Levha tektoniÄŸi, Dünya’nın dış katmanının birbirleriyle etkileÅŸim halinde olan büyük parçalardan oluÅŸtuÄŸunu öne süren bir bilimsel teoridir. Bu parçalara tektonik levhalar veya plakalar denir. Plakalar, Dünya’nın yüzeyini ve altındaki astenosfer adı verilen sıcak ve yumuÅŸak tabakayı oluÅŸturur. Plakalar, astenosfer üzerinde yavaÅŸ yavaÅŸ hareket eder ve birbirleriyle çarpışır, uzaklaşır veya yan yana kayarlar. Bu hareketler, Dünya’nın ÅŸeklini ve coÄŸrafyasını milyonlarca yıl içinde deÄŸiÅŸtirir.
Levha tektoniÄŸi teorisi, 20. yüzyılın ortalarında geliÅŸtirilmiÅŸtir. Bu teori, kıta kayması adı verilen daha eski bir fikre dayanır. Kıta kayması, kıtaların bir zamanlar tek bir kara kütlesi olan Pangea’yı oluÅŸturduÄŸunu ve daha sonra ayrılarak bugünkü konumlarına geldiÄŸini öne sürer. Kıta kayması fikri, ilk olarak 1912 yılında Alman jeofizikçi Alfred Wegener tarafından ortaya atılmıştır. Wegener, kıtaların ÅŸekillerinin birbirine uyduÄŸunu, aynı fosil ve kaya türlerinin farklı kıtalarda bulunduÄŸunu ve buzul izlerinin sıcak bölgelerde görüldüğünü gözlemleyerek bu fikre ulaÅŸmıştır.
Levha tektoniÄŸi teorisi, kıta kaymasının nasıl gerçekleÅŸtiÄŸini açıklamak için deniz tabanının yayılması adı verilen bir süreci kullanır. Deniz tabanının yayılması, okyanus ortası sırtları adı verilen yerlerde yeni okyanus kabuÄŸunun oluÅŸtuÄŸu ve iki yana doÄŸru geniÅŸlediÄŸi bir süreçtir. Bu süreç, 1960’larda Harry Hess ve Robert Dietz tarafından geliÅŸtirilmiÅŸtir. Deniz tabanının yayılması, plakaların hareket etmesine neden olan itici güçtür.
Plakaların hareket ettiği yerlere plaka sınırları denir. Plaka sınırları üç türlüdür: ıraksak, yakınsak ve transform. Iraksak plaka sınırları, plakaların birbirinden uzaklaştığı yerlerdir. Bu sınırlarda yeni okyanus kabuğu oluşur ve okyanuslar genişler. Yakınsak plaka sınırları, plakaların birbirine doğru hareket ettiği yerlerdir. Bu sınırlarda bir plaka diğerinin altına girer ve erir. Bu sürece yitim denir. Yitim bölgelerinde derin hendekler, volkanik dağlar ve ada yayları oluşur. Transform plaka sınırları ise plakaların birbirinin yanından geçtiği yerlerdir. Bu sınırlarda büyük faylar oluşur ve depremler meydana gelir.
Levha tektoniği teorisi, depremleri ve volkanları açıklamada önemli bir araçtır. Depremler, plakaların hareketine bağlı olarak faylarda gerilim oluşması sonucu meydana gelen ani yer kabuğu kırılmalarıdır. Depremlerin çoğu plaka sınırlarında veya yakınında gerçekleşir. Volkanlar ise erimiş kaya maddesinin (magma) yüzeye çıkmasıyla oluşan doğal yapılardır. Volkanların çoğu da plaka sınırlarında veya yakınında bulunur.
Türkiye’de depremleri tetikleyen levhalar ise Afrika-Arap levhası, Avrasya levhası ve Anadolu levhasıdır. Afrika-Arap levhası, Avrasya levhasına doÄŸru hareket ederek Anadolu levhasını sıkıştırır ve onu batıya doÄŸru iter. Bu hareket sonucunda Anadolu levhasının kuzeyinde Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ), güneyinde DoÄŸu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) oluÅŸur. Bu iki fay zonu Türkiye’nin en aktif deprem bölgeleridir. Ayrıca Anadolu levhasının batısında Ege Denizi’nde ıraksak plaka sınırına baÄŸlı olarak deniz tabanının yayılması meydana gelir.
- Bilim İnsanları, Bazı Kişilerin Neden Covid Olmadığını Buldu - 21 Haziran 2024
- Tüketicinin İyimserliği Azalıyor - 21 Haziran 2024
- AkÅŸener, ErdoÄŸan’dan Ne Ä°stedi? - 7 Haziran 2024
