Türkiye, son yıllarda yabancı yatırımları çekmekte zorlanan bir ülke haline geldi. Bunun bir çok sebebi var, ancak en önemlisi hukuk sistemimizin güvenilirliği ve istikrarı. Yabancı yatırımcılar, yatırım kararlarını verirken, hukukun üstünlüğü, adalet, şeffaflık ve tahkim gibi kriterleri göz önünde bulunduruyorlar. Bu kriterler, yatırımcılara haklarını koruyacak ve anlaşmazlıkları çözecek bir ortam sağlıyor.
Peki, Türkiye bu kriterleri ne kadar karşılıyor? Maalesef, uluslararası kuruluÅŸların hazırladığı raporlara göre, Türkiye hukukun üstünlüğü endeksinde düşük bir sırada yer alıyor. ÖrneÄŸin, Hukukun Ãœstünlüğü Endeksi’nin 2020 yılında yayınladığı rapora göre, Türkiye 128 ülke arasında 107. sırada bulunuyor. Bu rapor, hukuk sisteminin sekiz farklı boyutunu deÄŸerlendiriyor: sınırların belirlenmesi, yolsuzlukla mücadele, açık hükümet, temel haklar, düzen ve güvenlik, düzenleyici uygulama, sivil adalet ve ceza adaleti. Türkiye, bu boyutların hiçbirinde ortalamanın üzerinde bir performans gösteremiyor.
Bu durumun yabancı yatırım akışını olumsuz etkilediÄŸi açık. Türkiye Ä°statistik Kurumu’nun verilerine göre, Türkiye’ye gelen doÄŸrudan yabancı yatırım miktarı 2019 yılında 8.5 milyar dolar iken, 2020 yılında 7.7 milyar dolara geriledi. Bu rakamın 2021 yılında da artmadığı tahmin ediliyor. Türkiye’nin küresel doÄŸrudan yabancı yatırım stokundaki payı ise %0.6 civarında seyrediyor.
Bu noktada, bazıları Çin’i örnek göstererek, hukuk sisteminin yabancı yatırım için önemli olmadığını iddia edebilir. Çin’in hukuk sistemi de Türkiye’den çok farklı deÄŸil mi? Çin de insan hakları ihlalleriyle suçlanmıyor mu? Çin de siyasi baskı altında olmayan bağımsız bir yargı var mı? Buna raÄŸmen Çin nasıl oluyor da dünyanın en büyük doÄŸrudan yabancı yatırım alıcısı olabiliyor?
Bu sorulara cevap vermek için Çin’in hukuk sistemini daha yakından incelemek gerekiyor. Çin’in hukuk sistemi de elbette sorunlu ve eksiklikleri var. Ancak Çin, son 40 yılda ekonomik reformlar yaparak piyasa ekonomisine geçiÅŸ sürecinde hukuk sistemini de geliÅŸtirmeye çalıştı. Çin, uluslararası ticaret ve yatırım anlaÅŸmalarına uyum saÄŸlamak için mevzuatını revize etti, alternatif uyuÅŸmazlık çözüm mekanizmalarını hayata geçirdi, ticari mahkemelerini kurdu ve uluslararası standartlara uygun bir fikri mülkiyet koruma sistemi oluÅŸturdu. Bu adımlar sayesinde Çin, hem iç hem de dış yatırımcılara daha güven verici bir hukuki ortam sunmaya baÅŸladı.
Bu durumu rakamlarla da görebiliriz. Daha önce bahsettiÄŸimiz Uluslararası Åžeffaflık Örgütü’nün raporunda, Çin 128 ülke arasında 97. sırada yer alıyor. Yani Türkiye’den 10 sıra daha yukarıda. Bu raporun deÄŸerlendirdiÄŸi sekiz boyutun dördünde (sınırların belirlenmesi, yolsuzlukla mücadele, düzenleyici uygulama ve ceza adaleti) Çin, Türkiye’den daha iyi bir performans sergiliyor. Ayrıca, Dünya Bankası’nın Ä°ÅŸ Yapma Kolaylığı Endeksi’nde de Çin 190 ülke arasında 31. sırada bulunurken, Türkiye 85. sırada yer alıyor. Bu endeks, iÅŸ kurma, vergi ödeme, sözleÅŸme uygulama, iflas etme gibi iÅŸ hayatının önemli unsurlarını ölçüyor.
Bu veriler, Çin’in hukuk sisteminin Türkiye’den daha iyi olduÄŸunu gösteriyor. Tabii ki bu, Çin’in hukuk sisteminin mükemmel olduÄŸu anlamına gelmiyor. Çin’in de hukukun üstünlüğü, insan hakları, demokrasi gibi alanlarda ciddi sorunları ve eksiklikleri var. Ancak bu sorunlar, yabancı yatırımcıların Çin’e olan ilgisini azaltmıyor. Çünkü Çin, yabancı yatırımcılara büyük bir pazar, ucuz iÅŸgücü, altyapı imkanları, teÅŸvikler ve vergi avantajları sunuyor. Bu faktörler, yabancı yatırımcıların hukuk sistemindeki riskleri göze almasını saÄŸlıyor.
Türkiye ise ne yazık ki Çin’in sunduÄŸu bu avantajlara sahip deÄŸil. Türkiye’nin pazar büyüklüğü, nüfus artış hızı, gelir seviyesi ve tüketim alışkanlıkları Çin’le kıyaslanamaz. Türkiye’nin iÅŸgücü maliyetleri de Çin’den daha yüksek. Türkiye’nin altyapısı da Çin’in gerisinde kalmış durumda. Türkiye’nin yabancı yatırımcılara sunduÄŸu teÅŸvikler ve vergi indirimleri de yeterli deÄŸil.
Bu durumda, Türkiye’nin yabancı yatırım çekebilmesi için hukuk sistemini güçlendirmesi ÅŸart. Hukuk sistemi, yabancı yatırım için bir ön koÅŸul olarak görülmeli. Hukuk sistemindeki iyileÅŸtirmeler, hem yabancı hem de yerli yatırımcılara güven verecek ve ekonomik büyümeyi destekleyecek. Hukuk sistemindeki sorunları görmezden gelmek veya baÅŸka ülkelerle kıyaslamak ise ülkeyi geriye götürür.
- NHY/ Deniz Çınar
