Türkiye’de gıda fiyatları neden dünyadan farklı?

9 Mart 2024

Dünya gıda fiyatları, Şubat 2024’te yedinci ay üst üste düşüş kaydetti. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından derlenen verilere göre, küresel gıda fiyat endeksi, bir önceki aya göre yüzde 0,7 azalarak geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 10,5 düşüş gösterdi. Bu durum, gıda fiyatları endeksinin Şubat 2021’den bu yana en düşük seviyeye gerilediğini gösteriyor.

Türkiye’de ise gıda fiyatları, Şubat 2024’te aylık bazda yüzde 8,25, yıllık bazda ise yüzde 71,12 olarak artış gösterdi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, yıllık enflasyon son 15 ayın en yükseği olarak kaydedildi. Gıda ve alkolsüz içecekler grubu fiyatları Şubat ayı enflasyonunun temel belirleyicisi oldu.

Peki Türkiye’de gıda fiyatları neden dünyadan farklı seyrediyor? Bu sorunun cevabını bulmak için hem küresel hem de yerel faktörleri incelemek gerekiyor.

Küresel faktörler

FAO’nun raporuna göre, Şubat ayında gıda fiyatlarının düşmesinde en büyük etken şeker fiyatları oldu. Şeker fiyat endeksi, bir önceki aya göre yüzde 3,2 artarken, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,5 artış gösterdi. Şeker fiyatlarındaki artışın nedenleri arasında Brezilya’da üretimin artması, Hindistan ve Tayland’da ihracatın yükselmesi ve küresel talebin zayıflaması gösterildi.

Diğer gıda gruplarında ise fiyat düşüşleri yaşandı. Tahıl fiyat endeksi şubat ayında bir önceki aya göre yüzde 5,0 azalırken, yıllık bazda yüzde 22,4 geriledi. Tahıl fiyatlarındaki düşüşün nedenleri arasında ABD ve Avrupa’da rekolte artışı, Rusya ve Ukrayna’da ihracat kotalarının gevşetilmesi ve Çin’in ithalatının azalması sayıldı.

Bitkisel yağ fiyat endeksi ise şubatta bir önceki aya göre yüzde 1,3 düşüş gösterirken, yıllık bazda yüzde 11 azaldı. Bitkisel yağ fiyatlarındaki düşüşün nedenleri arasında palm yağı üretimindeki artış ve soya yağı talebindeki azalış belirtildi.

Süt ürünleri fiyat endeksi ise şubatta bir önceki aya göre yüzde 1,1 artarken, yıllık bazda yüzde 13,4 azaldı. Süt ürünleri fiyatlarındaki artışın nedenleri arasında Avrupa Birliği’nde süt tozu stoklarının azalması ve tereyağı talebinin artması gösterildi.

Et fiyat endeksi ise şubat ayında bir önceki aya göre yüzde 1,8 artış gösterirken, bir yıl öncesine göre yüzde 0,8 azaldı. Et fiyatlarındaki artışın nedenleri arasında Brezilya ve Arjantin’de sığır eti üretimindeki düşüş ve Çin’in domuz eti ithalatındaki artış sayıldı.

Yerel faktörler

Türkiye’de gıda fiyatları, küresel eğilimlerin aksine yükselmeye devam ediyor. Bunun nedenleri arasında hem üretim hem de tüketim tarafında yaşanan sorunlar var.

Üretim tarafında, kuraklık, girdi maliyetlerindeki artış, tarım arazilerinin azalması, verimlilik düşüklüğü, lojistik sorunlar, spekülasyon ve stokçuluk gibi faktörler gıda fiyatlarını yukarı çekiyor.

Tüketim tarafında ise, gelir dağılımındaki bozulma, enflasyon beklentileri, tüketici güvenindeki düşüş, pandemi nedeniyle değişen alışkanlıklar ve talep artışı gibi faktörler gıda fiyatlarını yukarı çekiyor.

Türkiye ile kıyaslandığında, dünyada gıda fiyatlarındaki düşüşün sürdürülebilir olup olmadığı da tartışmalı. Bazı uzmanlar, küresel gıda fiyatlarının orta vadede yeniden yükseleceğini öngörüyor. Bunun nedenleri arasında iklim değişikliği, nüfus artışı, biyoyakıt üretimi, gelişmekte olan ülkelerde gelir artışı ve tüketim tercihleri gibi faktörler sayılıyor.

Sonuç olarak, Türkiye’de gıda fiyatları neden dünyadan farklı seyrediyor sorusunun cevabını bulmak için hem küresel hem de yerel dinamikleri göz önünde bulundurmak gerekiyor. Gıda fiyatlarının makul seviyelere çekilmesi için hem üretici hem de tüketici lehine politikalar geliştirilmesi ve uygulanması şart.

NHY/ BirGün