Kış saati uygulamasını uzmanlar yorumladı: “Ne tasarruf ne israf ortaya çıkıyor”

Türkiye, 2016’da yaz-kış saati uygulamasını kaldırdı ve saat dilimini sabitledi. Ancak sabitlerken bulunduÄŸu meridyenlerdeki kış saatini deÄŸil, geçici olarak kullandığı yaz saatini tercih etti.

Bu yüzden kış günlerinde gün ışığı azalırken tartışmalar büyümeye devam ediyor.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in, Ä°stanbul BüyükÅŸehir Belediye BaÅŸkanı Ekrem Ä°mamoÄŸlu’nun sabit saat uygulamasından vazgeçilmesi çaÄŸrısına cevaben 6 milyar TL tasarruf saÄŸlandığı açıklamasından sonra konu tekrar gündeme geldi.

Cambridge Ãœniversitesi’nden Dr. Sinan KüfeoÄŸlu, 2012-2020 arasındaki elektrik tüketimi, elektrik fiyatları ve meteorolojik gerçek verileri kullanarak bir bilimsel makale yayımladı.

Araştırmaya göre, sabit yaz saati uygulamasının elektrik tüketimi üzerinde gözlemlenebilir veya ölçümlenebilir bir etkisi yok.

Küfeoğlu, araştırmasını şu şekilde özetliyor:

”Türkiye son 5 yıldır uyguladığı sabit saatle, doÄŸal bir deney ortamı sunduÄŸu için tüm dünyaya eÅŸi bulunmaz bir fırsat sundu. Bizim araÅŸtırmamız, bu alanda gerçekleÅŸmiÅŸ, tarihsel verilerle yapılmış ilk araÅŸtırma. Daha önceki araÅŸtırmalar, simülasyonlarla yapılmıştı. BaÅŸka ülkeler konuyu deÄŸerlendirirken bu araÅŸtırmadan faydalanabilecekler.”

”ÖrneÄŸin, Türkiye örneÄŸinden yola çıkarak, ABD, Hindistan gibi ekvatora nispeten daha yakın ülkelerde yaz-kış saati uygulamasının pek bir etkisi olmayacağını varsayabiliriz.

“Ancak, Ä°ngiltere, Almanya gibi daha kuzeydeki ülkelerde yaz-kış saatleri arasında uçurum artıyor. Dolayısıyla bu ülkelerde yaz-kış saati uygulaması enerji tasarrufu saÄŸlayabilir.”

“Ä°ki tarafın iddiaları da bilimsel deÄŸil

Bakan Fatih Dönmez’in açıklaması sonrasında görüştüğümüz Dr. KüfeoÄŸlu, iddiaların bilimsel temellere dayanmadığı için güvenilir olmadığını söylüyor:

”Bahsedilen Ä°TÃœ raporuna zaten hala eriÅŸemiyoruz. EriÅŸecek olsak bile bir raporun varolması o konunun bilimsel açıklığa kavuÅŸtuÄŸu anlamına gelmez. Ä°stenilen konuda, istenilen neticede herhangi bir rapor yazılabilir.

“Bir raporun muteber olması için, hakemli ve saygın bir dergide, hakem incelemesinden geçtikten sonra (peer-reviewed) makale olarak yayınlanması lazım. Elektrik Mühendisleri Odası’nın israf iddiasını dayandırdığı rapor da aynı ÅŸekilde. O da bilimsel bir çalışma deÄŸil.

“‘Tasarruf yapıyoruz diyen de israf yapıyoruz’ diyen de bilimsel olarak saygın çalışmalar deÄŸil.”

Bakanlık, kararını İTÜ raporuna dayandırmıştı

Dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, Ä°stanbul Teknik Ãœniversitesi’nin raporuna dayanak elektrik tasarrufu amacıyla bu uygulamaya geçildiÄŸini açıklamıştı.

Ancak bu rapora kamuoyu erişiminin olmaması eleştirilmiş, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası ise kararın israfa yol açtığını iddia etmişti.

Türkiye’nin yaz saatine sabitlenmesinin sebepleri hala tam olarak net deÄŸil.

BBC Türkçe, Ä°stanbul Teknik Ãœniversitesi’ne ilgili raporu paylaÅŸmaları talebinde bulundu.

KimliÄŸinin açıklanmasını istemeyen öğretim üyesi, rapora sahip olmadıklarını, raporun Enerji Bakanlığı’nda olduÄŸunu söyledi.

Ä°TÃœ’deki öğretim görevlisi, 24-26 Ekim 2016 tarihlerinde düzenlenen 10. Uluslararası Temiz Enerji Sempozyumu’na dair bildiriler kitabını paylaÅŸtı.

Paylaşılan bildiride, Ä°TÃœ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji MühendisliÄŸi bölümünden Nida DoÄŸan, Ömer Akbal ve Ahmet Duran Åžahin imzalı ‘Kış Saati Uygulaması/Yaz Saati Uygulaması Elektrik Tüketimlerinin Belirlenmesi için GeliÅŸtirilen Saat DeÄŸiÅŸikliÄŸi ve Uygulamaları’ baÅŸlıklı makalesinde konuya dair ÅŸu sonuç yer alıyor:

“Bütün iller için farklı yaklaşımlarla hesaplamalar yapılmış ve sonuçta kış saati uygulaması sürecinden dolayı %5,4-7,3 arasında ilave elektrik tüketimleri gerçekleÅŸmektedir. Bu ilave elektrik tüketiminden kurtulmak için yaz saati uygulaması sürecinin bütün yıla yayılması gerekmektedir.”

Enerji Bakanlığı’nın 5 yılda elektrikte 6,82 milyar kilovatsaat tasarruf saÄŸlandığını ve bunun parasal karşılığının 6 milyar lira olduÄŸu açıklamasının buna dayanıp dayanmadığı net deÄŸil.

Konu ile ilgili sorularımızı ilettiÄŸimiz Enerji Bakanlığı’ndan yanıt alamadık.

‘Sosyal ve psikolojik etmenlere bakılmalı’

Dr. Küfeoğlu, kalıcı yaz saati uygulamasının israf veya tasarrufu etkilemediği için, karar vericilerin konuyu sosyal ve psikolojik etkilerle değerlendirmesi gerektiğini vurguluyor.

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz psikiyatrist Uzman Doktor Arzu Erkan Yüce, biyolojik saatin insan sağlığı açısından öneminin altını çiziyor:

”Sirkadiyen ritmimizi düzenleyen biyolojik saatimizin, ruh ve beden saÄŸlığımız üzerinde büyük etkisi vardır. Beden, gece karanlıkta uyku mesajı alır. Sabah uyanınca bu uyku mesajını alarak güne baÅŸlamak çok zorlayıcı olabilir ve pek çok rahatsızlığa zemin hazırlayabilir.

“Ayrıca, karanlıkta insanın güvenlik algısı düşük olur. Ä°ÅŸte bu sebeple, gece dışarı çıkmak birçok kiÅŸiye tehlikeli gelebilir. Sabah saatlerinde henüz hava karanlıkken dışarıda olma mecburiyeti, özellikle kadın ve çocuklara endiÅŸe kaynağı olabilir.

“Bedensel ihtiyaçların ve tıbbın iÅŸaret ettiÄŸi ÅŸekilde, kış aylarında da sabahın aydınlık olduÄŸu ÅŸekilde bir saat ayarlaması önemli.”

Dünyanın yaz-kış saati uygulamasından vazgeçme sebepleri neler?

Kış ve yaz saati uygulaması, sadece Türkiye’de deÄŸil, dünyada da sorgulanıyor.

Rusya, Türkiye ve İzlanda gibi ülkelerin ardından Avrupa Birliği de yaz saati uygulamasından vazgeçeceğini duyurdu.

Vazgeçme sebeplerinden en önemlisi, uygulamanın çıkış sebebi olan ‘gün ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu’ tezinin netliÄŸini kaybetmesi.

Aydınlatma maliyetleri, 20. yüzyıl başında en önemli harcamalardan biriyken günümüzde ışıktan bağımsız sanayi, iklimlendirme gibi enerji tüketimlerine göre geride.

Ülkeler, bulundukları enlem ve boylamlara, ekonomik, sosyal ve kültürel önceliklerine göre yaz veya kış saatini seçip sabitliyorlar.

Türkiye’nin aksine, saat ayarlamasını rafa kaldıran ya da kaldırmayı düşünen birçok ülkenin doÄŸusu ile batısı arasında bu kadar fark yok. Saat farkı olan ülkelerde ise birden fazla zaman dilimi var.

Konu Türkiye’de neden tartışılıyor?

Türkiye nüfusunun çoğunluğu batıda yaşarken, saatleri doğu meridyenine göre ayarlı.

Bu sebeple kış aylarında Türkiye’nin doÄŸusundaki illerde saat 7 civarında doÄŸan güneÅŸ, Ä°stanbul’da saat 8’de doÄŸuyor.

Ä°stanbul’da sabah trafiÄŸinde yola erken çıkmak gerektiÄŸi de hesaba katılınca milyonlarca kiÅŸi gün doÄŸmadan yolculuk ediyor.

Özellikle, karanlıkta uyanmak, hatta derse girmek zorunda kalan okul çağındaki çocuk ve gençlerin üzerindeki psikolojik etkiler konusunda uzmanlar endişeli.

Yaz-kış saati uygulamasının kökeni nedir?

Saatleri ayarlama fikri ilk kez, Amerikalı mucit Benjamin Franklin tarafından Paris’te yaÅŸadığı dönemde ortaya atıldı. Hedef gün ışığından daha fazla yararlanmaktı.

Yazın tüm Parisliler güneşle birlikte uyanırlarsa, mum ışığı yerine güneş ışığı kullanacaklar, böylece yılda 30 bin ton mum tasarrufu sağlanacaktı.

Fikrin çeÅŸitli ülkelerde hayata geçmesi ise 19. yüzyıl sonlarında oldu, Yeni Zelandalı George Hudson’ın giriÅŸimiyle uygulanmaya baÅŸlayan yöntem 20. yüzyılda tüm dünyaya yayıldı.

Sonbaharda saatleri geri, ilkbaharda ise ileri alarak hem enerji tasarrufu sağlamak hem de sabahın erken saatlerinin gün ışığından faydalanarak yapılan tarım, hayvancılık gibi iş kollarında verimlilik hedefleniyordu.

Kaynak: BBC Türkçe