UNESCO tarafından 2024 yılında küresel cezasızlık oranı 2018’deki yüzde 89 ve 2012’deki yüzde 95’e kıyasla yüzde 85 olarak ölçüldü.
UNESCO’nın iki yılda bir yayımlanan Gazetecilerin Güvenliği ve Cezasızlık Sorunu Raporu açıklandı. Rapor, 2022 ve 2023 yıllarında gazetecilerin güvenliğinin küresel durumunu ve onlara karşı işlenen suçların cezasız kalma düzeylerini analiz ediyor.
UNESCO bu dönemde 162 gazeteci, medya çalışanı ve sosyal medya üreticisinin öldürüldüğünü kaydetti. Bu sayı, UNESCO’nun 117 cinayet kaydettiği bir önceki 2020-2021 iki yıllık dönemine kıyasla yüzde 38’lik bir artışa işaret ediyor. 20231’te çatışma ülkelerindeki cinayet sayısındaki artış, 2018’den bu yana en yüksek sayı olan 44 cinayetle kısmen bu artıştan kaynaklanıyor.
Silahlı çatışmaların yaşandığı ülkelerde meydana gelen cinayetlerin azaldığı önceki beş yıldaki eğilim tersine dönerek, 2017’den bu yana ilk kez tüm cinayetlerin yarısından fazlası çatışma durumlarında meydana geldi.
2022’de silahlı çatışmaların yaşandığı ülkelerin dışında gazeteci cinayetlerinde önemli bir artış yaşandı ve UNESCO tarafından kaydedilen en yüksek sayı olan 60 cinayet gerçekleşti. 2023 yılında bu toplam dramatik bir düşüşle 2008 yılından bu yana en düşük yıllık toplama (30) geriledi. Bu iki yıllık dönemde, öncesinde bir kaybolma, bir kayıp ihbarı veya bir kaçırma olayı gerçekleşen gazeteci cinayetlerinin sayısında bir artış kaydedilmiştir.
UNESCO verileri, geçen iki yıllık dönemde 9 olan bu tür cinayet vakalarının 13’ünü doğruladı, Latin Amerika ve Karayipler bu olayların en çok yaşandığı bölge oldu. 2022-2023 iki yıllık döneminde en fazla cinayet Latin Amerika ve Karayipler’de (61) işlenirken, bu bölgeyi 35 cinayetin kaydedildiği Arap Devletleri takip etti.
Kadın gazeteciler 14 vaka ile cinayetlerin yüzde 9’unu oluşturdu ve bu oran bir önceki iki yıllık dönemle tutarlı. Ancak özellikle 2022’de öldürülen kadın gazeteci sayısı 2017’den bu yana görülen en yüksek oran. Tüm gazeteci cinayetlerinin yüzde 94’ü (yüzde 94) gazetecinin menşe ülkesinde gerçekleşti.
UNESCO, gazeteci cinayetlerinin cezasız kalmasını izleme görevi doğrultusunda, 75 devletten 1 Ocak 2006’dan 31 Ekim 2023’e kadar gerçekleşen 1.189 çözülmemiş cinayetin adli durumu hakkında güncel bilgi talep etti. Elli sekiz (58) devlet, bu taleplere 49 yanıt ve 9 kabul ile yanıt verdi.
2022’deki yüzde 65’lik oranla karşılaştırıldığında, yüzde 77 ile şimdiye kadar alınan en yüksek yanıt oranını temsil eden yanıtlar, 2018’den bu yana cezasızlık oranında yüzde 4 puanlık hafif ancak sürekli bir düşüş olduğunu gösterdi. UNESCO tarafından 2024 yılında küresel cezasızlık oranı 2018’deki yüzde 89 ve 2012’deki yüzde 95’e kıyasla yüzde 85 olarak ölçüldü.
35 devlet, talebe verdikleri yanıtlarda güvenliği teşvik etmeyi ve cezasızlıkla mücadeleyi amaçlayan tedbirleri bildirirken, 24 devlet gazetecilerin güvenliğinin toplumsal cinsiyet boyutunu ve özellikle kadın gazetecilerin karşılaştığı riskleri ele alan eylemleri bildirdi.
Ülkelere göre gazeteci cinayetleri
2022 yılında en fazla cinayetin işlendiği ülke 19 vaka ile Meksika oldu. 2022 yılında ülkelere göre gazeteci cinayetleri şöyle:
Ukrayna (11), Haiti (9), Pakistan (6), Kolombiya (4), Filipinler (4), Brezilya (3), Honduras (3), Bangladeş (2), Hindistan (2), Çad (2), Ekvador (2), Myanmar (2) ve Filistin Devleti’nde (2) de gazeteci cinayetleri meydana gelmiştir, Somali (2), Suriye Arap Cumhuriyeti (2), Yemen (2), Şili (1), Kongo Demokratik Cumhuriyeti (1), Guatemala (1), İran (1), İsrail2 (1), Kazakistan (1), Kenya (1), Paraguay (1), Türkiye (1), Amerika Birleşik Devletleri (1) ve Vietnam (1).
2023 yılında, Filistin Devleti 24 iş cinayeti ile en yüksek vaka sayısını kaydetti. 2023 yılındaki ülkelere göre gazeteci cinayetleri şöyle:
Meksika (7), Guatemala (5), Kamerun (3), Lübnan (3), Ukrayna (3), Afganistan (2), Haiti (2), Hindistan (2), İsrail (2), Pakistan (2), Filipinler (2) ve Suriye Arap Cumhuriyeti’nde (2) de meydana gelmiştir, Arnavutluk (1), Arjantin (1), Bangladeş (2), Çin (1), Kolombiya (1), Honduras (1), Lesotho (1), Mali (1), Mozambik (1), Paraguay (1), Ruanda (1), Somali (1), Sudan (1) ve Amerika Birleşik Devletleri (1).
UNESCO tüm bölgelerde gazetecilerin öldürüldüğü vakaları kaydetmiştir. Bu iki yıllık dönemde en fazla sayıda doğrulanmış gazeteci cinayeti vakası Latin Amerika ve Karayipler’de (61) görülmüş, bunu 35 cinayet vakasının kaydedildiği Arap Devletleri izlemiştir.
Afrika’da 14 gazeteci öldürüldü. Asya ve Pasifik’te 31 gazeteci öldürüldü. Orta ve Doğu Avrupa’da 15 cinayet işlendi. Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da ise 6 cinayet işlendi.
Çatışma bölgelerinde gazeteci cinayetleri
UNESCO, silahlı çatışmaların yaşandığı ülkelerde 72 gazeteci cinayeti kaydederek bu sayının toplam cinayetlerin yüzde 44’üne tekabül ettiğini belirtmiştir.2022’de 28 ve 2021’de 20 gazeteci ve medya çalışanı öldürülürken, sadece 2023’te kırk dört (44) gazeteci ve medya çalışanı çatışmaların yaşandığı ülkelerde yaptıkları işle bağlantılı olarak öldürülmüştür.
Bu rakam, o yıl öldürülen tüm gazetecilerin yüzde 59’una tekabül etmektedir. 2017’den bu yana ilk kez tek bir yılda öldürülen gazeteci sayısının yarısından fazlası kaydedilmiş ve silahlı çatışmaların yaşandığı ülkelerde meydana gelen cinayetlerin yüzdesindeki azalma eğilimi tersine dönmüştür.
2022’de silahlı çatışmaların yaşanmadığı ülkelerde öldürülen gazetecilerin sayısında kayda değer bir artış yaşanmıştır (60); bu rakam UNESCO tarafından kaydedilen en yüksek rakamdır ve Meksika bu cinayetlerin neredeyse üçte birini oluşturmaktadır (19). 2023 yılında silahlı çatışma yaşanmayan ülkelerde öldürülen gazeteci sayısı dramatik bir düşüşle 2008’den bu yana en düşük seviyeye (30) gerilemiştir.
Ölümcül saldırı türlerine göre durum
UNESCO, 2022-2023 iki yıllık döneminde, doğrudan silahlı çatışma durumlarında gazetecilerin öldürülmesinde önemli bir artış kaydetti. UNESCO bu koşullarda 56 cinayeti doğruladı. 2022-2023 iki yıllık döneminde, yerel gazeteciler 43 cinayet kaydederek çatışmaları takip ederken öldürülenlerin yüzde 86’sını oluşturdu. Silahlı çatışmaları takip eden yabancı gazeteciler ise 7 cinayetle cinayetlerin yüzde 14’ünü oluşturdu.
Gazeteciler evlerinde veya evlerinin yakınlarında öldürülmeye devam ediyor. Bu durum medya çalışanlarının aileleri için çok yüksek düzeyde risk oluşturmaktadır. UNESCO verileri, bu iki yıllık dönemde 22 cinayetin bu koşullarda işlendiğini veya tüm vakaların yüzde 14’ünü oluşturduğunu göstermektedir; bu rakam geçen iki yıllık dönemde 23 cinayete veya tüm vakaların yüzde 20’sine karşılık geliyor.
Araba veya motosikletle seyahat eden gazetecilerin öldürülmesi yaygın bir eğilim olmaya devam ediyor, bu da onlara eşlik eden aile üyelerine veya cinayetlerin hemen yakınında bulunan kişilere yönelik riski artırıyor. UNESCO’nun 2022-2023 iki yıllık dönemine ilişkin verileri, bu koşullarda meydana gelen 20 cinayeti veya tüm vakaların yüzde 12’sini gösteriyor.
Bu iki yıllık dönemde, öncesinde bir kaybolma, kayıp ihbarı veya kaçırma vakası bulunan gazeteci cinayetlerinin sayısında bir artış kaydedildi. UNESCO verileri, geçen iki yılda 9 olan bu tür cinayetlerin 13’ünü doğrularken, Latin Amerika ve Karayipler bu olayların en çok yaşandığı bölge oldu.
Terör saldırısında ya da terör saldırısı hakkında haber yaparken öldürülen gazetecilerin sayısı bu iki yılda arttı. UNESCO verilerine göre bu tür olaylarda 8 gazeteci öldürülürken, geçen iki yılda bu sayı 1’di.Protestoları takip ederken öldürülen gazetecilerin sayısı ise azaldı. UNESCO, 2020-2021’de 6 vaka kaydederken bu iki yılda 3 vaka kaydetti.
2022-2023 iki yılında UNESCO, çevre sorunlarıyla ilgili haberleriyle bağlantılı olarak öldürülen 6 gazeteciyi doğruladı. Bu, 8 gazetecinin kaydedildiği bir önceki 2020-2021 iki yıllık dönemine göre hafif bir düşüş anlamına geliyor. 2022-2023 iki yıllık döneminde UNESCO verileri, 5 gazetecinin polis tarafından tutuklanırken, gözaltındayken veya gözaltında tutulurken öldüğünü gösteriyor. Bu, UNESCO’nun polis gözetimindeyken 3 öldürme vakası kaydettiği bir önceki iki yıllık döneme göre bir artıştır. UNESCO’nun bu iki yıllık verileri, gazetecilerin büyük gruplar veya çeteler tarafından hedef alındığı örnekleri gösteriyor. UNESCO verilerine göre bu türden 3 öldürme vakası yaşandı.
Kadın gazetecilerin öldürülmesi
UNESCO, 2022-2023 iki yıllık döneminde 14 kadın gazeteci cinayeti veya toplam vaka sayısının yüzde 9’unu kaydetmiştir. UNESCO, bir önceki 2020-2021 iki yıllık dönemde de aynı oranda cinayet kaydetmişti.
Bununla birlikte, UNESCO’nun verileri yıllara göre analiz edildiğinde, 10 cinayetle 2022 yılının, UNESCO’nun sistematik izlemesinin başladığı 2006 yılından bu yana kadın gazeteciler için en tehlikeli yıllardan biri olduğu görülüyor.
Genç gazetecilerin öldürülmesi
Gençlik, UNESCO için öncelikli bir gruptur ve istatistiksel olarak 15-24 yaş aralığı olarak tanımlanmaktadır. UNESCO’nun verileri, 2022-2023 döneminde en az 5 genç gazetecinin öldürüldüğünü gösteriyor.
2022-2023 döneminde kaydedilen gazeteci cinayetleri tüm yaş gruplarında kaydedilmiştir. Bu rakam, bu iki yıllık dönemde kaydedilen tüm cinayetlerin yüzde 3’üne denk geliyor. 2022-2023 iki yıllık döneminde ayrıca 25-29 yaş aralığında en az 12 gazeteci öldürüldü. .
Devletlerin reaksiyon hızında artış
Genel Direktörün 2024 talebine verilen yanıt oranı yüzde 77 ile hem mutlak hem de göreceli olarak şimdiye kadar kaydedilen en yüksek oran oldu. Bu, 2022 Genel Direktör taleplerine verilen yüzde 65’lik yanıt oranına kıyasla önemli bir artış anlamına geliyor.
Genel Direktörün 2024 talebine yanıt veren 58 devletten yirmi üçü (23) gazetecilerin öldürülmesiyle ilgili adli vakalara ilişkin bilgilerin yayınlanmasına izin vermiştir. Bu, alınan toplam tepkilerin yüzde 40’ına tekabül etmektedir ki bu rakam bir önceki 2022 Genel Direktörünün 20 Devlete yönelik talebine eşit.
Cezasızlık oranı 2024’te düşüyor
Temmuz 2024 itibariyle, devletlerin yüzde yetmiş yedisi (yüzde 77) Genel Direktörün öldürülen gazetecilerle ilgili devam eden veya çözülmemiş 1.189 vaka hakkında güncel bilgi sağlama talebine yanıt verdi. Devletlerden alınan bildirimlere göre, 210 vaka çözüldü. Dokuz yüz kırk yedi (947) vaka devam etmekteydi veya çözülmemişti; bu vakaların 22’si yabancı bir aktörün eylemlerine atfediliyordu ve diğer 32’si adli olarak arşivlenmişti ve çözüm için tüm adli yollar tüketilmişti.
UNESCO’nun bu nedenle çözülmemiş olarak değerlendirmeye devam ettiği 267 çözülmemiş vaka için güncellenmiş bilgi sağlanmamıştır.2024 yılında, gazetecilerin öldürülmesinde cezasızlık oranı yüzde 85.
Gazetecilerin öldürülmesinin cezasız kalma oranı 2022’ye göre 1 puan (yüzde 86), 2018’e göre 4 puan (yüzde 89) ve 2012’ye göre 10 puan (yüzde 95) azaldı. (Ajans Bizim)
