Şiraz şarabının kökeni

Ä°slam devriminden önce Ä°ran’ın yüzlerce yıllık ÅŸarap üretim geleneÄŸi bulunuyordu. GeleneÄŸin merkezinde ise tarihi Åžiraz kenti vardı. Peki bu kent ile dünyanın dört bir yanında içilen Åžiraz ÅŸarabı arasında bir baÄŸ var mı?

“Babamın üzüm getirip büyük bir kil fıçıya doldurduÄŸunu hatırlıyorum” diyor Kaliforniya’da ÅŸarap üretimi yapan Ä°ran kökenli Darioush Khaledi, Ä°slam devrimi öncesinde geçen çocukluÄŸunu anlatırken.

“Fıçının tepesine çıkıp ÅŸarabı koklar ve tadını çıkarırdım”.

Darioush’un ailesi, bir zamanlar ÅŸarap kültürü, baÄŸcılık ve ÅŸiirle anılan Ä°ran’ın güneybatısındaki meÅŸhur Åžiraz kentindendi.

Ailesinin bir araya gelip toprak kaplardan ÅŸarap içerek 14. yüzyıl Fars ÅŸairi Hâfız-ı Åžirâzî’den dizeler söylediÄŸini hatırlıyor.

“Yapılan sadece ÅŸarap içmek deÄŸildi, bir sergüzeÅŸtti aynı zamanda”.

Dairoush’un hatıralarında yaÅŸayan bu dünya 1979’daki Ä°slam devriminin ardından alkolün yasaklanmasıyla sonlandı.

Şaraphaneler kapatıldı, imalathaneler imha edildi ve binlerce yıllık geçmişi olan bir kültür yok edildi.

Tarihin tortusu

ABD’nin Philadephia kentindeki Pennsylvania müzesinde tarihi bir kil kap sergileniyor.

Bu, Amerikalı arkeologların Ä°ran’ın kuzeyindeki Zagros DaÄŸları’nda 1968’de keÅŸfettiÄŸi 6 kaptan biri.

Neolitik döneme ait ve 7 bin yıldan daha eki olan kap, Ä°ran’daki ÅŸarap üretiminin antik tarihine uşık tutan ilk bilimsel kanıt olma özelliÄŸini taşıyor.

Kaplardan birine yapılan kimyasal analizde kabın dibindeki lekenin şarap tortusu olduğu ortaya çıktı.

“Bu, dünyada kimyasal testlerle tespit edilmiÅŸ en eski ÅŸarap kabı” diyor Profesör Patrick McGovern.

Åžiraz’da üzüm yetiÅŸtiriciliÄŸine dair ilk kanıt milattan önce 2500 yılına ait. O tarihlerde ÅŸarap üreticiliÄŸinin daÄŸlardan, güney batı Ä°ran’ın ovalarına indiÄŸini anlatıyor profesör.

1. yüzyıla gelindiÄŸinde ise Åžiraz ÅŸarabı, aynı kentte bulunan mezarı bugün hâlâ ziyaret edilen Hâfız-ı Åžirâzî’nin ÅŸiirlerinde ölümsüzleÅŸti.

“Döndür kadehi ey sâkî” diyordu bir ÅŸiirinde, “Sun bana ve meclistekilere”.

1680’lerde Fransız elmas tüccarı Jean Chardin, Safevi Ä°mparatorluÄŸu’na giderek Åžah Abbas’ın sarayına çıktı.

Saraydaki mükellef ziyafetlere katılan Chardin, Şiraz şarabının nasıl tattığını kayıtlara geçiren ilk Avrupalı oldu.

“Özgün bir kırmızı rengi vardı” diyor Fransız tarihçi ve Chardin uzmanı Francis Richards, “Kısa sürede sirkeye dönen diÄŸer yerel ÅŸarapların aksine uzun süre saklanabilen bir ÅŸaraptı”.

Peki bugün dünya çapında içilen Åžiraz ÅŸarabıyla Hâfız-ı Åžirâzî’nin bahsettiÄŸi “Misk gibi kokan koyu kırmızı ÅŸarabın” bir alakası var mı?

 

Ä°ngilizce’de bu ÅŸarap türünü belirtirken Åžiraz’ın yanı sıra Åžirah (Syrah) ismi de kullanılıyor. Acaba Åžirah, Åžiraz’ın deforme olmuÅŸ hali olabilir mi?

Bunu araÅŸtırmak için ilk durağım Fransa’nın güneyindeki, ülkenin en ünlü baÄŸlarından birinin bulunduÄŸu ve Syrah ÅŸarabının üretildiÄŸi Rhone Vadisi oldu.

Yerel bir söylenceye göre Hermitage bağı 13. yüzyılda Gaspard de Sterimberg’in Haçlı Seferleri’nden dönüşte yanında bir Fars ÅŸarabı getirmesiyle baÅŸladı.

Åžiraz ve Syrah üzümlerinin kökenine dair sonuca 1998’da yürütülen bir DNA testiyle varıldı.

“Bazıları Syrah ÅŸarabının Perslerden, bazıları da Sicilya’daki Siraküza kentinden geldiÄŸini iddia ediyordu” diyor üzüm genetikçisi Jose Vauillamoz, “Ama bugün hiçbirinin doÄŸru olmadığını biliyoruz”.

“Ä°ki ayrı laboratuvarda yürütülen testler sonucunda Syrah’ın Rhone Vadisi’ndeki iki ayrı yerel üzümün melezleÅŸmesiyle oluÅŸtuÄŸu ortaya çıktı.”

Yani adı nereden gelirse gelsin, bugün dünyada yaygın olarak satılan Syrah şarabının Şiraz kentiyle bir bağı bulunmuyor.

Ama izler burada bitmiyor.

Fransa dışında Syrah şarabının en büyük üreticisi Avustralya ve orada bu şarap türü her zaman Şiraz olarak adlandırılıyor.

Ãœlkedeki üretim 19. yüzyılda Hermitage bağından Avustralya’ya ÅŸarap ihraç eden James Busby adlı bir Ä°skoç’a kadar geri götürülebiliyor.

Busby’nin irsaliye belgelerinde ÅŸarabın türü “scyras” olarak geçse de herkes bunun Syrah’ın yanlış yazılmış hâli olduÄŸunu sanıyordu.

Fakat günlüklerini okuduÄŸumda, Hermitage bağındaki söylenceyi onun da aynı ÅŸekilde aktardığını gördüm. “Bu bölgedeki söylenceye göre scyras bitkisi ilk olarak Perslerin Åžiraz kentinden getirilmiÅŸ” diye yazmıştı günlüğüne.

O zamanlarda Avrupa’daki bazı ÅŸarap üreticileri günümüz Ä°ran’ının bulunduÄŸu topraklardan getirdikleri Fars ÅŸaraplarını, tatlılık ve gövde eklemesi için kendi ÅŸaraplarına katıyorlardı.

Belki de Busby kadim Åžiraz adının Yeni Dünya’daki ÅŸarap üretimi uÄŸraÅŸlarına Farsî bir gizem ve rahiya katmasını umuyordu.

Persepolis’in yankıları

ABD 1970’lerde ithal etmeye baÅŸladığı bu tür ÅŸaraplara her zaman Syrah diyordu – bir istisna hariç.

Bir Åžirazlının oÄŸlu olan Darioush Khaledi, Kaliforniya’nın Napa Vadisi’ndeki 50 hektarlık bağında ürettiÄŸi ÅŸarabın Åžiraz olarak adlandırılması gerektiÄŸi konusunda ısrarcı:

“Fransız arkadaÅŸlarım Åžiraz/Syrah türü ÅŸarabın Rhone Vadisi’nden geldiÄŸini ve 500 yıllık bir tarihi olduÄŸunu söylüyorlar.

“Ama dünya atlasını açıp bakarsanız adı Åžiraz olan tek bir yer görürsünüz ve orada 7 bin yıllık bir ÅŸarap geleneÄŸi var”.

Bağda İran kökenini de öne çıkarıyor: Ana binaya giriş antik Persepolis kentindeki Fars stili sütunlarını andıran sütunlar arasından yapılıyor.

Bağı ziyaret ettiğimiz gün pazarlama müdürü Dan de Polo, Çinli alıcılar için bir şarap tadımı düzenliyordu.

“Åžiraz ÅŸarabının en güzel özelliÄŸi her zaman çok hisli bir ÅŸarap olması” diyor Çinlilere.

Hissiyat, ruh ve ÅŸiir – Åžiraz ÅŸarabından bahsederken her zaman karşımıza çıkan kavramlar oluyor.

Ve Darioush için, ayrıca benim için de, en önemli şey bu.

Ãœzümlerin DNA’sı deÄŸil, Åžiraz’ın bizi uzaklardaki evimizin ruhuna ve efsanevi ÅŸarabının romantizmine baÄŸlaması.

Kaynak: BBC Türkçe