda sivil yaşamı da tehdit edecek potansiyele sahip.
Eleştirel Not: Teknolojik İlerlemenin Gölgesinde Kalan Etik Sorumluluk
Uzay çöpü meselesi, yalnızca teknik bir sorun değil; aynı zamanda etik bir sorumsuzluk alanı. Devletler ve şirketler, uzayı ortak bir alan olarak korumak yerine rekabet sahasına çevirmiş durumda. Kâr odaklı fırlatma politikaları, kısa vadeli başarılar uğruna uzun vadeli tehditleri görmezden geliyor. ESA’nın raporu bu konuda önemli bir uyarı sunsa da, uluslararası bağlayıcılığı olan bir düzenleme olmadan bu çabaların anlamlı bir etki yaratması mümkün görünmüyor.
Her ne kadar Birleşmiş Milletler nezdinde uzay hukuku çalışmaları bulunsa da, yaptırım gücü olmayan ilkelerle gerçek bir denetim sağlanamıyor. Ticari uzay yarışında ivme kazanan özel sektör de, şeffaflık ve sorumluluk konusunda oldukça yetersiz.
ESA’nın 2024 raporu açıkça gösteriyor ki, çözüm arayışları devam ederken sorun katlanarak büyüyor. İnsanlığın uzaydaki ilerleyişi, kendi enkazında boğulma riskiyle karşı karşıya. Yörünge, artık sadece keşiflerin değil, sorumsuzluğun da kalıntılarını taşıyor. Eğer uluslararası düzeyde bağlayıcı, şeffaf ve denetlenebilir bir uzay çevre yönetimi hayata geçirilmezse, gelecekte Ay’a ya da Mars’a gitmek bir yana, Dünya yörüngesinde güvenli şekilde kalmak bile mümkün olmayabilir.
- NHY / ESA, NASA
