5 Mayıs 1818: İyi ki doğdun Karl Marx!

5 Mayıs 2019

5 Mayıs 1818’de Avukat Heinrich Marx (1808’e kadar: Hirsch Mordechai) ve eşi Henriette’nin (doğ. Pressburg) dokuz çocuğunun üçüncüsü olarak dünyaya geldi. Marx ailesi, hem anne hem de baba tarafından haham ailelerine mensuptu. Ancak Karl’ın doğumundan kısa bir süre önce, mesleğini icra edebilmek için babası Protestanlığa geçmek zorunda kaldı.

Böylece 1824 yılında kardeşleriyle birlikte vaftiz edildi. 1830-35 yılları arasında Trier’deki Friedrich-Wilhelm Lisesi’ne devam etti. Aynı yıl liseden başarıyla mezun oldu ve Berlin’de hukuk ve felsefe okumaya başladı.

1836 yılında Jenny von Westphalen ile gizlice nişanlandı. Babaları yakın arkadaş oldukları için, Karl ve Jenny birbirlerini küçük yaşlardan beri tanıyorlardı. Ancak ailelerinin tepkilerinden çekindikleri için, beraberliklerini bir süre gizlemeyi tercih ettiler.

1841 yılında Jena Üniversitesi’nden mezun oldu. “Demokrit ve Epikür’de Tabiat Felsefesinin Farkı” başlıklı doktora tezini, yol göstericisi ve müstakbel kayınpederi Ludwig von Westphalen’e (1770-1842) ithaf etti. Marx, üniversitede kalmak için çok çaba gösterdiyse de, bunu başaramadı.

1842-1843 yılları arasında gazetecilik yaptı. Merkezi Köln’de bulunan liberal eğilimli “Rheinischen Zeitung für Politik, Handel und Gewerbe” gazetesinin baş redaktörü oldu.1943’te gazetenin resmen yasaklanmasından üç hafta önce baş redaktörlük görevinden ayrıldıysa da, gazetenin kapatılmasına engel olamadı. Rheinische Zeitung‘un son sayısı 31 Mart 1843’de yayımlandı.

19 Haziran 1843’te gençlik aşkı Jenny von Westphalen ile Bad Kreuznach’ta evlendi. Bu evlilikten yedi çocuk dünyaya geldi. Jenny mektuplarını yazmak, eserlerini düzenlemek ve okunması neredeyse imkânsız olan yazısını matbaacılar için “tercüme etmek” suretiyle ömrü boyunca Marx’ı destekledi.

Aynı yılın Ekim ayında Marx karısıyla birlikte Paris’e gitti. Burada dönemin tanınmış devrimcileri ve filozoflarıyla tanıştı, Alman şair Heinrich Heine’yle (1797-1856) dostluk kurdu.

1844’te Arnold Ruge’yle birlikte (1802-1880) “Fransız-Alman Yıllıkları”nı yayımladı. 1842’de Köln’de tanışmış olduğu, bir fabrikatörün oğlu olan Friedrich Engels ile bir ömür boyu sürecek dostluğunu tesis etti.

Engels’le ortak ilk metninde (Kutsal Aile, 1845) tarih felsefesini maddeci görüş açısından eleştirdi. Marx, 1845 yılında Prusya Hükümeti’nin girişimleri sonucunda Paris’ten uzaklaştırıldı. Bunun üzerine Prusya vatandaşlığından çıktı ve hayatı boyunca bir ülkenin vatandaşlığına girmedi. Paris’ten ayrılmasıyla birlikte Brüksel’e yerleşti. Birkaç ay sonra Engels’in de Brüksel’e gitmesiyle ortak eserlerinin ikincisini (Feuerbach Üzerine Tezler, 1845) ve üçüncüsünü (Alman İdeolojisi, 1845-1846) yayımladı.

Kuramsal çalışmalarının yanı sıra, sosyalist işçilerle ve Alman göçmenlerle ilişkilerini sıklaştırdı. Brüksel Alman İşçileri Derneği’ni kurdu ve Engels’le birlikte bir komünist yazışma ağı oluşturdu. Komünistler Birliği’nin isteği üzerine Komünist Manifesto’yu yazdıkları bu yıllar, ikisi için de geçmişteki felsefi bilinçleriyle hesaplaşma ve tarihsel maddeciliği geliştirme yılları oldu: Bu yüzden, geçmişten kopuşları hem siyasal hem de kuramsal nitelikteydi.

1848 Devrimi patlak verince, Belçika’dan sınır dışı edilen Marx, Köln’e yerleşerek, Neue Rheinische Zeitung gazetesini çıkarmaya başladı. Engels’le birlikte “Avrupa’da bir hayalet dolaşıyor: Komünizm hayaleti” sözleriyle başlayan ve “Bütün ülkelerin işçileri, birleşiniz!” sözleriyle sona eren “Komünist Parti Manifestosu”nu yayımladı. Manifesto, bu güne kadar dünyanın neredeyse tüm dillerine çevrildi.

16 Mayıs 1849’da Almanya’dan, hemen sonra da yeniden Fransa’dan sınır dışı edilince, ömrünün sonuna kadar kalacağı Londra’ya yerleşti. Burada “New York Daily Tribune”, “The Peoples Paper” ve “Neue Oder-Zeitung” gibi gazeteler için çalıştı. Yoldaşı Engels’in yardımları ve karısı jenny’ye kalan miras, içinde bulunduğu korkunç para sıkıntısını aşmakta ona yardımcı oldu. Yedi çocuğunun dördü, onuncu yaşlarına ulaşamadan öldüler.

1850 yılında “Neuen Rheinischen Zeitung. Politisch-ökonomische Revue” (Hamburg-New York) gazetesini çıkarmaya başladı. Aynı yıl, evdeki yardımcısı Helena Demuth (1823-1890) ile ilişkiye girdi. Bu ilişkiden bir oğlu olduysa da, Engels, çocuğun kendisinden olduğunu söyleyerek vesayetini üzerine aldı.

Marx, 1852’de 1848 Devrimi’nin neden yenilgiye uğradığına dair makale dizisi “Louis Napoleon’un 18. Brumairesi”ni yazdı. Bu makaleler önce New York’ta yayımlanan “Die Revolution”‘da, sonra da 1869’da Hamburg’ta yayımlandı.1859’da “Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı” adlı, bir toplumdaki üretim ilişkilerinin genel toplumsal ilişkiler üzerindeki etkilerini analiz etti.

Kaleme aldığı çok sayıda yapıtı, Marx’ın Engels’le birlikte sosyalist hareketin önderlerinden biri olmasına yol açtı.

1861’de Almanya’ya gitti. Burada Ferdinand Lasalle’la buluştu. Bir sene boyunca Viyana’da yayımlanan “”Die Presse” gazetesi için çalıştı. 1863’rte annesinin ölümüyle kalan miras, Marx ailesinin maddi durumunu ciddi şekilde düzeltti.

1864’te Londra’da “Birinci Enternasyonal” olarak da anılan “Uluslararası İşçiler Birliği”nin kuruluş çalışmalarına katıldı. Bir yıl sonra “Genel Alman İşçiler Birliği”nden koptu. Cenevre’deki Birinci Uluslararası İşçiler Birliği Kongresi’nde yokluğunda genel kurula seçildi.

1867’de en önemli eseri “Kapital: Politik Ekonominin Eleştirisi” adlı kitabının ilk cildini yayımladı. Diğer iki cilt ancak ölümünden sonra Engels tarafından yayımlanabildi.

1868’den itibaren Engels, Marx ailesinin tüm borçlarını ve geçim masraflarını üstlendi. Karl Marx’ın kendisini sadece bilimsel araştırmalara vermesini sağladı.

1871’den itibaren Leipzig’ta yayımlanan “Halk Devleti. Sosyal Demokrat İşçi Partisi ve Uluslararası Sendikalar Birliği Yayın Organı” gazetesinde çalışmaya başladı. Marx, hızla gelişen Alman işçi hareketiyle kişisel ilişkiler kurmuştu ve mektuplaşma yoluyla iletişim içindeydi. Dühring’e karşı tartışmasında Engels’i destekledi ve “Anti-Dühring”i kaleme almasında ona yardım etti.

8 Nisan 1872’de Kapital’in Rusça baskısı çıktı.

1881’de karısı Jenny’yi kaybetti. 1882’de İsviçre, Fransa ve Cezayir’e seyahat etti.

14 Mart 1883’te Londra’da öldü.