Referandumun ardından kulislerde neler konuşuluyor?

Türkiye, “hayır” cephesinin “ÅŸaibeli” seçim eleÅŸtirilerine karşın yüzde 51,4 oyla 94 yıllık parlamento geleneÄŸine son verip “Türk tipi baÅŸkanlığa” “evet” dedi.

ÇoÄŸu yorumcuya göre sonuç, CumhurbaÅŸkanı Tayyip ErdoÄŸan için büyük bir “zafer” olmadığı gibi, “hayır” cephesi için de “hezimet” deÄŸil. Ama sonuçları itibariyle, büyük bir yapısal deÄŸiÅŸimi beraberinde getirecek.

Yasama, yürütme yargı organları, kamu ve seçim sisteminin yeniden yapılandırılması için “uyum yasalarının” çıkarılacağı önümüzdeki süreçte, siyasette de kartların yeniden karılacağına dikkat çekiliyor. Bundan sonraki sürece iliÅŸkin kulislerde ÅŸu deÄŸerlendirmeler yapılıyor:

Önce üyelik, sonra genel baÅŸkanlık: AKP, referandumdan “evet” çıksa da özellikle büyükÅŸehirler baÅŸta olmak üzere birçok ilde 1 Kasım’daki oy oranının altına düşüşün nedenlerini masaya yatıracak.

Başarısız olan illerde teşkilatlar mercek altına alınmasının yanı sıra, kabine revizyonunun da gündeme gelebileceği belirtiliyor.

İç deÄŸerlendirmenin yapılmasının ardından ise olası kan kaybının sürmesi olasılığına karşı, seçim sonuçlarının kesinleÅŸmesiyle, 28 Nisan’dan sonra partiye resmen “üye” olması beklenen CumhurbaÅŸkanı Tayyip ErdoÄŸan’ın, genel baÅŸkanlığının öne çekilebileceÄŸi parti kulislerinde dillendiriliyor.

“Hemen” bir erken seçim olasılığından ÅŸimdilik söz edilmese de, ErdoÄŸan’ın genel baÅŸkanlığı üstlenmesiyle, 2019 Kasım’ı beklenmeksizin, gelecek yıl Kasım sonrasında erken seçimle baÅŸkanlığa geçiÅŸ yapılması olasılık dahilinde.

Referandumun ÅŸaibeli olduÄŸunu savunan ve yenilenmesini isteyen CHP’nin Grup BaÅŸkanvekili Özgür Özel bir erken seçime evet demeye hazır olduklarını açıkladı. Ancak bu süreçte durumu en sıkıntılı durumda olan MHP’nin erken seçime sıcak bakmadığı biliniyor.

KılıçdaroÄŸlu çıtayı yukarı taşıdı ama: Referandum sonuçları bir sistem deÄŸiÅŸikliÄŸine onayı ortaya koysa da CHP, aslında kazananın “hayır” ve dolayısıyla bu kampanyanın başını çeken kendilerinin olduÄŸu görüşünde. O nedenle CHP’de yakın zamanda bir “genel baÅŸkanlık” tartışması yaÅŸanması beklenmiyor.

Hatta, kampanya sürecinde CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan’ın sert eleÅŸtiriler yönelttiÄŸi KılıçdaroÄŸlu’nun, buna raÄŸmen “kutuplaÅŸtırıcı dilden kaçınmasının”, ılımlı politikasının, kampanyaya olumlu yansıdığı görüşü egemen. Ancak referandum gecesi son açıklama yapan lider olan KılçdaroÄŸlu’nun YSK’nin tartışmalı kararlarına karşı yeterli mücadele veremediÄŸi/ön alamadığı eleÅŸtirileri parti içinden ve tabandan yükselmeye baÅŸladı.

Güçlü liderler dönemi: BaÅŸkanlık sistemine, eÄŸer bir erken seçim kararı alınmazsa 3 Kasım 2019’da yapılacak seçimlerden sonra geçilecek. Tıpkı referandumda olduÄŸu gibi yüzde 50’nin üzerinde oy alanın “baÅŸkan”lık ipini göğüsleyeceÄŸinden, yeni dönemin “ittifakları” ve siyasi partilerde de “güçlü-karizmatik” lider arayışını gündeme getirecek.

Ä°lerleyen süreçte “iki partili sisteme” evrileceÄŸi beklentisine paralel olarak, ana muhalefet partisi CHP lideri, ErdoÄŸan’dan sonra en yakın “baÅŸkan” adayı olacak.

Hemen olmasa da 2019 “baÅŸkanlık” seçimlerine giderken, CHP’de “ittifak oylarını” da alabilecek, güçlü, karizmatik lider arayışının kaçınılmaz olarak gündeme gelebileceÄŸi belirtiliyor.

MHP’nin durumu ve AkÅŸener faktörü: Referandumdan AKP ve MHP bloÄŸunda 1 Kasım seçimlerine göre yüzde 10 oranındaki kaybın, büyük oranda MHP tabanından olduÄŸu yaygın görüş. Bu nedenle referandumun aslında “kaybedeninin” MHP yönetimi olduÄŸu deÄŸerlendirmesi yapılıyor.

Her ne kadar MHP yönetimi “evet”teki firelerin tamamen partiye mal edilemeyeceÄŸini savunsa da “hayır cephesi”nde yer alan muhalif isimlerin, “hayır”ın yüzde 50 bandına taşınmasındaki rolünün yadsınamaz olduÄŸu vurgulanıyor.

Önümüzdeki süreçte baÅŸta Meral AkÅŸener olmak üzere Devlet Bahçeli muhaliflerinin öncelikle partiye “dönüş” mücadelesi vereceÄŸi, bu gerçekleÅŸmediÄŸi takdirde “yeni parti” arayışına yönelebilecekleri ifade ediliyor.

Bu kapsamda en fazla ÅŸans tanınan isim olan Meral AkÅŸener’in, siyaset yapmasına “hukuki” bir engel çıkarılmazsa, 2019’da “cumhurbaÅŸkanı adayı” olarak ErdoÄŸan’ın karşısına çıkabileceÄŸine dikkat çekiliyor.

HDP kampanya yapamadı, muhafazakar Kürtler “evet”e kaydı: HDP’nin oy deposu olan GüneydoÄŸu’daki 10 ilde muhafazakar Kürt seçmenin önemli bir kısmının oy tercihi referandumda “evet”e kaydı. HDP’nin 1 Kasım’a oranla Türkiye genelinde 450 bine yakın oy kaybettiÄŸi tahmini yapılırken, bunun 340 bine yakınının GüneydoÄŸu’dan olduÄŸu hesaplanıyor.

HDP içinde parti tabanında referandumda AKP’ye büyük bir kayma yaÅŸanmadığı, ancak baskı politikaları nedeniyle küçük bir kopuÅŸ olduÄŸu yorumları yapıldı. GüneydoÄŸu illerinde ortaya çıkan referandum sonuçları bölgedeki seçmenin farklı seçim dönemlerinde kısmen farklı tercihler gösterdiÄŸini ortaya koydu.

Kürt seçmen her ne kadar kayyum atanan illerde “hayır” oyu kullansa da bu oran HDP’nin beklentisinin altında kaldı.

Telif hakkıREUTERS

MeÅŸruiyet tartışması: Evet cephesi seçime ÅŸaibe karıştığı görüşünde. Bunu destekleyenler, YSK’nin kendi yasasının ve kararlarını yok sayan “mühürsüz pusulalarla oy kullandırılmasına” dönük gelen “son dakika kararını” gerekçe gösteriyor.

YSK yetkilileri “Ä°tiraz olursa yeniden görüşürüz” açıklaması yapsa da, yargı bağımsızlığının son derece tartışmalı olduÄŸu böyle bir ortamda “referandumun iptali ya da mühürsüz oyların yeniden sayımı” seçeneÄŸine fazla olasılık tanınmıyor.

Ancak uluslararası gözlemciler (örneÄŸin AGÄ°T), referandumun “adil ve eÅŸit koÅŸullarda yapılmadığını, YSK’nin son anda açıkladığı mühürsüz oy pusulalarıyla kullanılan oyların geçerli olacağı” yönündeki kararının da yasalara aykırı olduÄŸunu kayda geçirdi.

MHP-AKP ittifakı devam eder mi?: MHP Genel Merkez sözcüleri sonuçtan memnun, evet çıkarılmasında partinin payının büyük olduÄŸu görüşü hakim. Ancak AKP’nin etkin isimlerinden, eski TBMM BaÅŸkanı Mehmet Ali Åžahin aynı kanıda deÄŸil.

Åžahin, AKP kulislerinde konuÅŸulsa da “resmen” dillendirilmeyen bu rahatsızlığı referandum gecesi, “Evet oylarının tamamına yakınının 1 Kasım seçimlerinde AK Parti’ye oy vermiÅŸ olan seçmenlerin olduÄŸunu düşünüyorum. Tamamı deÄŸil ama çok önemli bölümün olduÄŸunu düşünüyorum. Benim seçim bölgem Karabük’te 1 Kasım seçimlerinde yüzde 60,5 oy almıştık. Åžuanda da yüzde 60,8 aldık. Yani Karabük’te 1 Kasım’da aldığımız oyların evet olarak sandığa yansıdı. Tabanlarından oy beklediÄŸimiz siyasi partilerden yeterli evet oyunun gelmediÄŸini görüyorum” açıklaması yaptı.

Ancak sonuçta “evet” çıktığı için, eÄŸer AKP ve ErdoÄŸan yeni bir ittifak arayışına girmezse, varolan ittifakın uyum yasalarının Meclis’te çıkarılacağı 6 aylık süreçte de devam etmesi bekleniyor.