Son Buzul Çağı Dünyası Nasıl Bir Yerdi?

18 Mart 2022

Pleistosen Çağ, buzulların yerkürenin büyük bir kısmını kapladığı Son Buzul Çağı’nı da kapsayan bir jeolojik zaman dilimiydi. Pleistosen Dönem ya da sadece Pleistosen olarak da adlandırılan ve buzul çağı devleri ile modern insanların ortaya çıkışına tanıklık eden bu çağ, yaklaşık 2.6 milyon yıl önce başladı ve 11.700 yıl önce sona erdi.

Modern insanlar, ya da Homo sapiens’ler, Pleistosen sırasında evrimleştiler ve bu dönem sona ermeden önce Dünya’nın büyük bir bölümüne yayıldılar. Bu çağ aynı zamanda yünlü mamutlar (Mammuthus primigenius) ve kılıç dişli kediler gibi Buzul Çağı devlerine tanıklık etti; bu canlıların çoğu, Pleistosen’in sonunda büyük bir yok oluş olayında yeryüzünden yok oldu.

Pliyosen Çağ’ı Pleistosen, Pleistosen’i ise daha büyük bir zaman dilimi olan Kuvaterner Devir’in (2.6 milyon yıl önceden günümüze) bir parçası olan ve bugün hala içinde yaşadığımız Holosen Çağ takip etti. “Pleistosen” kelimesi, Yunanca iki kelimenin Latince kombinasyonundan oluşuyor: “en” anlamına gelen “pleistos” ile “yeni” ya da “yakın” gibi anlamlara sahip “kainos” kelimesinden gelen “cene”.

Pleistosen’deki Buzul Çağlarına Ne Sebep Oldu?

Bilim insanları buzul çağlarının nasıl meydana geldiğini hala öğrenmeye çalışıyor fakat bildiğimize göre buzul çağları, dalgalanan karbondioksit seviyeleri, Dünya’nın Güneş Sistemi içindeki konumu ve Güneş’ten gezegenimize ne kadar ısı ulaştığı gibi birçok faktör tarafından tetikleniyor. Örneğin Dünya’nın yörüngesinin şekli, 96.000 yılda bir değişiklik gösteriyor ve gezegenimiz, Jüpiter’in yer çekimi tarafından Güneş’ten uzağa çekildiğinde, soğuyor.

Dünya, geçtiğimiz 50 milyon yıldır soğuma eğilimi gösteriyor. 4.5 milyon yıl kadar önce Kuzey Amerika ile Güney Amerika arasında Panama Kıstağı adlı bir kara köprüsü oluştu ve bu, Son Buzul Çağı’nı tetiklemiş olabilirdi. Atlantik ve Pasifik Okyanusları daha fazla tropikal su değişimi yapamıyordu; bu nedenle sıcak su kuzey yönünde ilerlemeye zorlandı ve böylece Kuzey Yarım Küre’de kar yağışı arttı. Kar yağışı buzulları ve buz örtülerini oluşturdu; bunlar, güneş ışığını yansıttı ve Dünya’nın soğuma eğilimini devam ettirdi.

Buzullar, Pleistosen’in glasiyal (buzul dönemi) olarak adlandırılan soğuk dönemlerinde ilerlerken daha sıcak dönemler olan interglasiyallerde (buzullar arası dönem) geri çekiliyordu. Bilim insanları Pleistosen Çağ içinde dört farklı aşama, ya da alt bölüm, tespit ettiler: Erken Pleistosen’i temsil eden Gelasian (2.6 milyon yıl ila 1.8 milyon yıl önce) ile Calabrian (1.8 milyon yıl ila 781.000 yıl önce); Orta Pleistosen’i temsil eden Chibanian (781.000 ila 126.000 yıl önce); Pleistosen’in son safhalarını temsil eden Geç Pleistosen (126.000 ila 11.700 yıl önce).

Buzul Çağı buzulları, Pleistosen sona erdikten sonra Dünya ısındığı için büyük oranda geri çekildi fakat buz örtülerinden bazıları zamana yenik düşmemeyi başardı. Örneğin Antarktika Yarımadası’ndaki buzullar, tahminlere göre Erken Pleistosen’e tarihleniyor.

Pleistosen Ne Kadar Soğuktu?

Buzul Çağı, yaklaşık 250.000 yıl önce Son Buzul Maksimum sırasında buzullar Kuzey Amerika, Avrupa, Güney Amerika ve Asya’nın engin düzlüklerini kapladığında doruk noktasına ulaştı. O dönemde küresel sıcaklık, günümüzden hemen hemen 6°C daha düşüktü.

Buzul Çağı, günümüzden daha kuruydu. Dünya’nın yüzeyindeki suyun büyük bir kısmı buz olduğu için çok az yağış oluyordu; yağmur miktarı şu anki seviyelerin yarısı kadardı. Deniz seviyesi çok daha düşüktü ve buzullaşma, suyu buz örtüleri içine hapsettiği için, kıyı şeritleri daha ilerideydi.

Buzul Çağı Sırasında Yaşam

Son Buzul Çağı sırasında bölgesini kılıç dişli kedilerden korumaya çalışan bir küçük suratlı ayıyı (short-faced bear) tasvir eden illüstrasyon. C: Shutterstock

Son Buzul Çağı, megafauna adlı büyük hayvanlara ev sahipliği yapmasıyla biliniyor. Mamutlar, kılıç dişli kediler, dev yer tembel hayvanları ve mastodonlar bu dönem boyunca Kuzey Amerika’ya hükmetti. Fakat devasa hayvanlardan başka canlılar da vardı. 3 metre boyunda, neredeyse bir kutup ayısı ağırlığında olan ve uçamayan bir kuş, Erken Pleistosen’de Avrupa’da yaşadı. Bu sırada karada yaşamış en büyük kertenkele olan Megalania prisca;bu çağ sırasında Doğu Avustralya’nın büyük bir kısmını kaplayan açık ormanlarda, ağaçlık arazilerde ve diğer Pleistosen habitatlarında yaşamını sürdürdü.

Şimdi Pleistosen hayvanlarının çoğunun soyu tükenmiş olsa da günümüz insanlarının Pleistosen’deki vahşi yaşama yabancılık çekeceği söylenemez. Örneğin bir zamanlar Alaska’da mamutların yanı sıra günümüzdekiyle aynı bozayılar (Ursus arctos), ren geyikleri (Rangifer tarandus) ve kurtlar (Canis lupus) yaşıyordu. Dünyanın diğer tarafında, Batı Avustralya’da, 2018 yılında 200.000 yıl önce Pleistosen Buzul Çağı’nın zirve yaptığı dönemde Aborjinlerin kanguru ziyafeti çektiklerini gösteren antik bir kamp ateşi keşfedildi. Tabii ki o dönemde kuş olmayan (non-avian) dinozorlar yoktu çünkü bunların hepsi, Pleistosen Çağ başlamadan 60 milyon yıl önce önce yani Kretase Dönemi’nin sonunda yeryüzünden silinmişti.

Pleistosen Yok Oluşları

Pleistosen Çağ’ın sonuna doğru megafaunanın çoğunun soyu tükendi. Kuzey Amerika’da 38 memeli grubu yok oldu ve bunların büyük bir kısmı 45 kilogramdan ağırdı. Mastodonlar, kılıç dişli kediler ve mamutların büyük çoğunluğunun yanı sıra küçük suratlı ayılar, armadilloya benzeyen Glyptotherium ve kasklı misk sığırı (Bootherium bombifrons), yok oluşun kurbanları arasında yer alıyordu.

Bilim insanları onlarca yıl boyunca Pleistosen yok oluşlarına neyin sebep olduğunu tartıştılar. İleri sürülen temel argüman, ya doğal iklim değişikliğinin ya da aşırı avlanma gibi insan aktivitelerinin yok oluşlardan birinci derecede sorumlu olduğu yönünde. Daha ihtilaflı başka bir teori ise 12.900 yıl önce atmosfere girerken parçalanan büyük bir kuyruklu yıldızın Kuzey Amerika’da orman yangınları ve iklim değişikliğine yol açtığını ve bu olayların da yok oluşlarda önemli rol oynadığını söylüyor.

Dünya, yaklaşık 11.700 yıl önce Pleistosen Çağ’dan çıkarken ısınıyordu. Buzullar geri çekildi ve insanlar, “İnsanın Çağı” olarak da bilinen Holosen Çağ adlı yeni bir çağın şafağında tarım yapmaya başladı.

Live Science. 28 Şubat 2022.