Cezayir Parlamentosu, Fransa’nın sömürge döneminde işlenen suçlar için resmî özür dilemesini ve “tam onarım” kapsamında tazminat ödemesini öngören yasa teklifini kabul etti; karar, iki ülke arasındaki tarihsel gerilimi diplomatik krize dönüştürdü.
Cezayir ile Fransa arasındaki kırılgan diplomatik ilişkiler, Cezayir Ulusal Halk Meclisi’nin Fransa’dan sömürge geçmişi nedeniyle resmî özür ve tazminat talep eden yasa teklifini kabul etmesiyle yeni bir eşiği aştı. Çarşamba günü kabul edilen ve hükümet tarafından da onaylanan metin, Fransız sömürgeciliğini “suç” olarak tanımlamayı ve bu suçların hukuki, siyasi ve maddi sonuçlarının tanınmasını hedefliyor.
Sömürgecilik İlk Kez Resmî Bir Yasa Metniyle Hedefte
“Cezayir’de Fransız Sömürgeciliğini Suç Sayma” başlığını taşıyan teklif, Cezayir parlamentosunda geniş destekle kabul edildi. Metin, Fransa’nın 1830-1962 yılları arasında Cezayir’de işlediği iddia edilen insanlığa karşı suçlar için “resmî özür” ve “tam reparasyon” talebini içeriyor. Bu, Cezayir devletinin Fransa’ya karşı bu ölçekte ve bu açıklıkta ilk resmî talebi olarak kayda geçti.
Daha önce benzer girişimler gündeme gelse de, yürütmenin desteğini alamamış ve rafa kaldırılmıştı. Bu kez Cumhurbaşkanı Abdelmadjid Tebboune yönetiminin yasa teklifine yeşil ışık yakması, siyasi iradenin bilinçli bir tercihi olarak değerlendiriliyor.
Diplomatik Kriz Derinleşiyor
Yasa teklifinin kabulü, Cezayir ile Paris arasındaki ilişkilerin zaten son yılların en gergin döneminden geçtiği bir zamanda geldi. Temmuz 2024’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Batı Sahra konusunda Fas’ın egemenliğini tanıyan tutumu, Cezayir’de sert tepkiye yol açmış, ardından göç, vize ve güvenlik başlıklarında gerilim tırmanmıştı.
Diplomatik kaynaklara göre, yaşanan kriz 1962’deki Cezayir bağımsızlığından bu yana iki ülke arasındaki en ciddi kopuş olarak görülüyor. Yeni yasa, bu krizi yalnızca güncel politik anlaşmazlıkların değil, çözülememiş tarihsel hesaplaşmanın da belirleyici olduğunu ortaya koyuyor.
Tebboune’un Önceki Açıklamalarından Farklı Bir Hat
Cumhurbaşkanı Tebboune, Temmuz 2020’de France 24’e verdiği bir röportajda Fransa’dan özür beklentisini dile getirmiş, ancak bu talep kişisel bir temenni düzeyinde kalmıştı. Yeni yasa ise bu beklentiyi ilk kez kurumsal ve bağlayıcı bir çerçeveye taşıyor.
Siyasi gözlemcilere göre, Cezayir yönetimi bu adımla hem iç kamuoyuna tarihsel adalet mesajı veriyor hem de Fransa ile ilişkilerde yeni bir müzakere zemini yaratmayı hedefliyor.
Paris’ten Tepki Bekleniyor
Fransız hükümetinden henüz resmî bir yanıt gelmezken, Paris’in “özür” ve “tazminat” taleplerine uzun süredir mesafeli yaklaştığı biliniyor. Fransa, geçmişte sömürge dönemine ilişkin “acıların tanınması” yönünde sembolik adımlar atsa da hukuki sorumluluk ve maddi tazminat taleplerini reddetmişti.
Uzmanlar, Cezayir Parlamentosu’nun bu hamlesinin, Fransa’nın Kuzey Afrika politikası ve tarih anlatısı üzerinde yeni bir baskı oluşturacağını belirtiyor.
- NHY / Le Monde, AFP, France 24
