Suriye’de Heyet Tahrir el-Şam (HTŞ) öncülüğündeki muhalif silahlı güçler başkent Şam’a girdi ve Beşar Esad ülkeyi terk etti.
Dünyayı şaşırtan hızlı bir isyancı saldırısının ardından Suriye ordu komutanlığının Pazar günü subaylara Devlet Başkanı Beşar Esad’ın 24 yıllık otoriter yönetiminin sona erdiğini bildirdiğini söyledi.
Şam’ın “artık Esad’dan kurtulduğunu” söyleyen Suriyeli isyancıların Suriye halkına yönelik ilk açıklamalarını devlet televizyonundan yayınlamalarının beklendiğini belirtiliyor.
Ülkedeki her türlü muhalefeti bastıran Esad’ın Pazar günü erken saatlerde bilinmeyen bir yere gitmek üzere Şam’dan ayrıldığını belirtirken, isyancılar başkente girdiklerini ve ordunun konuşlandığına dair hiçbir işaret olmadığı ifade edildi.
Görgü tanıkları, arabalı ve yaya binlerce kişinin el sallayarak ve “özgürlük” sloganları atarak Şam’ın ana meydanında toplandığını ve Esad ailesinin yarım asırlık iktidarına son verdiğini söyledi.
Şam’dan havalanan uçak
Dramatik çöküş, ailenin Suriye üzerindeki demir yumruklu yönetimini sona erdiriyor. Bu aynı zamanda bölgenin kalbindeki kilit bir müttefikini kaybeden Rusya ve İran’a büyük bir darbe indirerek Orta Doğu için güçler dengesinin yeniden şekillenmesine de işaret ediyor.
Suriye hükümetinin binlerce kişiyi alıkoyduğu Şam’ın dış mahallelerindeki bir askeri hapishaneye atıfta bulunan isyancılar, “Mahkumlarımızın serbest bırakılması, zincirlerinin çözülmesi ve Sednaya hapishanesindeki adaletsizlik döneminin sona ermesi haberini Suriye halkıyla birlikte kutluyoruz” diyor.
Flightradar internet sitesinin verilerine göre, başkentin isyancılar tarafından ele geçirildiğinin bildirildiği saatlerde Şam havaalanından bir Suriye Hava Yolları uçağı havalandı.
Uçak başlangıçta Esad’ın kalesi olan Suriye’nin kıyı bölgesine doğru uçtu, ancak daha sonra ani bir U dönüşü yaparak haritadan kaybolmadan önce birkaç dakika boyunca ters yönde uçtu. Uçakta kimlerin bulunduğu henüz belirsiz.
Suriye’nin yurtdışındaki ana muhalefet grubunun başkanı Hadi el-Bahra Suriyeli, Şam’ın artık “Beşar Esad’sız” olduğunu ilan etti.
Muhaliflerle temas
Suriyeliler sevinçlerini ifade ederken Başbakan Muhammed Gazi el Celali yönetimin devamlılığını desteklemeye hazır olduklarını ve Suriye halkının seçeceği herhangi bir liderle işbirliği yapmaya hazır olduklarını söyledi.
Beyaz Saray, ABD Başkanı Joe Biden ve ekibinin “Suriye’deki olağanüstü olayları” izlediğini ve bölgesel ortaklarla temas halinde olduğunu söyledi.
Suriye’nin karmaşık iç savaşının cepheleri yıllarca hareketsiz kaldı. Daha sonra bir zamanlar El Kaide ile bağlantılı olan İslamcılar aniden harekete geçerek Rusya, İran ve Lübnan’daki Hizbullah’ın yardımıyla yıllarca süren zorlu savaştan ve uluslararası izolasyondan kurtulan Esad’a karşı en büyük meydan okumayı oluşturdular.
Ancak Esad’ın müttefiklerinin başka krizlere odaklanmış ve zayıflamış olması, Esad’ı kendisini savunmaya hazır olmayan bir orduyla muhaliflerinin insafına bıraktı.
Suriyeli isyancı lider Ahmed el-Şaraa, resmi olarak teslim edilene kadar “eski başbakanın” gözetiminde kalacağını söylediği kamu kurumlarına yaklaşmanın yasak olduğunu açıkladı.
Lübnan’daki İran destekli Hizbullah ve Gazze’deki Hamas gruplarını ciddi şekilde zayıflatan İsrail, İran’ın bir diğer önemli bölgesel müttefiki olan Esad’ın düşüşünü muhtemelen kutlayacaktır. Ancak katı şeriatçı kodları bulunan bir grubun Suriye’yi yönetme ihtimali endişeleri arttıracak gibi görünüyor.
Önce Humus düştü
Şam’a ulaşmadan birkaç saat önce isyancılar, sadece bir gün süren çatışmaların ardından kilit şehir Humus’un kontrolünü tamamen ele geçirdiklerini ve Esad’ın 24 yıllık iktidarının pamuk ipliğine bağlı olduğunu duyurdular.
Ordunun kent merkezinden çekilmesinin ardından sokaklara dökülen binlerce Humuslu dans ederek ve “Esad gitti, Humus özgür” ve “Yaşasın Suriye, kahrolsun Beşar Esad” sloganları attı.
İsyancılar kutlama için havaya ateş açtı ve gençler, ordunun bir hafta süren baş döndürücü geri çekilmesiyle toprak kontrolü çöken Suriye Devlet Başkanı’nın posterlerini yırttı.
Humus’un düşmesi isyancılara Suriye’nin stratejik merkezini ve önemli bir karayolu kavşağını kontrol etme imkanı verirken, Şam’ı Esad’ın kalesi olan ve Rus müttefiklerinin bir deniz üssü ve hava üssüne sahip olduğu kıyı bölgesinden kopardı.
Humus’un ele geçirilmesi aynı zamanda isyancı hareketin 13 yıldır süren çatışmalardaki dramatik geri dönüşünün de güçlü bir sembolü idi. Humus’un büyük bölümü yıllar önce isyancılar ve ordu arasında yaşanan zorlu kuşatma savaşında yerle bir olmuştu. Çatışmalar isyancıların gerilemesine neden oldu ve isyancılar bölgeyi terk etmek zorunda kaldı.
İsyancıların başlıca lideri olan Heyet Tahrir el-Şam komutanı Ebu Muhammed el-Golani, Humus’un ele geçirilmesini tarihi bir an olarak nitelendirdi ve savaşçıları “silahlarını bırakanlara” zarar vermemeye çağırdı.
İsyancılar şehir hapishanesindeki binlerce tutukluyu serbest bıraktı. Güvenlik güçleri belgelerini yaktıktan sonra aceleyle ayrıldılar.
Suriyeli isyancı komutan Hasan Abdül Gani, Pazar günü erken saatlerde yaptığı açıklamada Şam çevresindeki kırsal bölgelerin “tamamen kurtarılması” için operasyonların devam ettiğini ve isyancı güçlerin başkente doğru yöneldiğini söyledi.
Bir banliyöde Esad’ın babası merhum Devlet Başkanı Hafız Esad’ın bir heykeli devrildi ve parçalandı. Şehrin dışında isyancılar 24 saat içinde güneybatının tamamını ele geçirerek kontrolü sağladı.
Siyasi çözüm çağrıları
Olayların hızı Arap başkentlerini şaşkına çevirdi ve yeni bir bölgesel istikrarsızlık dalgası korkularını arttırdı.
Katar, Suudi Arabistan, Ürdün, Mısır, Irak, İran, Türkiye ve Rusya ortak bir bildiri yayınlayarak krizin tehlikeli bir gelişme olduğunu belirttiler ve siyasi çözüm çağrısında bulundular.
2011’de Esad yönetimine karşı bir ayaklanma olarak patlak veren Suriye’deki iç savaş, büyük dış güçleri de içine çekerek cihatçı militanların dünyanın dört bir yanında saldırılar planlaması için alan yarattı ve milyonlarca mülteciyi komşu ülkelere gönderdi.
En güçlü isyancı grup olan Heyet Tahrir el-Şam, ABD ve diğerleri tarafından terör örgütü olarak kabul edilen El Kaide’nin Suriye’deki eski uzantısı ve pek çok Suriyeli bu örgütün katı şeriatçı bir yönetim dayatacağından korkuyor.
Golani azınlıklara müdahale etmeyeceği, uluslararası topluma da yurtdışındaki aşırı dinci saldırılara karşı olduğu konusunda güvence vermeye çalışıyor. İsyancıların bir hafta önce ele geçirdiği Halep’te henüz misilleme haberleri gelmedi.
Cumartesi günü Golani’ye inanıp inanmadığı sorulan Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, “Pudingin kanıtı yemekte” yanıtını verdi.
Müttefiklerin azalan desteği
Esad’ın uzun süren iktidarı isyancıları bastırmak için müttefiklerine güvendi. Rus savaş uçakları bombardıman düzenlerken İran da Suriye ordusunu takviye etmek ve isyancıların kalelerine saldırmak üzere Hizbullah ve Iraklı milisler dahil müttefik güçler gönderdi.
Ancak Rusya’nın 2022’den bu yana Ukrayna’daki savaşa odaklanmış olması ve Hizbullah’ın İsrail ile girdiği zorlu savaşta büyük kayıplar vermesi, kendisinin ya da İran’ın Esad’ı destekleme kabiliyetini önemli ölçüde sınırladı.
Yönetimi devralmaya hazırlanan Donald Trump, ABD’nin çatışmaya dahil olmaması ve “kendi haline bırakması” gerektiğini söyledi.
