Canlıların çevre ile arasındaki ilişki karmaşıktır. Eylemlerimizin sonuçlarını anlamak istiyorsak matematiğe ihtiyacımız var.
Bu sene ilk sivrisinek ısırığını iki hafta önce Viyana’daki bir çayırda aldım. Neyse ki, Avusturya’da bu genellikle sadece biraz kaşıntıya neden oluyor. DiÄŸer ülkelerde, sivrisinekler sıklıkla ciddi bazen de ölümcül hastalıklar bulaÅŸtır. Yayılmalarında önemli bir husus, bu formülde görülebileceÄŸi gibi sıcaklıktır:
Ateş eğrisi için formül
Florida Ãœniversitesi’nden Sadie Ryan ve meslektaÅŸları yakın zamanda , virüsün sarı humma sivrisineÄŸi ve Asya kaplan sivrisineÄŸinin sıcaklığın bir fonksiyonu olarak yayılma olasılığını incelemek için kullandı . Bu, dikkate alınması gereken ÅŸaşırtıcı sayıda parametre gerektirir. “A”, formülde tek bir sivrisineÄŸin acıdığını, “b * c” teriminin bir sivrisineÄŸin bir hastalığa yakalanma olasılığını gösterir. “PDR”, virüsün geliÅŸme oranının bir ölçüsüdür ve “μ” sivrisineklerin ölüm oranının bir ölçüsüdür. “EFD”, diÅŸi bir sivrisinekin ne kadar yumurtladığını ve “MDR” ne kadarının olgun bir numunede geliÅŸtiÄŸini ölçer. »P EA«Bir sivrisinek hayatta kalma olasılığı var. “N” ve “r” parametreleri, incelenen alandaki insan nüfusunun boyutunu veya bir kiÅŸinin hastalıktan kurtulma olasılığını gösteriyor.
Son iki sayı haricinde, formüldeki tüm deÄŸerler sivrisinekleri veya bulaÅŸan virüsünü etkiler ve “N” ve “r” dışındakilerin tümü sıcaklığa baÄŸlıdır. Bu doÄŸanın formülleri – Ryan ve meslektaÅŸlarının modeli, sıtmanın nasıl yayıldığını açıklamak için daha eski bir matematiksel modelin daha da geliÅŸtirilmesidir – yalnızca biyolojik iÅŸlemlerin karmaşıklığını göstermez. Hepsinden önemlisi, dünyanın karmaşıklığını gösterir, sarı humma ve dang humması gibi hastalıkların nasıl yayıldığını anlamak için sivrisineklerin dağılımına bakmak yeterli deÄŸildir. KiÅŸi ekolojik baÄŸlantıları görmezden gelmemeli ve bu durumda kiÅŸi denklemin sol tarafında belirgin bir ÅŸekilde duran sıcaklığı dikkate almalıdır.
İnsan neden olduğu iklim değişikliği sadece kendimizi değil ekosistemi de etkiler. CO 2 vergilerini tartışırken, uçak yerine yaz tatili için tren tercihini seçerken, bu gezegendeki diğer canlıların yaşamlarını doğrudan etkilemekteyiz. Yükselen küresel sıcaklıklar habitatları yok ediyor ve yenilerini açıyor; Hastalıkları ileten sivrisinekler yakın zamanda tamamen yeni alanlara ulaşabiliyor.
Gerçek, çok daha karmaşık. Biz insanlar sera gazı salınımlarımızla küresel ekolojiye doğrudan etkide bulunuyoruz. Ne zaman bir orman parçasını yok ediyor, nehirleri kirletiyor, yeni yerleşim yerlerini tarım alanlarına kuruyoruz canlı organizmaların varlığını, birbiriyle etkileşimini doğrudan etkiliyoruz.
19.yüzyılın başında, Alexander von Humboldt, bitkilerin ve hayvanların coÄŸrafi ve mekânsal dağılımını üzerine çalışırken, Güney Amerika’yı dolaÅŸtı. Bu çalışmada, canlıların çevrelerine nasıl uyum saÄŸladıklarını ve birbirlerini ne kadar etkilediklerini gösterdi. Humboldt’un doÄŸumundan 250 yıl sonra, bu bulgu daha da güçlendi. Matematik, çevresel iliÅŸkilerin karmaşıklığını formüle edebilir ve eylemlerimizin çevremizi nasıl etkilediÄŸini tahmin edebilir. Ancak bu anlayışla yaptığımız ÅŸeyler yine de bize kalıyor. Ben kendi payıma, bu yaz tatil gezilerine uçakla ya da trenle deÄŸil bisikletle gideceÄŸim.
Çevri: H. Baki Kaya
- Salgınların matematiği - 22 Mayıs 2019
- Sigara filtreleri denizdeki en yaygın çöp - 17 Mayıs 2019
- Kör değillerse görsünler… - 4 Mart 2019
