Koronavirüs salgınının geçici olarak durdurduğu savaşlar ve çatışmalar

180’in üzerinde ülkeye yayılan koronavirüs salgınının bir sonucu daha oldu: Dünya genelinde yıllardır süren bazı savaÅŸlar ve çatışmalar durdu.

BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, pandemiyle mücadeleye yoÄŸunlaÅŸmak için 23 Mart’ta küresel bir ateÅŸkesin en kısa sürede baÅŸlaması çaÄŸrısı yaptı:

“Bugün, dünyanın her bir köşesinde hızla yürürlüğe girecek bir küresel ateÅŸkes çaÄŸrısı yapıyorum. Silahlı çatışmaları tecrit altına almalı ve hep birlikte hayatlarımız için gerçek savaÅŸa odaklanmalıyız.”

Çağrının ardından bazı silahlı gruplar tek taraflı ateşkes ilan ettiğini duyurdu. Bunların çoğu karşı taraftan da olumlu yanıt aldı ve bir süreliğine de olsa çatışmalar durdu.

Ancak bazı bölgelerde ateşkes ya sadece sözde kaldı ya da çok kısa sürdü.

Bazı çatışma alanlarında da ateşkes ilan edilmese de çatışmaların azaldığı, yönetimlerin ve bölge halkının koronavirüs salgınıyla mücadeleye odaklandığı görülüyor.

Ateşkes ilan edildiği halde süren çatışmalar

Guterres, 3 Nisan’da bir açıklama daha yaparak Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kolombiya, Libya, Myanmar, Filipinler, Sudan, Güney Sudan, Suriye, Ukrayna ve Yemen’de ateÅŸkes çaÄŸrısının olumlu karşılık bulduÄŸunu duyurdu.

Ancak bu ülkelerden bazılarında taraflar, çağrıya olumlu yanıt vermiş gibi dursa da, sahada çatışmalar sürdü.

YEMEN

30 Mart günü, Yemen’de 2015’ten bu yana savaÅŸan Husiler ve BirleÅŸik Arap Emirlikleri ile Suudi Arabistan’ın desteklediÄŸi Yemen ordusu, ateÅŸkes anlaÅŸması yaptı.

2015’ten bu yana çeÅŸitli salgın hastalıklar, açlık ve susuzlukla mücadele eden Yemen’de zaman zaman arabulucular tarafından ateÅŸkes görüşmeleri yapılmış, kısa süren anlaÅŸmalar saÄŸlanmıştı. Ancak bu anlaÅŸmalar her seferinde ihlal edildi ve savaÅŸ devam etti.

BM Genel Sekreteri Guterres, 25 Mart günü, 5 yıldır süren savaş boyunca en büyük insani krizlerden birinin görüldüğü Yemen için ayrıca bir ateşkes çağrısı yapmıştı.

Bir gün sonra Husiler ve uluslararası alanda tanınan Mansur Hadi hükümetine bağlı ordu ile Husiler, ateşkes konusunda uzlaştı. İki grup, ellerindeki kaynakları ülkede koronavirüsün yayılmaması için kullanacaklarını duyurdu.

Suudi Arabistan da Perşembe günü, ülkede Husilere yönelik askeri operasyonlarına son vereceğini ilan etti.

Ancak 29 Mart günü, Suudi Arabistan yönetimi, hava savunma sistemlerinin, Riyad üzerinde Yemen’den atılan balistik füzeleri durdurduÄŸunu açıkladı. Bir gün sonra Suudi Arabistan ordusu, Husilerin kontrolündeki baÅŸkent Sana’da Husi üslerini hedef alan bir operasyon düzenledi.

Ä°ran destekli Husi güçler de Suudi Arabistan’daki bir sınır kasabasına füze attı.

Ancak BM’nin Yemen temsilcisi Martin Griffiths, iki tarafla da görüşmelerin sürdüğünü, 24 milyon Yemenlinin insani yardıma ihtiyacı varken çatışmanın daha fazla sürmeyeceÄŸinden ve ateÅŸkese geri dönüleceÄŸinden umutlu olduÄŸunu söyledi.

SURÄ°YE

Suriye’de silahlı muhaliflerin ve Suriye Demokratik Güçleri’nin kontrolündeki bölgelerde iki farklı durum yaÅŸanıyor.

Ãœlkenin kuzeydoÄŸusu ve doÄŸusunu kontrol eden Suriye Demokratik Güçleri (SDG) 24 Mart’ta bir açıklama yaparak Guterres’in çaÄŸrısına olumlu karşıladıklarını, tüm kaynaklarını koronavirüsle mücadelede kullanmak üzere tek taraflı ateÅŸkes ilan ettiklerini duyurdu. Suriye’deki tüm tarafları da ateÅŸkes rejimine geçmeye çağırdı.

Türkiye, desteklediği Suriyeli muhaliflerle birlikte Ekim ayında SDG kontrolündeki bölgeye bir askeri operasyon düzenlemiş, Türkiye sınırındaki Resulayn ve Tel Abyad arasında 30 kilometre derinliğe kadar ilerlemişti. Ardından ateşkes edilse de bu bölgedeki Türk askeri ve Suriyeli muhaliflerle SDG birlikleri arasında zaman zaman küçük çaplı çatışmalar yaşandı. Canlı bomba ve bomba yüklü araçla yapılan saldırılarda onlarca kişi hayatını kaybetti.

SDG liderlerinden İlham Ahmed, 4 Nisan günü verdiği bir röportajda, bölgedeki Suriyeli muhaliflerin ve Türk ordusunun tek taraflı ateşkese olumlu yanıt vermediğini, çatışmaların sürdüğünü söyledi.

Ahmed, bir gün sonra Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne yakın Kurdistan24 televizyonuna verdiÄŸi röportajda da, bölgedeki su kaynaklarının ortak kullanımı için Türkiye ile dolaylı görüşmeler yürüttüklerini söyledi. Ancak bu görüşmelere kimin aracı olduÄŸunu söylemedi.

SDG, daha önce Türkiye’yi bölgedeki bir su kaynağını açmamakla suçlamış; Türk diplomatik kaynaklar ise, SDG’nin kontrolündeki barajdan kaynaklı elektrik kesintisi sebebiyle su istasyonunun devre dışı kaldığı açıklamasını yapmıştı.

Muhaliflerin kontrolündeki son bölge olan ve yakın zamana kadar Suriye ordusunun operasyonlarının sürdüğü Ä°dlib’de, koronavirüs salgını bu kadar yayılmadan önce Rusya ve Türkiye arasında 5 Mart’ta imzalanan ateÅŸkes anlaÅŸması yürürlükte.

Ateşkes zaman zaman ihlâl edilse de, devre dışı bırakacak kadar büyük bir olay yaşanmadı. Ancak bölgeye Türkiye ve Suriye ordularından takviyeler sürüyor.

Bölgedeki sağlık imkanlarının çok kısıtlı olması, virüsün burada yayılması durumunda önünün alınamaması endişesini doğuruyor. Dünya Sağlık Örgütü de bu konuda uyarılarda bulunuyor.

Åžam’ın kontrolündeki bölgelerde büyük oranda sokaÄŸa çıkma yasağı uygulanıyor.

Suriye Ä°nsan Hakları Ä°zleme Örgütü, 2011’de baÅŸlayan iç savaÅŸta en az sivil ölümünün bu sene Mart ayında görüldüğünü, ülke genelinde 103 sivilin hayatını kaybettiÄŸini belirtiyor.

LÄ°BYA

Bugüne kadar 19 koronavirüs vakasının bildirildiÄŸi, bir kiÅŸinin bu sebeple hayatını kaybettiÄŸi Libya’da, çatışmalar tüm hızıyla devam ediyor.

Aslında Guterres’in çaÄŸrısından birkaç gün önce taraflar, pandemiyle mücadele için karşılıklı ateÅŸkes ilan etmiÅŸti. Ancak bu durum 24 saat geçmeden bozuldu ve çatışmalar yeniden hız kazandı.

Nisan 2019’da baÅŸkent Trablus’a yönelik operasyon baÅŸlatan ve ÅŸehre güneyden yaklaÅŸan General Halife Hafter’e baÄŸlı birlikler, ateÅŸkes çaÄŸrılarına raÄŸmen ilerleyiÅŸini sürdürdü.

Ãœlkede BM’nin meÅŸru kabul ettiÄŸi Trablus hükümetine baÄŸlı ordu ile Hafter arasında ateÅŸkes saÄŸlanması için Avrupa ülkeleri Türkiye ve Rusya’nın öncülüğünde toplantılar yapılmış, ancak Hafter’in ateÅŸkese yanaÅŸmaması sebebiyle bu görüşmeler baÅŸarısız olmuÅŸtu.

Şimdi Avrupa ülkeleri büyük oranda koronavirüs salgınına odaklanmış durumda. Taraflar, bu ortamda olabildiği kadar çok ilerlemeye çalışıyor.

Trablus, geçen yılın nisan ayından bu yana en yoÄŸun bombardımanı, 26 Mart akÅŸamı gördü. Hafter’e baÄŸlı birlikler, 27 Mart’ta bir açıklama yaparak Trablus’un güneyinde bazı kasabaları ele geçirdiÄŸini duyurdu.

Trablus hükümetine baÄŸlı birliklerin 25 Mart’ta baÅŸlattığı karşı harekâta, Türkiye de, insansız hava araçlarıyla destek verdi. Hafter’e baÄŸlı birlikler, bu süreçte Türkiye’nin 100’ün üzerinde Suriyeli savaşçıyı Libya’ya götürdüğünü iddia ediyor.

Ardından iki taraf da “savaÅŸa insani ara verme” kararı aldığını duyursa da, 30 Mart Pazartesi günü çatışmalar yeniden baÅŸladı.

Özellikle Nisan ayının ilk günlerinden bu yana, Trablus’un güneyindeki çatışmalar yoÄŸun olarak devam ediyor.

Rusya DışiÅŸleri Bakanlığı, 25 Mart’ta yazılı bir açıklama yaparak, Guterres’in çaÄŸrısına yanıt verilmesi gerektiÄŸini, Afganistan, Irak, Yemen, Suriye, Libya ve Gazze ÅŸeridinin özellikle kaygı verici olduÄŸunu belirtmiÅŸti.

Trablus hükümetine baÄŸlı güçler, Hafter’in elindeki Rus yapımı 3 uçağı düşürdüklerini duyurdu.

Yürürlüğe giren ve devam eden ateşkesler

SUDAN

Sudan’da pandemi öncesinde barış görüşmeleri sebebiyle ilan edilmiÅŸ olan ateÅŸkesin süresi uzatıldı.

Ãœlkede Nisan 2019’da gerçekleÅŸen darbenin ardından kurulan bağımsız konseyin lideri General Abdülfettah Burhan,16 Ekim’de, ülkede ordunun savaÅŸtığı tüm gruplara karşı tek taraflı ateÅŸkes ilan ederek “ülkede barış için yapıcı bir ortam saÄŸlayacaklarını” açıklamıştı.

Sudan’da ülkenin kuzeyinde bir bölgeyi kontrol eden Halkın ÖzgürleÅŸme Hareketi – Kuzey Grubu da (SPLM-N) 2019 sonundan bu yana süren barış görüşmeleri sebebiyle iki bölgede 1 Nisan’a kadar “çatışmasızlık” ilan etmiÅŸti.

SPLM-N lideri Abdülaziz El Hulu, 31 Mart’ta bir açıklama yaparak hem barış görüşmeleri devam ederken bir iyi niyet göstergesi olarak hem de koronavirüs salgınına odaklanabilmek için, çatışmasızlık ilanının artık kendi kontrollerindeki tüm bölgeleri kapsayacağını söyledi. Süresini de 30 Haziran’a kadar uzattı.

KOLOMBÄ°YA

Güney Amerika ülkesi Kolombiya’da da Guterres’in çaÄŸrısı karşılıksız kalmadı. 31 Mart’ta bir açıklama yapan sol görüşlü Ulusal Özgürlük Ordusu (ELN) 1 Nisan’dan baÅŸlayarak bir ay süreyle tek taraflı ateÅŸkes ilan etti.

Silahlı örgüt, Koronavirüs salgını sırasında attıkları bu adımın “insani bir iyi niyet göstergesi” olduÄŸunu söyledi.

AteÅŸkes ilan edildiÄŸinde ülkede 700’den fazla kiÅŸide koronavirüs tespit edilmiÅŸ ve 10 kiÅŸi hayatını kaybetmiÅŸti. 7 Nisan itibarıyla bu sayı bin 579’a çıktı. Can kaybı ise 46’ya yükseldi.

ELN, daha önce durdurulan hükümetle barış görüşmelerine de yeniden başlayabileceklerinin mesajını verdi:

“Koronavirüs yıkımının acısını yaÅŸayan Kolombiya halkına insani bir iyi niyet göstergesi olarak 1-30 Nisan arasında bir aylık tek taraflı ateÅŸkes ilan ediyoruz. BaÅŸkan Ivan Duque hükümetinin temsilcileriyle ateÅŸkesin süresinin uzatılmasını konuÅŸmayı talep ediyoruz.”

Örgüt, BirleÅŸmiÅŸ Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in 23 Mart’ta yaptığı “küresel ateÅŸkes” çaÄŸrısından etkilenerek bu duyuruyu yaptığını belirtti.

ELN, Kolombiya devletine karşı 50 yıldan uzun süredir savaşıyor. 2016’da hükümetle barış anlaÅŸması imzalayan Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri’ne (FARC) göre çok daha küçük bir grup.

FÄ°LÄ°PÄ°NLER

Guterres’in çaÄŸrısının karşılık bulduÄŸu ülkelerden biri de Filipinler.

Ayrılıkçı Filipinler Komünist Partisi, ateÅŸkes çaÄŸrısından bir gün sonra, silahlı kanadı Yeni Halkın Ordusu’na, “pandemiyle mücadele kapsamında operasyonlarını durdurma çaÄŸrısı” yaptı. AteÅŸkes, 15 Nisan’a kadar geçerli olacak.

Bundan birkaç gün önce Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte de ülkedeki tüm örgütlere karşı tek taraflı ateşkes ilan etmişti.

Yeni Halkın Ordusu’na karşı 50 yıldan uzun zamandır süren savaÅŸta 43 binden fazla insanın hayatını kaybettiÄŸi tahmin ediliyor.

Ülkenin kuzeyinde, yaklaşık 50 milyon insanın yaşadığı bölgede aktif olan örgüt, uzun zamandır askıya alınmış olan barış görüşmelerinin de bu sayede yeniden başlayabileceğinin mesajını verdi.

MYANMAR

2015’ten beri farklı grupların orduya karşı savaÅŸ yürüttüğü Myanmar’da da kırılgan bir ateÅŸkes sürüyor.

1 Nisan günü ülkede, aralarında Türkiye’nin de bulunduÄŸu 18 Büyükelçilik bir araya gelerek, hem ülkenin ordusuna hem de silahlı gruplara, koronavirüsle mücadeleye odaklanma ve çatışmalara son verme çaÄŸrısı yaptı.

Büyükelçilerin imzası bulunan çaÄŸrıda, özellikle ülkenin batısındaki Rohingya’da 130 bine yakın insanın evlerinden kaçmak zorunda kaldığı çatışmalara vurgu yapıldı.

Aynı gün ülkenin kuzeydoÄŸusunda aktif olan farklı silahlı grupların bir araya gelerek oluÅŸturduÄŸu “KardeÅŸlik BirliÄŸi” (AA), bir açıklama yaparak 30 Nisan’a kadar ateÅŸkes ilan ettiÄŸini duyurdu.

Hükümet, 23 Mart’ta AA’yı “terör örgütü” olarak kabul ettiÄŸini ilan etmiÅŸti. AteÅŸkes açıklamasını yapan AA liderleriyle röportaj yapan gazeteciler için, “Terörle Mücadele Kanunu” kapsamında soruÅŸturma açıldı.

Devam eden çatışmalar

KAMERUN

Guterres’in çaÄŸrısının ardından Kamerun’un batısında hükümet güçlerine karşı 3 yıldır savaÅŸan Ambazonia Konseyi’ne baÄŸlı birlikler, 27 Mart’ta bir açıklama yaparak ateÅŸkes çaÄŸrısına olumlu yanıt vermeyeceklerini duyurdu:

“Covid-19 salgını sebebiyle Ambazonia bağımsızlık savaşında tek taraflı ateÅŸkes ilan etmeyeceÄŸiz. Tek taraflı olarak böyle bir adım atarsak Kamerun bizim elimizdeki tüm kasaba ve köylere engelsiz olarak ulaÅŸabilir.”

Ancak bu açıklamadan hemen sonra, grubun ülke dışındaki yetkilileri, koronavirüsten etkilenen kişilerin sağlık hizmetlerine ulaşabilmesi ve virüsün yayılmasının engellenmesi için insani koridorlar açılabileceğini duyurdu.

Bu açıklamalar kısa bir süre için ateÅŸkes ümidi doÄŸursa da, 31 Mart’ta hükümete baÄŸlı birlikler, kuzeybatı bölgesinde Ambazonia Konseyi’nden olduÄŸunu belirttiÄŸi iki kiÅŸiyi vurarak öldürdü. Bu olay, ateÅŸkes veya insani koridor açılması gibi ihtimallerin tamamen rafa kaldırılmasına yol açtı.

Afrika ülkesi Kamerun’da bugüne kadar 658 vaka görüldüğü ve 9 kiÅŸinin koronavirüs sebebiyle öldüğü bildirildi. Kamerun hükümeti, ateÅŸkes çaÄŸrılarıyla ilgili henüz hiçbir yorum yapmadı.

IRAK

Irak’ta ateÅŸkes edilebilecek, doÄŸrudan iki grup arasında devam eden bir çatışma yok. Ancak Ä°ran’ın desteklediÄŸi milisler ve ABD ordusu arasında doÄŸrudan çatışma ÅŸeklini almasa da süren gerilim, koronavirüs salgınına raÄŸmen sürüyor.

Ä°ran’ın desteÄŸiyle ABD üslerine yapılan saldırılar sonucu senenin başında bazı üsler boÅŸaltılmış; Pentagon, ülkedeki Amerikan askerlerinin sayısının azaltıldığını açıklamıştı. Ancak Mart ayı boyunca Irak’ta konuÅŸlandırılan Amerikan askerlerinin sayısı yeniden arttı. Ä°ran destekli milislerin bu askerlerin görevlendirildiÄŸi üslere yönelik füze saldırıları yapması ihtimali olduÄŸunu belirten Washington, Patriot füzelerini aktif hale getireceÄŸini duyurdu.

AFGANÄ°STAN

Afganistan’da bir süredir Taliban’la ABD arasında süren görüşmeler sebebiyle, çatışmaların ve saldırıların yoÄŸunluÄŸu azalmıştı.

Taliban, ateşkes anlaşması imzalanmadığı sürece yapacakları hiçbir saldırının görüşmeleri zedelemeyeceğini, ancak iyi niyet göstergesi olarak Amerikan ve Afgan askerlerine yönelik saldırılarını azalttıklarını açıkladı.

SOMALÄ°

Somali’de on yıllardır ordu birliklerine ve sivil halka karşı savaÅŸan El Kaide baÄŸlantılı EÅŸÅžebab örgütü, 28 Mart’ta Guterres’in çaÄŸrısına uymayacağını ve savaÅŸmayı sürdüreceÄŸini açıkladı.

BM Genel Sekreteri’nin bölgesel düzeyde yanıt bulan çaÄŸrısı için henüz uluslararası toplum ortak bir adım atmadı. BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyi ya da Genel Kurulu, küresel bir ateÅŸkes ilanı için henüz bir giriÅŸimde bulunmadı.