Yeni genetik araştırmalar, patatesin evrimsel geçmişine ışık tuttu: Doğal bir melezleşme, bugünkü temel gıdayı yarattı.
Günümüzde dünya çapında temel gıda maddelerinden biri haline gelen patatesin evrimsel geçmişi, uzun süre bilim insanlarının yanıtlayamadığı bir sır olarak kaldı. Ancak, Çin Tarım Bilimleri Akademisi öncülüğünde yapılan yeni bir araştırma, bu sır perdesini araladı. Araştırmacılar, 450 kültür patatesi ile 56 yabani patates türünün genomlarını inceleyerek patatesin soyunun yaklaşık 9 milyon yıl öncesine, Güney Amerika kıtasına uzandığını ortaya koydu.
Patatesin kökeninin, Güney Amerika’da yabani bir domates türü ile patatese benzer bir bitki arasındaki doğal bir melezleşmeye dayandığı belirlendi. Bu melezleşme sonucunda, patatese özgü olan yer altı yumrusu oluşmuş ve bitki, besin depolama yeteneği kazanarak soğuk dağ koşullarına uyum sağlayabilmiş.
Yumrunun Genetik Temelleri: İki Anahtar Gen
Araştırma ekibi, yer altında büyüyen yumrunun gelişimini sağlayan iki temel geni de tespit etti. Patates, bu genetik yenilik sayesinde domatesten farklılaşarak besin deposu haline gelen yumruyu geliştirdi. Domates bitkisi meyvesiyle öne çıkarken, patates bitkisi ise toprak altında gelişen yumrusu aracılığıyla evrimsel avantaj elde etti.
Cell dergisinde yayımlanan çalışmanın başyazarı olan genom biyoloğu Sanwen Huang, patatesin yalnızca karbonhidrat deposu olarak görülmemesi gerektiğini belirtti. Huang, patatesin C vitamini, potasyum, lif ve dirençli nişasta açısından zengin; doğal olarak glutensiz ve doyurucu bir besin kaynağı olduğunu vurguladı.
İki Ata Tür: Etuberosum ve Yabani Domates
Modern patatesin bilimsel adı Solanum tuberosum. Araştırmaya göre, bu bitkinin ataları, Peru’da yaşayan ancak yumru üretmeyen Etuberosum adlı bir tür ile domatesin yabani atalarıydı. İki türün ortak atası yaklaşık 14 milyon yıl önce yaşamıştı ve 5 milyon yıl sonra, doğal şartlar altında yeniden melezleşerek bugünkü patatesin evrimini tetikleyen genetik bileşimi oluşturdu.
Londra Doğa Tarihi Müzesi’nden botanikçi Sandra Knapp, bu melezleşmenin, And Dağları’nın jeolojik olarak hızla yükseldiği bir döneme denk geldiğini belirtti. Knapp’a göre bu doğal olay, bitkinin genetik yapısında büyük bir değişim yarattı: Yumru gelişimi mümkün hale geldi ve patates, yüksek rakımlı, soğuk ve kuru iklim koşullarına yayılabildi.
Tarımın ve İklimin Hizmetinde: Patatesin Evrimsel Başarısı
Yumrular, bitkiye yalnızca soğuğa direnç kazandırmakla kalmadı; aynı zamanda besin depolayabilme ve eşeysiz üreme gibi avantajlar da sağladı. Bu özellikler, patatesin insanlık için vazgeçilmez bir tarım ürünü haline gelmesinde kilit rol oynadı. Bugün dünya genelinde yaklaşık 5 bin farklı patates çeşidi bulunuyor. Peru merkezli Uluslararası Patates Merkezi’ne göre, patates insan tüketimi açısından pirinç ve buğdaydan sonra en çok tüketilen üçüncü gıda konumunda. En büyük üretici ise Çin.
Çalışma, aynı zamanda iklim değişikliği gibi çevresel zorluklara daha dayanıklı patates türlerinin geliştirilmesi için yeni kapılar açabilir. Araştırmacılar, bu genetik bilginin modern tarım tekniklerinde kullanılabileceğini ve gelecekte daha dayanıklı, verimli mahsuller üretilebileceğini düşünüyor.
Domatesle Yeniden Buluşma: Geleceğin Melez Mahsulleri
Çalışmanın dikkat çekici bir sonucu da, patatesin genetik mühendislik yoluyla domatesle yeniden birleştirilebileceği fikri oldu. Sanwen Huang, genetik şasi olarak domatesin kullanılabileceğini ve zararlı mutasyonlardan arındırılmış yeni patates türlerinin geliştirilebileceğini ifade etti. Araştırmacılardan Zhiyang Zhang da, gelecekte hem domates meyvesi hem patates yumrusu verebilecek yeni bir mahsul türünün mümkün olabileceğini belirtti.
Patates ve domates, tütün ve biber gibi diğer bitkilerle birlikte Solanaceae (patlıcangiller) ailesine ait. Araştırma, bu aileye ait olmayan tatlı patates ya da manyok gibi yumrulu kök bitkileri kapsamadı.
Botanikçi Knapp, her ne kadar insanlar domatesin meyvesini, patatesin ise yumrusunu tüketiyor olsa da bu iki bitkinin yapısal olarak oldukça benzer olduğunu ifade etti. Knapp, patatesin nadiren meyve verebildiğini de belirtti: “Eğer şanslıysanız, patates bitkiniz küçük, yeşil domateslere benzeyen meyveler bile verebilir – fakat bunları tatmanızı önermem; tadı pek hoş değildir.”
Kaynak: Cell (2025), Çin Tarım Bilimleri Akademisi, Uluslararası Patates Merkezi, Londra Doğa Tarihi Müzesi.
- Munzur Gözeleri’ne Mescit Tepkisi: Alevi Toplumu Tekçi Dini Dayatmalara Karşı Uyarıyor - 24 Ağustos 2025
- CHP’li Yavuzyılmaz’dan DMM’ye Yanıt: “Hileli Açıklamayla Bile Milyar Dolarlık Kayıp Ortada” - 24 Ağustos 2025
- İBB Soruşturması Derinleşiyor: Şamil Tayyar’dan “4 İddianame, Eylül’de Yargılama” İddiası - 24 Ağustos 2025
