Türkiye’de 15 dil yok oluyor

21 Şubat 2020

Dünya nüfusunun yalnızca yüzde 6’sı, günümüze kadar gelmeyi başaran 4 bin civarında yerel dili ayakta tutuyor, yüzde 40’ı ise ana dilinde eğitimden yoksun. Dünya genelinde 6 bin civarında dil konuşulurken, her 10 dilden 4’ü yok olma tehlikesi altında. Birleşmiş Milletler verilerine göre her ay iki dilin yok olduğu düşünüldüğünde ise yaşatılmaya çalışılan dillerin de yakın gelecekte unutulması kaçınılmaz.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü olan UNESCO’nun hazırladığı Tehlikedeki Diller Atlası’na göre Türkiye’de 3 dil çoktan yok oldu; Kapadokya Yunancası, Mlahso, Ubıhça yakın geçmişte ölen diller arasına girdi. Çok az sayıda kişi tarafından da olsa halen konuşulan 15 dil ise tehlike altında.

21 Şubat Dünya Ana Dili Günü dolayısıyla Türkiye’de düzenlenen etkinliklerle kaybolan değerlere ve kültürel zenginliklere dikkat çekiliyor.

“Yitip giden bir dille başlayan, kimsenin anlamadığı bir metin”

Dünya Ana Dili Günü kapsamda, farklı diller veya dilsel çoğulluk çalışan, ana dilinin önemi konusuna duyarlı sivil toplum aktörlerinin oluşturduğu Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı’nın (DHİBRA) 40 bileşeni, Dünya Ana Dili Günü için ortak bir bildiri yayımladı.

“Bu metni kimse anlamayacak” başlıklı bildiri, Ubıh halkının Türkiye’de yitip gitmiş dilinden bir kesitle başladı.

Açıklamada, “Bu dil, 8 Ekim 1992 yılında Ubıhça konuşabilen son insan Tevfik Esenç’in ölümüyle toprak altına gömüldü. Masallarıyla, ağıtlarıyla, ninnileriyle bir dilimizi yitirdik bu topraklarda…” denildi.

DHİBRA, Türkiye’nin farklı dillerinden oluşan şarkıların yer aldığı bir de müzik listesi paylaştı:

Dillerin yok olmaması için mücadele verenlerin imzaladığı ortak bildiride, “Bu anlamlı günü ortak bir çağrıyla karşılarken, kaybolan diller, tehlike altındaki diller ve azınlık dilleri başta olmak üzere tüm ana dillerinin insanlık için maddi ve manevi önemini ve eşsiz değerini vurgulamak istiyoruz. Tüm dillerin önündeki engellerin kaldırılması, her bireyin kendi ana diliyle yaşamını istediği gibi sürdürmesi ve dilsel çoğulluğun barış içinde bir arada yaşamanın garantisi olarak görülmesi için, çoğulculuğun hayatın her alanına hakim olmasını istiyor ve savunuyoruz.” ifadeleri yer aldı.

Basın toplantısının ardından “Tüm dünya dillerinin ‘Ana Dili Günü’ kutlu olsun!” cümlesi farklı dilleri konuşanlar tarafından kendi dillerinde tekrarlandı.

Dünya Ana Dili Günü dolayısıyla 22 Şubat’ta, Bahçeşehir Üniversitesi’nde düzenlenecek bir etkinlikte, Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği (HADİG), Gürcü Kültür Evi, İstanbul Kafkas Kültür Derneği, Laz Enstitüsü, Zaza Dil ve Kültür Derneği (ZAZA-DER), Pomak Dernekleri Federasyonu temsilcileri bir araya gelecek.

Türkiye’de 15 dil yok olmak üzere

UNESCO’nun Dünyada Tehlikedeki Diller Atlası’na göre Türkiye’de 15 dil tehlike altında, en az 4’ü yakın gelecekte yok olma riski ile karşı karşıya.

Atlasta 4 kategoriye ayrılan diller şöyle:

‘Güvensiz’ kategorisindeki diller: Abhazca, Adige, Kabar-Çerkes ve Zazaca (Kirmancki)

Açıkça tehlikede: Abazaca, Hemşince, Lazca, Pontus Yunancası, Çingene dilleri, Süryaniceye benzeyen Suret, Batı Ermenicesi

Ciddi tehlikede: Gagavuzca, Ladino, Turoyo

Kritik boyutta tehlikede: Hertevin

‘Güvensiz’ kategorisine, çocukların konuşabildiği ancak konuşulma alanı aile ortamı gibi kısıtlanmış diller giriyor. ‘Açıkça tehlikede’ kategorisini çocukların söz konusu dili ana dili olarak öğrenemediği diller oluşturuyor. ‘Ciddi tehlikedeki diller’ listesindeyse yaşlı neslin konuştuğu, orta neslin anladığı fakat 3’üncü nesle aktarılmayan diller yer alıyor. ‘Kritik boyutta tehlikede’ olanlarsa yalnızca büyük anne ve büyük baba gibi yaşlı neslin nadir olarak konuştuğu diller.