Jüpiter’in uydusu Io hakkında 20 yıllık görevde kimsenin fark etmediÄŸi önemli detayı, amatör bir gök bilimci fark etti.
Galileo görevinden alınan eski görüntüleri inceleyen amatör bir gökbilimci, Jüpiter’in uydusu Io’da herkesin gözden kaçırdığı belirgin bir çarpma krateri fark etti. Åžimdi profesyonel gökbilimciler, Jesper Sandberg’in bulduÄŸu ÅŸeyin gerçek olduÄŸuna, Io’nun volkanik aktivitesinin henüz ortadan kaldıramadığı bir asteroit çarpmasına dair kanıtlar sundular.
Ä°talyan astronom Galileo gözlerini ilk kez Ay’a çevirdiÄŸi andan itibaren uydumuzun kraterlerle kaplı olduÄŸu açıktı. Her ne kadar baÅŸlangıçta bunların volkanlardan kaynaklandığı düşünülse de (o çaÄŸda bilim insanlarının Dünya’dan tanıdıkları en yaygın krater türü büyük bir farkla bu türdü), ilerleyen çaÄŸlarda bunların uzay kayalarıyla hızlı çarpışmaların sonucunda ortaya çıktığı anlaşıldı.
DiÄŸer gezegenlere uzay görevleri baÅŸladığında, gaz devleri hariç olmak üzere, GüneÅŸ Sistemindeki cisimlerin kraterlerle kaplı olmasının normal olduÄŸu ortaya çıktı. ÇoÄŸu gezegen, Ay’ımızda olduÄŸu gibi milyarlarca yıl öncesine dayanan çarpma kraterlerini taşıyor. Rüzgar veya su, Dünya, Mars ve Europa’daki izlerin çoÄŸunu aşındırdı, ancak her birinde birkaçı görünür durumda kaldı.
Io ise bir istisnaydı. Ancak bunun nedeni meteorların bu uyduya asla çarpmaması deÄŸil. Hatta asteroit kuÅŸağına yakınlığı, Jüpiter’in uydularının diÄŸer çoÄŸu cisimden daha fazla çarpmayla mücadele etmek zorunda olduÄŸu anlamına geliyor. Ancak, Jüpiter’in gelgit esnemesiyle beslenen 400’den fazla aktif volkanın bulunduÄŸu Io’daki kraterler, oluÅŸmalarından sonra kısa sürede akan lavlarla doluyor. Yine de bir tanesi hayatta kalmayı baÅŸarmış gibi görünüyor.
Sandberg, Galileo verilerinde yaklaşık olarak 51,7ËšG, 117,1ËšB koordinatlarında bir mesa’nın (düz tepe) yan tarafında şüpheli derecede yuvarlak görünen bir ÅŸey fark etti. Bu görüntü, dört farklı karede görülebildiÄŸi için bir ışık hilesi olmadığı açıktı.
Bu tür volkanik bir ayda, bunun bir volkan krateri olduÄŸu akla gelen ilk şüphe olsa da, geçtiÄŸimiz hafta Amerikan Jeofizik BirliÄŸi konferansında Arizona Eyalet Ãœniversitesi’nden Prof. David Williams ve NASA Jet Propulsion Laboratory’den Dr. Rosaly Lopes, çarpma kraterinin en olası açıklama olduÄŸuna dair kanıtlar sundular.
Galileo’nun 16 Ekim 2001’de çektiÄŸi görüntülerde kraterin geniÅŸliÄŸi 7-8 piksel olarak gözüküyor. Bu görüntülerdeki mesafenin ölçek çözünürlüğü 13 m/piksel olduÄŸundan dolayı, kraterin çapı 92-104 metre olarak tahmin ediliyor. Yuvarlaklığın yanı sıra, kraterin etrafındaki fırlatma çizgileri, patlamadan çok çarpışmaya benziyor. Elbette bu bölge volkanik aktiviteye karşı özel bir savunmaya sahip olmadığı için, bu olasılık azalıyor. Yine de Galileo uzay aracının bu krateri kısa ömrü sırasında yakalamış olma ihtimali bulunuyor.
Elbette bu kraterin 20 yıl sonra halen varlığını koruyup korumadığı bilinmiyor. Ancak daha yakın bir uçuÅŸun bu yıl 30 Aralık’ta, ardından 3 Åžubat 2024’te gerçekleÅŸmesi planlanıyor. Ä°simlerinden de tahmin edilebileceÄŸi gibi, Europa Clipper’ın veya Jüpiter Buzlu Ay KaÅŸifinin (JUICE) ana hedefi Io deÄŸil, ancak bunlardan birinin Io’ya baÅŸka krater konumlarını arayacak kadar yaklaÅŸması mümkün olabilir.
Kraterin Bulunduğu Bölge
Sandberg’in bulduÄŸu kraterin bulunduÄŸu bölge, Io’nun aktif volkanik bölgelerinden biri olan Pele Patera’nın yakınında. Pele Patera, 100 kilometre çapında ve 2 kilometre yüksekliÄŸinde bir volkanik daÄŸ. Bölgede ayrıca birçok aktif volkan ve lav akışı bulunuyor.
Sandberg’in bulduÄŸu kraterin bir asteroit çarpması sonucu oluÅŸtuÄŸuna inanılıyor. Kraterin boyutu ve ÅŸekli, bunun bir volkan krateri olmadığını gösteriyor. Ayrıca, kraterin etrafındaki fırlatma çizgileri, patlamadan çok çarpma olasılığını güçlendiriyor…
