Osmanlı’da İlk Demiryolu Yapımları

Avrupa ülkeleri sanayi devrimini gerçekleştirmişken, Osmanlı imparatorluğu o alanda hiçbir adım atmamıştı. İleri kapitalist ülkeler, kendi yer altı ve üstü zenginliklerini korurken, ülkelerinin dışına çıkarak geri ülke ve imparatorluklarda yatırım yapmaya başlamışlardı bile. Bunu iki nedenle yapmaktaydılar: Bu ülkelerde ucuz iş gücü ve ikincisi ise bu ülkelerin zenginliklerini ülkelerine taşımayı bir fırsat olarak değerlendirebiliyorlardı.

İşte bu yatırım ve zenginlikleri sömürme çabalarının en başında Demiryolu yapımı ve taşımacılığı gelmiştir. Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde ilk demiryolu hattı Mısırda İskenderiye- Kahire arasındadır. Bu hattın yapımını İngilizler üstlenmiştir. 1851 yılında yapımına başlanmış ve 1854 yılında ulaşıma açılmıştır. Yine bir başka hat olan Köstence-Çernovada hattı ise 1856 yılında yapımı başlamış 1860’da tamamlanmıştır. Buda yabancı yatırımı olarak gelmiştir. Anadolu topraklarında ise ilk demiryolu İzmir-Aydın demiryolu hattıdır. Bunu da İngiliz Ottoman Railway Company (ORC) firması 1857’de yapmış. Ancak bu hattın yapımı karşısında, bu hat boyu her iki tarafta 30’ar mil içindeki Kömür maddeni, taş ocağı ve Ormanların kullanım hakkını da kazanmıştır. Her istasyonda ise 20 dönümlük alanı kullanma hakkını da imtiyaz olarak almıştır. (1 mil=1.610 metre)

1866 yılında Osmanlı imparatorluğunun toplam demiryolu ağı 519 km’dir bunun sadece 130 km’si Aydın-İzmir hattı gerisi Anadolu toprakları dışında yapmıştır.

Aydın-İzmir Demiryolu hattı ise Aydın çevresindeki Meyan Kökü bitkisi için yapılmıştır. Çünkü Meyan Kökü ilaç yapımının ana maddesi olduğu için, bu bölgede bol olarak bulunması ve bu bölgede yıllar içinde kurulan Meyan Kökü Yağı imalatı fabrikalarında üretilen ürünlerin İzmir limanına taşınmasını kolaylaştırmak için ivedilikle yapılmıştır. Meyan Kökü Yağı imalatını ise yine İngiliz Forbes ve Mc Adrews firmaları üstlenmişti. Bu işlemler Cumhuriyet yıllarıyla birlikte azalmış. Ve Meyan Kökü üretimi azaldığında da fabrikaları da bırakarak bu alanda çekilmişlerdir. İşte Emperyalist odakların ülkemizdeki tüm yatırım planları da bu Meyan Kökü Yağı işletmeciliği gibi, geçici ve hammadde bitimiyle beraber harabelerini ve atıklarını da geride bırakarak alanda çekiliyorlar.

Demiryolunu yapan firma ise hat boyunca kendince faydalı bulduğu her şeyi talan edercesine toplayıp kendi ülkelerine taşımaktadır. İşte Osmanlı İmparatorluğunun Anadolu’ya yaptığı veya yaptırdığı yatırımlar hepsi bu şekildedir. Her gelen yabancı işletme yer altı ve yer üstü zenginlikleri talan ederek geri çekilmişlerdir. Bu yazımız sadece küçük bir bölümünü içermektedir. Gerisi çok ama çokçadır. Yazmakla bitmez. Ama bilmemizde de fayda vardır.