Science dergisinde yayımlanan yeni arkeogenetik araştırma, ev kedilerinin Avrupa’ya sanılandan binlerce yıl sonra ve Roma İmparatorluğu’nun izinde ulaştığını ortaya koyuyor. Bulgular, kedilerin kökenine dair yerleşik tüm anlatıları kökten değiştirecek nitelikte.
Kedilerin Evrimi Sandığımızdan Çok Daha Genç Bir Süreç
Yakın zamana dek ev kedilerinin (Felis catus) tarihinin, ilk tarım toplumlarının ortaya çıktığı 9500 yıl öncesine uzandığı düşünülüyordu. Buna göre kediler, bereketli hilal ve Anadolu üzerinden Avrupa’ya yayılan ilk çiftçilerle birlikte kıtaya ulaşmıştı.
Ancak İtalya’daki Tor Vergata Üniversitesi’nden Marco de Martino ve Claudio Ottoni liderliğindeki ekip, bu senaryonun yanlış olduğunu gösteren kapsamlı bir genetik analiz sundu. Yeni bulgulara göre ev kedisi Avrupa’ya çok daha geç—yaklaşık 2000 yıl önce, Roma ordularının ilerleyişiyle birlikte—ulaştı.
Araştırma ayrıca ev kedilerinin Levante kökenli Afrikan yaban kedisinden değil, Kuzey Afrika kökenli bir alt popülasyondan türediğini ortaya koyuyor. Bu da kedilerin evcilleşmesinin büyük olasılıkla Eski Mısır veya Kartaca uygarlıklarında gerçekleştiği anlamına geliyor.
11 Bin Yıllık Genetik Yolculuk: Vahşi Atalardan Evcillere
Yalnızca mitokondriyal DNA yetmedi
Bugüne kadar kedilerin kökenini belirleme çabaları, genellikle sadece anneden geçen mitokondriyal DNA’ya dayanıyordu. Bu yöntem, evcil ve vahşi kedi popülasyonlarının birbirine karıştığı bölgelerde güvenilir sonuç vermiyordu. Ayrıca arkeolojik buluntular arasında evcil ve vahşi kedinin kemiksel olarak ayırt edilmesi oldukça güçtü.
İlk kez çekirdek DNA’sı çözüldü
Ottoni ve ekibi, bu kez çok daha kapsamlı bir analiz yaparak:
- 11 bin yıllık döneme ait 70 antik kediye,
- Avrupa ve Kuzey Afrika’dan 17 günümüz yaban kedisine
ait çekirdek DNA’yı (nükleer genom) inceledi.
Sonuç çarpıcıydı:
Avrupa’da 11.000–2.100 yıl önce yaşamış tüm kediler, evcil değil, yalnızca Avrupa yaban kedileri (Felis silvestris) idi.
Evcil kedinin genetik izi ise Avrupa’da ancak MS 1. yüzyıldan sonra görülmeye başladı.
Roma İmparatorluğu: Kedilerin Dünyaya Açılan Kapısı
Araştırmacılar, evcilleşmiş kedilerin Avrupa’ya yayılmasının Roma İmparatorluğu’nun genişleme döneminde gerçekleştiğini düşünüyor.
- MS 0 civarında bugünkü Avusturya’da evcil kediler görülüyor,
- Yalnızca bir yüzyıl sonra Britanya’da ortaya çıkıyor.
Bu hızlı yayılım, kedilerin büyük olasılıkla Roma ordusuyla birlikte taşındığını gösteriyor. Askerî birliklerin tahıl depolarında kemirgen kontrolü için kedileri kullanmış olması en güçlü açıklamalardan biri.
İlk çiftçiler kedileri tanıyordu, ama evcil hâlini değil
Daha önce Avrupa’ya 9500 yıl önce gelen ilk çiftçilerle birlikte bulunan kedilerin evcil olduğu düşünülüyordu. Çünkü bu kedilerin mtDNA’sı Afrikan yaban kedisinin izlerini taşıyordu.
Yeni çalışma ise bu izlerin erken dönemde Afrika ve Avrupa yaban kedilerinin birbiriyle melezleşmesinden kaynaklandığını ortaya koyuyor.
Mısır mı Kartaca mı? Kedilerin Gerçek Köken Noktası
Evcil kedinin anavatanına dair iki güçlü aday bulunuyor:
1. Eski Mısır
- Kedilerin 3500 yıl önce Mısır’da evcil olarak beslendiği biliniyor.
- Duvar resimleri, figürler ve binlerce kedi mumyası bu ilişkiyi destekliyor.
Ancak önemli bir sorun var:
Mısır’daki kedi mumyalarından DNA elde edilemiyor.
Dolayısıyla bu teori güçlü olsa da genetik kesinlik henüz yok.
2. Kartaca (Kuzey Afrika)
Araştırmacılar, kuzey Afrika’daki Kartaca uygarlığının da yaban kedisini evcilleştirmiş olabileceğini belirtiyor. DNA verileri, evcil kedilerin kök soylarının Kuzey Afrika popülasyonlarıyla daha çok örtüştüğünü gösteriyor.
Sardinya Kedisi Bilmecesi de Çözüldü
Araştırma, bir başka tartışmalı soruyu da yanıtladı:
Sardinya “yaban kedisi” gerçekten yaban mı, yoksa evcil kediden mi türedi?
Genetik analizlere göre:
- Sardinya kedileri sanıldığı gibi evcilden türememiş.
- MÖ 1. binyılda insanlar tarafından Kuzey Afrika’dan adaya taşınan vahşi kedilerden geliyorlar.
Bu, kedilerin insan hareketliliğiyle birlikte ne kadar erken dönemlerde taşındığını gösteren önemli bir veri.
Kedilerin Tarihi Yeniden Yazıldı
Bu çalışma, kedilerin evcilleştirilmesine dair bilinen her şeyi yeniden gözden geçirmeyi gerektiriyor:
- Ev kedileri sanılandan çok daha genç bir evrimsel geçmişe sahip.
- Kökenleri Levante değil, Kuzey Afrika.
- Avrupa’ya gelişleri çiftçilerle değil, Romalı askerlerle gerçekleşti.
- Antik dünyada insanlar kedileri yalnızca “evcil dost” değil, aynı zamanda bir iş gücü olarak da yanlarında taşıdı.
Kısacası, kedilerin insanlıkla yolculuğu—tıpkı kendileri gibi—sessiz ama derinden gerçekleşmiş.
Kaynaklar:
Science (2025) – Marco de Martino, Claudio Ottoni ve ekibinin arkeogenetik araştırması
- Bingöl’de 50 Milyon Yıllık Deniz Canlısı Fosilleri Bulundu - 29 Kasım 2025
- Suriye’nin Güneyine İsrail Baskını: İşgalin Yeni Eşiğinde En Kanlı Saldırı - 29 Kasım 2025
- Atıl İşgücü Uçurumu Derinleşiyor: Gerçek İşsizlik 12 Milyonu Aştı - 29 Kasım 2025
