ames Webb Uzay Teleskobu (JWST), bir kahverengi cüce yıldızın atmosferinde fosfin tespit etti. Bu bulgu, Venüs’te yaşam olasılığı üzerine süren tartışmaları yeniden gündeme getirirken, fosfinin biyolojik bir işaret mi yoksa doğal süreçlerin ürünü mü olduğu sorusunu da derinleştirdi.
Kahverengi Cüce Wolf 1130C’de Fosfin Keşfi
JWST, Wolf 1130C adlı kahverengi cüce yıldızın soğuk atmosferinde fosfin molekülünü saptadı. Fosfin, bir fosfor ve üç hidrojen atomundan oluşuyor ve Dünya’da genellikle biyolojik süreçlerin bir ürünü olarak biliniyor. Ancak gaz devi gezegenler ve kahverengi cücelerde fosfin, atmosferik kimyasal süreçler sonucu da oluşabiliyor.
Wolf 1130C’de tespit edilen fosfin oranı milyonda 0,1 parçacık olarak ölçüldü; bu, hem kahverengi cüce modelleri hem de Jüpiter ve Satürn’deki fosfin miktarlarıyla uyumlu. Yine de bilim insanlarını şaşırtan, JWST’nin gözlemlediği bazı kahverengi cücelerde fosfinin tespit edilememesi. Bu durum, fosfinin oluşum mekanizmalarının hâlâ tam olarak anlaşılmadığını gösteriyor.
Venüs Tartışmasını Yeniden Alevlendiren Fosfin
Fosfinin biyolojik bir işaret olarak değerlendirilmesi, 2020’de Jane Greaves liderliğindeki bir araştırma ekibinin Venüs’te fosfin tespit ettiğini açıklamasıyla gündeme gelmişti. Dünya’da biyolojik süreçlerle üretilen bu molekül, Venüs’ün zehirli atmosferinde nasıl var olabildiği sorusunu beraberinde getirdi ve bilim camiasında büyük tartışmalara yol açtı.
Ancak JWST’nin Wolf 1130C’deki fosfin keşfi, bu molekülün sadece biyolojik süreçlerle ortaya çıkmadığını gösteriyor. Jüpiter ve Satürn atmosferlerinde de doğal süreçlerle oluşan fosfin, Venüs’teki tartışmayı yeniden sorgulanır hâle getiriyor.
Fosfinin Kaynağı ve Kimyasal Belirsizlikler
Araştırmacılar, Wolf 1130C’de fosfinin kaynağı konusunda birkaç olasılık üzerinde duruyor. Bunlardan biri, sistemdeki yıldızların yaşam döngüsü sırasında üretilen fosforun kahverengi cüceye taşınması. Ancak sistemin dinamikleri, fosforun bu şekilde taşınmadığını gösteriyor.
Bir diğer olasılık, kahverengi cücenin düşük metalik yapısı ile fosfin oluşumunun daha elverişli hâle gelmesi. Düşük metalik içerik, fosfinin daha uzun süre atmosferde kalmasını sağlıyor ve spektral gözlemlerde daha belirgin olmasına yol açıyor. Yine de JWST tarafından gözlemlenen diğer düşük metalik kahverengi cücelerde fosfin tespit edilemedi.
Adam Burgasser ve ekibi, fosfinin düşük sıcaklıktaki atmosferlerdeki kimyası hakkında hâlâ eksik bir anlayışa sahip olunduğunu belirterek, bu belirsizlikler çözülmeden fosfinin güvenilir bir biyolojik işaret olarak kullanılamayacağını vurguladı.
Sonuç ve Astrobiyolojik Çıkarımlar
Yeni bulgular, fosfinin Venüs’te tespit edilmiş olsa bile, kaynağının biyolojik olmak zorunda olmadığını gösteriyor. Bilim insanları, bu molekülün oluşum mekanizmalarını tam olarak anlayana kadar, uzayda yaşam arayışında fosfinin tek başına bir biyosignature olarak kullanılmaması gerektiğini söylüyor.
- NHY / Burgasser, A. ve ark., Science, 2 Ekim 2025, James Webb Space Telescope (JWST) gözlem verileri, NASA/JPL-Caltech, Greaves, J. ve ekibi, Nature Astronomy, 2020
